Morgunblaðið - 23.03.1996, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ
24 LAUGARDAGUR 23. MARZ 1996
m
Listmunir
voru fá og oft smíðuð heima á hverj-
um bæ.
HúsgagnastíU á
miðúldum í Evrópu
Eitt hið fyrsta sem við rekum aug-
un í þegar við skoðum listmuni frá
byrjun miðalda í Evrópu, er hið
grófa, og að því er virðist viðvan-
ingslega handbragð þar sem greini-
lega skorti á alla sérhæfingu. Form-
in voru þung og luraleg og húsgögn
voru smíðuð af hagleiksmönnum
heima á bæjum eins og tíðkaðist í
íslensku bændasamfélagi fram á
þessa öld. Hlutirnir voru lausir við að
vera fágaðir, heldur grófunnir og
aðeins miðaðir við ákveðið notagildi.
Borð, bekkir og rekkjur voru nagl-
fastir hlutir. Listamaðurinn var
nafnlaus iðnaðarmaður og það var
honum víðs fjarri að vera frumlegur.
Það má heldur ekki gleyma því að á
miðöldum voru allar hstgreinar í
höndum kirkjunnar sem hafði fjár-
magn og gat kosið sér það besta.
Hún lagði til innblásturinn sem var
heilög ritning og sögur helgra
manna. Menn unnu listaverk sín
guði sínum til dýrðar. Kirkjurnar
voru einu listasöfnin fyrr á tímum.
Þar kom söfnuðurinn saman og hver-
gi var annað eins tækifæri til að
skoða listaverk og sýna þau.
Renaissanca-
tímabilið á Ítaiíu
I4RO -1EOO
Á 15. öld var Ítalía án efa
auðugasta land í Evrópu og
háþróuð miðað við önnur lönd
í álfunni. Þegar líða tók á 15.
öldina var um að ræða fímm stórvel-
di á Ítalíu, Feneyjar, Mílanó, Páfa-
garð, Neapel og Flórenz.
Eins og fleira sem augað gleður er
Renaissancinn (endurreisnin)
sprottinn á Italíu, nánar tiltekið
Flórens um 1420. Síðar leituðu þessi
áhrif norður fyrir Algafjöll, en um
aldamótin 1500 höfðu Italir forystu í
listsköpun heimsins. Á síðustu
áratugum 15. aldar og byrjun 16.
aldar voru þau listaverk gerð á Ítalíu
að engin dæmi voru annars eins.
Á endurreisnartímanum, nánar
tiltekið á 15. öld, áttu sér stað miklar
breytingar á sviði lista. Það var fyrst
og fremst frjáls peningaverslun sem
gjörbreytti allri afstöðu innan þjóð-
félagsins á Italíu og annarsstaðar í
Evrópu. Hið gamla óhreyfanlega
kerfi miðalda var sprungið og
SAGA listarinnar er
jafngömul sögu
mannkynsins, því að
sköpunarþörf og fegurðar-
þrá hlýtur að vera man-
ninum í blóð borin. Svo
frumstæð er varla nokkur
þjóð að hún hafi ekki áhuga
á list í einhverri mynd.
Listin hlýtur að mótast og
takmarkast af því þjóðfélagi
sem elur hana upp, og kem-
ur þar fleira til greina en hér
verður rakið. Saga listarinnar með
hverri þjóð er ákveðinn þáttur af
þjóðarsögunni og er næstum
samtengdur öðrum þáttum hennar.
Þetta eru grundvallaratriði til skiln-
ings á listmunum fyrr og síðar.
Eins er það með þessa fámennu
þjóð nyrst í hafi sem hefur varðveitt
með sér meira en þúsund ára menn-
ingu. íslenska listasagan hófst jafn-
snemma og byggðin í landinu.
Hingað fluttu norrænir menn menn-
ingu eigin þjóða. Til að skapa list
verður listamaðurinn að hafa efnivið,
tóm, tima og síðast en ekki síst
hvatningu, eyru sem vilja heyra og
augu sem vilja sjá. Það eru þessir
þættir sem hvetja listamanninn til
starfa og beina viðleitni hans á
ákveðnar brautir. Island var langt
Sigríður
Ingvarsdóttir.
frá öðrum löndum og hlaut
því að vera á ýmsan hátt
utanveltu við menning-
arstrauma Evrópu. ísland
var frá upphafi hreinræktað
bændasamfélag, bæir komu
ekki til sögunnar fyrr en á
19. öld og lífsbarátta var
hér hörð. Hér voru ekki
bæir og borgarastétt sem Li
alls staðar skapa listinni
allt önnur skilyrði en
fábreytilegt bændasamfélag
gert. Megnið af listmunum
alþýðulist, húsgögn
getur
Islendinga var

BRUÐARKISTA frá Flórens á Italíu frá árinu 1472,
skreytt útskurði með myndum úr heilagri ritningu.
Utskurður á fótum minnir á ljónsfætur.
ÍTÖLSK brúðarkista frá 1500 (Lombardi), úr hnotu og gott dæmi um flögn (intarsia).
Svo frumstæð er varla nokkur þjóð, að hún hafí
ekki áhuga á list í einhverri mynd, því sköpun-
arþörf og fegurðarþrá hlýtur að vera manninum í
blóð borin, segir Sigríður Ingvarsdóttir í fyrstu
grein sinni um listmuni á laugardögum, þar sem
hún mun einkum fjalla um húsgagnalist. Sigríður
lauk mastersgráðu í „Arts Administration“, þar
sem lokaritgerð hennar fjallaði um fjárfestingar í
listmunum. Hún hefur starfað hjá uppboðs-
fyrirtækinu Sotheby’s frá árinu 1991.
I__________________I---—
» " ' ' ' ~
•............................................................................
—

ÞAÐ ER eiginlega ekki hægt
að skilja saltfisk til fulls án
þess að sjá hvemig hann er
meðhöndlaður af helstu salt-
fiskneysluþjóðunum Spánverjum og
Portúgölum. Þar er saltfiskur dýr
gæðaafurð sem matreiðslumeistarar
breyta í gómsætar veislumáltíðir.
Sjálfur áttaði ég mig ekki fyllilega
á leyndardómum saltfisksins fyrr en
ég ferðaðist um Katalóníu og Baska-
land fyrir nokkrum árum vegna
greinaskrifa um spænska saltfisk-
markaðinn. Það var ekki laust við að
maður fylltist stolti er maður rölti
um matvörumarkaðina í Barcelona
og sá hvemig þessari íslensku afurð,
bacalao islandia, var hampað af sölu-
mönnunum. Saltfiskurinn er boðinn
til sölu í óteljandi myndum, mismu-
nandi skorinn og mismunandi útvat-
naður. Dýmstu bitamir kosta meira
en dýrasta nautakjöt. Katalóníu-
ferðimar em orðnar margar síðan og
aldrei hættir saltfiskurinn að heilla.
Hól Rnbuchnns__________
Á veitingastöðum í Katalóníu er
saltfiskur mjög algengur á mat-
seðlum og virðist hægt að útfæra
hann á óteljandi vegu. Hann er ljúf-
fengur hrár, með ólífuolíu, hvítlauk,
lauk, tómötum og ólífum, eða þá
steiktur eða bakaður. Virtasti kokk-
ur heims, Frakkinn Joel Robuchon,
hælir saltfiski, eða morue eins og
hann heitir á frönsku, mjög í bók
sinni Cuisine de Quatre Saisons.
Hann segir saltfisk vera í mikilli
tísku og að það ætti að gleðja alla
sælkera. Robuchon mlnnir á að áður
fyrr hafi saltfisk verið að fínna á
borðum allra í Frakklandi, jafnt
aðalsmanna sem almúgans, ekki síst
á föstunni. Saltfískur hafi mikið
Saltfískur hefur lengí
verið mikilvæg útflut-
ningsvara en hins vegar
ekki hátt skrifaður hér
heima sem hráefni,
segir Steingrimur
Sigurgeirsson, sem
telur löngu tímabært að
breyta því viðhorfí.
„menningarlega táknrænt gildi“ og
hægt sé að útfæra hann á jafnmarga
vegu og dagamir em í árinu. -
I Portúgal er saltfiskur nánast
þjóðarréttur en yfirleitt
er matargerðin einfal-
dari en í Katalóníu.
Innflytjendur frá Portúgal mynda
einnig kjarna saltfiskneytenda í
Frakklandi nú til dags.
Ekki „fiskur“
Þeir sem best þekkja til leggja
áherslu á að ekki eigi að hta á baca-
lao sem fisk heldur sérstakt fyrir-
bæri er lúti sínum eigin lögmálum.
Rauðvín hentar til að mynda mun
betur með saltfisk heldur en hvítvín
og það má ekki vera hvaða rauðvín
sem er. Best með saltfisknum eru
Rioja-vínin og þeim mun þyngri og
meiri þeim mun betur eiga þau við,
ekki síst ef fiskurinn er steiktur eða
bakaður. Gran Reserva er því æski-
legra en Crianza. Það má jafnvel
styðjast við þá þumalputtareglu að
ef vínið hentar vel með nautasteik sé
það kjqrið með saltfisk.
Við Islendingar höfum hins vegar
kosið að hta framhjá þeim
möguleikum sem saltfískurinn hefur
upp á að bjóða og á flestum heimilum
er hann enn borinn fram
soðinn, með kartöflum og
smjöri. Ég ætla ekki að
amast við því, enda alinn upp á
shkum saltfisk, en eftir að hafa séð
Ijósið finnst manni það álíka meðferð
á góðu hráefni og að sjóða nau-
tasteik.
í gegnum tíðina hafa reglulega
verið haldnir saltfiskdagar á veitin-
gahúsum en saltfiskurinn hefur
þrátt fyrir það ekki náð að festa sig í
Sælkerimi
---—■—
................... ........- .........