Morgunblaðið - 23.03.1996, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 23. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
ÞAÐ var vel til fundið hjá Hannesi Sigurðs-
syni, nýskipuðum listráðunaut menningar-
miðstöðvarinnar að Gerðubergi, að efna til
listkynningar og samræðu „Dialógu“ við
starfandi listamenn, sem fengið hefur sam-
heitið Sjónþing. Hér er á dagskrá, að list
viðkomandi skal krufin svo sem tök eru á
hveiju sinni, og um leið spjalli þeir opinskátt
um líf sitt og feril á opnu málþingi. Jafn-
framt gefst fólki kostur á að yfirheyra þá í
þaula um list þeirra og afstöðu til listarinnar
almennt, jafnt í nútíð sem fortíð.
Þetta er hugsað þannig, að skilvirku sýnis-
horni listar þeirra er komið fyrir áð Gerðu-
bergi, en nýrri verk á sérstakri sýningu á
Sjónarhóli og er þannig hverju sinni um tvær
sjálfstæðar framkvæmdir að ræða auk mál-
þingsins. Merkilegt, að ekki skyldi mönnum
hafa dottið þetta í hug fyrr, eins rík og þörf-
in er á slíkum opnum framkvæmdum þar sem
samanlagt taugakerfi myndlistarmannsins er
virkjað, allt sem gefur lífi hans og list lit,
safa og grómögn.
Þáttur skipulagðrar upplýsandi sjónlistar-
sögu í kennslukerfinu er enginn að segja
má, og sú þróun sem hefur átt sér stað ytra
um sívaxandi áhuga á öllu sem sjón-
listir skarar hefur ekki náð til ís-
lands, svo sem ég hef ítrekað vísað
til. Raunsönnum áhugamönnum um
myndlist hefur fækkað, jafnvel í það
ríkum mæli að ungum myndlistar-
manni varð að orði á dögunum, að
menn þyrftu býsna stórt stækkunar-
gler til að koma auga á þá er svo
væri komið! Ennfremur er upplýs-
ingastreymi um listir litað sagnfræði
menntafólks, sem sér ekki út fyrir
eigin kynslóð og er svo ósjálfstætt í
málflutningi sínum að í engu skilur
frá viðtekinum, harðsoðnum skoðun-
um jafnaldra þeirra ytra og sértrúar-
hópa ýmiss konar. Kannski er það
rannsóknarefni hvernig það fylgist
að; margföldun listsögufræðinga og
sýningarstjóra á næstliðnum áratug-
um og snarminnkandi áhugi fólks á
fijórri nýsköpun í myndlist.
Það sem listráðunauturinn er einn-
ig að gera, er að koma Gerðubergi
inn á landakort listarinnar á Stór-
Reykjavíkursvæðinu, þannig að
menningarmiðstöðin gegni svipuðu
hlutverki og Hafnarborg í Hafnar-’
firði og Gerðarsafn í Kópavogi, en
hafi þó sín sérkenni. íbúar Breið-
holts eru vel á fjórða tug þúsunda,
og mun Gerðuberg vera eins konar
pólitískt gæluverkefni. Undarlegt ef
það á að þurfa gæluverkefni til að
mjúku gildin fái að blómstra i út-
hverfunum, og ekki litið á þau sem
lífsnauðsyn. Hér er t.d. Árbæjar og
Hraunbæjarhverfið hrein eyðimörk,
að Árbæjarsafni undanskildu, og
sömuleiðis Mosfellsbær og Grafar-
vogur. Ekki kemur fram mikill skiln-
ingur á nauðsyn virks mannlífs í
heilabúum skipulagsaðila og ekki
bæta steingeldir verslunarkjarnar
mikið úr, eins og ’t.d. Mjóddin. Auk
þess virðist mönnum algjörlega fyrir-
munað að skilja mikilvægi óbeina
hagnaðarins, sem þó skilar af sér
meiru er upp er staðið en allur bók-
færður skyndipeningur. Aðstreymi
fólks á menningarviðurði skilar af
sér gríðarlegum hagnaði hvarvetna
og það er ástæðan til að þjóðir ausa
peningum í þá. Menn vita að þá fer
allt í gang, hjólin að snúast og pen-
ingarnir að rúlla. Hér einblína stíf-
frosnir embættismenn á tölur fyrir framan
sig og neita að skilja annað, og í höndum
þeirra sem kunna það eitt úrræði að auka
aðhald og búa til ný höft og nýjar reglugerð-
ir verður allur sparnaður að auknu tapi eins
og dæmin sanna.
Málþingin tvö sem haldin hafa verið tók-
ust framar vonum, þrátt fyrir að veður væri
ekki ákjósanlegt í hvorugt skiptið, - í fyrra
fallinu of gott og í því seinna svo vont að
fólk var að tínast á staðinn blautt og skjálf-
andi.
Það sem fólk þarf að gera til að auka fjörið
í umræðunum, er að forma spurningarnar
betur og vera ekki með óþarfa formála að
þeim eða flækja þær um of. Ég var t.d. spurð-
ur svo ómarkvissra spurninga, að ég átti
fullt í fangi með að svara þeim, því augljóst
var að spyrlarnir voru hvorki læsir á skrif
mín né skoðanir. Slík fáviska kemur manni
úr jafnvægi, einkum þegar spurningarnar
. ganga þvert á skoðanir þær sem maður hef-
ur helst og einarðlegast haldið fram um dag-
ana. En sumum virðist ekkert heilagt þegar
tilgangurinn er að halda ranghugmyndum
fram og hamra stöðugt á þeim. En málþing
eiga ekki að fara niður á kaffi- og öldurhúsa-
vettvanginn þar sem mönnum eru gerðar upp
AF SJON-
ÞINGI M
Það sem listráðunauturinn er einnig að gera, er að
koma Gerðubergi inn á landakort listarinnar á Stór-
—------------------^---------
Reykjavíkursvæðinu, skrifar Bragi Asgeirsson, þannig
að menningarmiðstöðin gegni svipuðu hlutverki og
Hafnarborg í Hafnarfirði og Gerðarsafn í Kópavogi.
RAGNHEIÐUR Jónsdóttir, París 1970
skoðanir sem þeir hafa aldrei haft til að gera
þá tortryggilega.
Það vekur athygli, að þeir sem iðnastir
hafa verið um slík vinnubrögð sáust á hvor-
ugu þinginu, en væntanlega vita þeir manna
best hvað skeði á þeim og eru áfram iðnast-
ir við að halda óhróðrinum fram við gest og
gangandi. Einnig vekur fjarvera ýmissa list-
sögufræðinga svo og og kennara við MHÍ
dijúga athygli.
Sjónvarpið hefur farið á stað með afmark-
aðan þátt um listamennina hveiju sinni, er
hafa tekist svo vel að mikla athygli hefur
vakið og má vera ljós.t að hér er komið sjón-
varpsefni sem margir taka fagnandi. Fólk
er nefnilega forvitið á líf listamanna og skoð-
anir þeirra og hvað sé að báki þeirri miklu
vinnu sem þeir leggja á sig til að fá útrás
fyrir íjáþörf sína, þrátt fyrir að yfirleitt og
í langflestum tilfellum verði -þeir að borga
með sér í þessu þjóðfélagi. Jafnframt stað-
festir þetta þörfina á aukinni fræðslu á þess-
um sviðum og bætir að nokkru upp vöntun-
ina á sjónlistasögu í skólakerfinu. Slíkir þætt-
ir eru einnig mjög vinsælir ytra og hér er
komið form sem einnig má viðhafa varðandi
aðra mikilsverða viðburði á myndlistarvett-
vangi. Þá hefur ríkisútvarpið einnig skilað
sínu hlutverki með ágætum.
Gerðu'berg er naumast fallið til yfirlitssýn-
inga, en hins vegar ágætlega til nokkurs
konar stikkprufu á ferli starfandi listamanna
og er framkvæmdin einmitt hugsuð þannig.
Margra hluta vegna treysti ég mér ekki til
að fá lánuð verk í eigu safna og einkaaðila,
því það var of mikil áhætta og jafnframt of
kostnaðarsamt. Það að framkvæmd mín var
nefnd „Bragi aliur“ kom af því, að í ljósi
umræðu um persónu mína, líf og list á undan-
gengnum árum og misserum var ég reiðubú-
inn til að svara hvaða spurningum sem var
óg mönnum fijálst að sauma að mér eins og
hver hafði getu til.
Hannes Sigurðsson áréttar með framtaki
sínu mikilvægi þess að jarðtengja listina, að
hún verði virkt afl í þjóðfélaginu og lista-
menn teljist ekki neinir utangarðsmenn, held-
ur fólk sem skapar verðmæti. Næst er að
auka skilning á því að listamenn fái greitt
fyrir vinnu sína og þátttöku í slíkum fram-
kvæmdum því að þeir eru sá ás sem allt
snýst um.
Tvennt vil ég leiðrétta sem fram kom í
frásögnum um sjónþing mitt, því í báðum
tilvikum gæti það valdið misskilningi. Fyrir
hið fyrsta var Jón Stefánsson aldrei prófess-
or við Akademíuna í Kaupmannahöfn, en ég
sótti mikið í hans mal af hvers konar vísdómi
og fróðleik varðandi mannlíf og myndlist og
get því nefnt hann lærimeistara minn í mörg-
um skilningi. Þá breytti ég ekki upphleyptum
verkum mínum hið minnsta, heldur umgjörð
þeirra, þ.e. límdi á stærri plötur, sem er auð-
vitað allt annað . . .
Ragnheiður Jónsdóttir hefur um árabil svo
sem mörgum mun fullljóst, verið ein af dug-
mestu grafík- listamönnum þjóðarinnar. Hér
eru það konur sem hafa mikið til haldið uppi
merkinu eftir að karlar höfðu verið nær einr-
áðir á vettvanginum frá upphafi. Þá hefur
Ragnheiður verið flestum öðrum fremur iðn-
ari við að halda verkum sínum fram á alþjóða-
vettvangi og skjalfesta umsvif sín, og mörg
söfn og stofnanir heima sem erlendis hafa
fest sér verk hennar.
Hin stóru og ágengu grafíkverk Ragnheið-
ar féllu vel að tímunum er hún kom fram,
og myndefnið var mjög samstiga nýrri sjálfs-
vitund kvenna, sem þá bar mikið á í listum.
Hér voru íslenzkar listakonur mjög vakandi
um þróunina, en fáar notuðu listmiðil sinn
jafn kröftuglega í þjónustu málefnisins og
hún. Hún notaði þó oftar óbeina skír-
skotun en að hún gæfi hinu frásagn-
arlega lausan tauminn, og þó segja
hinar einföldu myndir hennar svo
sem óléttukjóllinn lengri sögu en
heil myndasaga. Einkum vegna þess
að myndin er tæknilega framúrskar-
andi vel útfærð, og að auki svo mik-
il grafík í sjálfu sér. Einnig gerði
hún ástþrungnar myndir af blómum
með sterkum vísunum til fijálslyndis
tímanna í þessum efnum. Hún
undanskildi hér ekki fyrri tíma og
söguþjóðina eins og bókamyndir
hennar bera með sér, sem eru jafn-
framt eitt hið kröftugasta sem frá
hendi listakonunnar hefur komið.
Þetta undirstrikar sýning Ragn-
heiðar að Gerðubergi mjög vel og
myndunum er ágætlega komið fyrir
þótt kannski sé nokkuð langt á milli
þeirra á köflum.
Þá er það ljóður á framkvæmdinni
hve hún ber mikinn keim af listsögu-
fræðilegri íhaldsemi, því engin verk
eru frá fyrstu tilraunum listakonunn-
ar né sýningum og því kemur hún
trauðla fram eins og hún er klædd.
Framkvæmdin að Gerðubergi hefur
svo sem ég hef skilið hana þann
megintilgang að draga fram mann-
legu hliðina á listamönnum, og um-
fram allt frá sem flestum sjónarhorn-
um en síður að undirstrika ákveðin
tímabil. Með því margfaldast mögu-
leikarnir á því að komast í samband
við fólkið er dags daglega venur
komur sínar á staðinn og er á öllum
aldri. Hin léttu og leikandi strik er
einkenndu grafík Rágnheiðar í upp-
hafi eru þannig ekki finnaleg á staðn-
um né margt fleira sem hún gerði
þar sem yndisþokkinn réði öðru frem-
ur ferðinni.
Þessi þröngu viðhorf, sem eru í
raun arfur frá strangflatatímanum
eru löngu úrelt eins og sjá hefur
mátt á skyldum sýningum verka
heimskunnra listamanna á undan-
gengnum áratugum og það jafnvel
strangflatatamálara.
Þannig væru æskuverk Þoi-valdar
Skúlasonar trúlega dregin fram á
yfirliti verka hans ytra, en ekki ein-
ungis úrval ákveðinna tímabila. Tákn
sýningarinnar er þannig ljósmynd af
Ragnheiði í upphafi ferils síns, en svo er
fátt eða ekkert finnanlegt á sýningunni frá
þessu skeiði æskublómans.
Að mínu áliti er Ragnheiður í essinu sínu
í hinum dökku og mögnuðu ætimyndum og
hún nær trauðla sama fluginu í kolteikning-
unum á Sjónarhóli. Þá hef ég séð mun sterk-
ari verk eftir hana á þessu sviði en þar eru
til húsa, tel það mistök að vinna þannig beint
inn í rýmið þótt fyrir slíku sé hefð á seinni
árum, og telst angi af hreinni innsetningu.
Ég er heldur ekki með á nótunum í verkum
er hún opnar þokukenndan myndflötinn á
þann veg að auði flöturinn virkar frekar sem
eyða, en að vera virkt afl í svipmiklu mynd-
ferli. Ragnheiður mun hafa hætt í ætingu
vegna óhollustu vinnsluferilsins og kemur
hér fram neyðarlegur skortur á fagfólki til
aðstoðar listamönnum, er gjörþekkja ekki
einungis tæknina heldur einnig hin hættulegu
efni sem unnið er með.
Hvað sem aðfinnslum líður, er mjög vel
að verki staðið og Ragnheiður Jónsdóttir
stendur fyrir sínu . . .
Höfundur er myndlistarmaður.