Morgunblaðið - 23.03.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 23. MARZ 1996 33
AÐSENDAR GREINAR
Lífeyrisréttur
þingforseta
í SUNNUDAGSBLAÐI
Morgunblaðsins 25. febrúar á
baksíðu, er viðtal við Ólaf G. Ein-
arsson, forseta Alþingis, varðandi
hugsanlegar breytingar á lífeyris-
réttindum þingmanna. Þar segir
þingmaðurinn m.a. þar sem hann
fjallar um breytingar á núgildandi
lögum: „Sömuleiðis þyrfti að gera
lagabreytingu er varðar starf
þingforseta svo hann fái að greiða
af öllum launum sínum.
Lögum um þingfararkaup var
breytt í fyrravor og þá voru launa-
kjör forseta þingsins færð til sam-
ræmis við launakjör ráðherra.
Hins vegar úrskurðaði stjórn líf-
eyrissjóðs starfsmanna ríkisins að
forseti þingins mætti ekki greiða
í lífeyrissjóð af hærri launaupphæð
en sem næmi þingfararkaupinu
sjálfu, það er 195 þúsund krónum.
Með öðrum orðum, fæ ég ekki að
borga í lífeyrissjóðinn skv. þeim
tekjum sem ég hef, og nýt þar af ----- r---„
leiðandi ekki þeirra lífeyrisréttinda launanna hefur verið að hækka greiðslaþess væri hjá fjármálaráð-
sem mér ber.“ Tilvitnun lýkur. því ekki hefur mátt hækka skóla- herra. Hins vegar skildi hann okk-
Þegar ég las þetta
rifjaðist upp fyrir mér
fundur með Ólafi
þegar hann gegndi
embætti mennta-
málaráðherra. Þessi
fundur var haldinn til
að ræða um lífeyris-
mál skólastjóra og ég
var formaður þeirrar
nefndar sem til þess
var kjörin.
Laun skólastjóra
eru með tvennum
hætti, þ.e. föst grunn-
laun og síðan ómæld
yfirvinna. Um
ómældu yfirvinnuna
er samið í kjarasamn-
ingum hveiju sinni og hún telst
því hluti þeirra, en ekki ákvörðun
ráðuneytis né stofnunar eins og
hjá öðrum ríkisstofnunum þar sem
hluti launa er greiddur með þess-
nm Viaaff.i Hlnffíill hlnf.n
Kári
Arnórsson
stjóra í iaunaflokkum.
Nægir þar að benda á
síðustu kjarasamn-
inga þar sem nær öll
launahækkun til
skólastjóra var með
þessum hætti. Af
þessum hluta laun-
anna hafa skólastjórar
ekki fengið að greiða
iðgjald og njóta því
ekki lífeyrisgreiðslna
samkvæmt því. Þann-
ig hafa lífeyrisréttindi
skólastjóra skerts í
hveijum samningnum
af öðrum.
Skólastjórar
njóta aðeins
hluta lífeyris
Á nefndum fundi var þetta rætt
við ráðherrann og hann beðinn lið-
sinnis í þessu máli. Hann tók er-
indi okkar vel. en saeði að af-
Tvöfalt greiðslukerfi
launa, segir Kári
Arnórsson, hefur skað-
að skólastjóra verulega
ar sjónarmið og skyldi styðja þau.
Við fórum síðan til viðtals við-
Friðrik Sophusson fjármálaráð-
herra, en þar fengum við afsvar
við beiðni okkar um sjálfsagða
leiðréttingu. Þetta tvöfalda
greiðslukerfi launa hefur skaðað
skólastjóra verulega og því miður
fleiri stéttir. Nú brennur það á
forseta Alþingis og hann fer fram
á lagasetningu til þess að hann
njóti þeirra lífeyrisréttinda sem
honum ber. Skólastjórar hafa á
þriðja áratug verið sviknir um
hluta síns lífeyris með því að neita
þeim að greiða í lífeyrissjóð af
ómældri yfirvinnu. Verði lögum
breytt þannig að forseti þingsins
fái að greiða af öllum launum sín-
um í lífeyrissjóð þá hljóta aðrir
ríkisstarfsmenn sem svipaða stöðu
hafa að fylgja þar með. Sérstak-
lega þarf að huga að þessu vegna
skólastjóra þar sem þessi hluti
launa er kjarasamningsatriði.
í þeim hugmyndum sem nú eru
á ferðinni um breytingar á lögum
um lífeyrissjóði virðast ráðamenn
hafa gleymt því að lífeyrisréttur
opinberra starfsmanna er fenginn
með mikilli baráttu í kjarasamn-
ingum. Opinberir starfsmenn geta
því ekki unað því að þessi réttur
sem alltaf hefur verið metinn af
launagreiðanda sem mjög verð-
mæt kjör, verði af þeim tekinn án
nokkurra bóta. Mér er mjög í minni
þegar sá réttur náðist að menn
gætu tekið lífeyri miðað við meðal-
tal 10 bestu launaáranna. Það var
í kjarasamningum, sem um það
var samið að þetta ákvæði kæmi
inn í lögin um lífeyrissjóði. Markm-
iðið með þessu ákvæði var að
menn gætu minnkað við sig í starfi
á efri árum án þess að skerða líf-
eyrisrétt sinn. í jafnerfiðu og slít-
andi starfi, sem kennsla og skóla-
stjórn er var þetta mikilvægt.
Auðvitað varð að gefa annað eftir
í staðinn. En samkvæmt þeim
frumvarpsdrögum sem heyrst hef-
ur um er þessu kippt burt bóta-
laust.
Nú vænti ég þess að þingmenn
sjái sóma sinn í því að leyfa for-
seta þingsins að greiða í lífeyris-
sjóð af öllum sínum launum og
njóta þá lífeyris samkvæmt því og
sama málsmeðferð verði viðhöfðu
hvað skólastjóra snertir. Ég efast
ekki um að núverandi forseti Al-
þingis muni styðja það.
Höfundur er fyrrv. skólasljóri.
Osamræmi í leik-
skólakennara-
menntun
FYRIR stuttu heim-
ilaði menntamálaráð-
herra Háskólanum á
Akureyri að setja á
stofn þriggja ára leik-
skólakennarabraut við
kennaradeildina á Ak-
ureyri. Fyrstu nemend-
ur verða teknir inn
haustið 1996. Náminu
lýkur með B.ed gráðu.
Þessi ákvörðun
markar merk tímamót
í menntun leikskóla-
kennara á Islandi.
Leikskólakennarar
hafa áratugum saman
barist fyrir því að nám
þeirra væri sambæri-
legt við aðra kennaramenntun og á
sama skólastigi. Alþjóðasamþykktir
og álitsgerðir frá menntamálaráðu-
Nemendur sem sækja
um inngöngu næsta
haust, segir Gyða
Jóhannsdóttir, þurfa
að sitja við sama borð
og félagar þeirra á
Akureyri.
neytinu hafa stutt þessa kröfu leik-
skólakennara. (s.s. Education Com-
mittee, menntamálaráðuneytið
1987; Til nýrrar aldar, mennta-
málaráðuneytið 1990). Þessum
áfanga ber að fagna.
Böggull fylgir skammrifi. í haust
munu væntanlega tveir hópar hefja
nám í leikskólafræðum, annar á
Akureyri og hinn í Reykjavík. Nám-
inu á Akureyri mun ljúka með B.ed
gráðu en námið í Reykjavík er ekki
formlega á háskólastigi.
Fósturskóli lslands er á eins kon-
ar gráu svæði mitt á milli fram-
haldsskólastigs og háskólastigs.
Inntaka nemenda í Fósturskóla Is-
lands hefur breyst samfara aukinni
aðsókn að skólanum
og eru nú nær ein-
göngu teknir inn nem-
endur með stúdents-
próf. Almenn viðbrögð
og kennsluhættir hafa
sömuleiðis færst nær
vinnubrögðum há-
skóla. Leikskólakenn-
araprófið er nú metið
til 45 eininga í Kenn-
araháskóla íslands.
Eins árs framhalds-
deild skólans er metin
sambærileg fyrri hluta
meistaranáms við
Kennaraháskóla ís-
lands og jafngild
fyrsta námsári við sér-
kennsludeild Háskólans í Ósló. Ver-
ið er að ganga frá samskonar mati
á náminu við „Dronning Mauds
Minne Högskolan“ í Þrándheimi og
við „Högskolan" í Ósló. Kennarar
Fósturskólans sinna þróunar- og
rannsóknarverknum í síauknum
mæli og oft í samvinnu við erlenda
háskóla. Skólastjóri Fósturskólans
á sæti í samstarfsnefnd háskóla-
stigsins. Skólinn er einnig þátttak-
andi í alþjóðasamstarfi á háskóla-
stigi (Nord-Plus og Sókrates).
Nýlega tók til starfa vinnuhópur
innan skólans og á hann að koma
með tillögur að endurskipulagningu
námsins, m.a. huga að fækkun
kennslustunda nemenda og skil-
greina námið í áfanga og einingar.
Þetta er gert til þess að færa nám-
ið nær háskólastigi. Þegar þetta er
ritað virðast drög að frumvarpi um
Uppeldisháskóla liggja fyrir en und-
irrituð hefur ekki séð þau. Þetta
er allt af hinu góða en ekki nægjan-
legt.
Nauðsynlegt er að finna leið til
þess að tryggja að þeir nemendur
sem sækja um inngöngu næsta
haust sitja við sama borð og félag-
ar þeirra á Akureyri. Námið verður
að vera á háskólastigi og ljúka með
B.ed gráðu á báðum stöðum.
Málið þolir enga bið.
Höfundur er skólastjóri Fóstur-
skóla Islands.
Gyða
Jóhannsdóttir
ISLENSKT MAL
SR. ÞÓRIR Jökull Þorsteinsson á
Selfossi skrifar mér svo (að sleppt-
um hlýlegum ávarps- og inngangs-
orðum):
„I vitund minni eru tungumál
manna fyrst og síðast kerfi hljóð-
merkja sem þeir senda sín á milli
til að gera sig skiljanlega og jafn-
vel til að villa um hveijir fyrir öðr-
um ef ekki vill annað. Þetta merk-
ir ekki að ég láti mér í léttu rúmi
liggja hvernig með tunguna er far-
ið, heldur fremur að hún fái, sem
hið þarfasta amboð, þjónað hlut-
verki sínu í hvívetna. Eg dýrka því
hvorki íslenska tungu né önnur
mál sem þjóðir hafa. Það skiptir
meira máli, í mínum huga, hvað
sagt er og skrifað á einhveiju
tungumáli en hvert tungumálið er
hveiju sinni. Tungumálið er verk-
færi sem nota má til blessunar jafnt
sem bölvunar - til niðurrifs jafnt
sem uppbyggingar í mannlegu fé-
lagi.
Verkfæri eru misgóð, misjafn-
lega notadijúg og veldur þar allt í
senn, hvernig þau eru í innri og
ytri gerð sinni, hvert verkefnið er
sem þeim er beitt við, og síðast en
alls ekki síst, sú kunnátta sem
notandinn býr yfir. Notandinn er í
þessu samhengi í senn hver sá sem
talar eða skrifar og les eða heyrir.
Það blasir við, að ef til væri tungu-
mál, sem / raun og veru væri betra
og notadrýgra en öll önnur, ættum
við að taka það upp, læra það og
kenna. Enginn sem reynt hefur
gott verkfæri vill áfram nota það
sem honum leikur síður í höndum
nema nauðbeygður. Kunnátta (eða
vankunnátta) er úrslitaþáttur nota-
gildis tungunnar á hverjum stað
og tíma. Auðvitað verða menn aldr-
ei sammála um hver tungan sé í
raun og veru best og vér munum,
eins og vænta má af mönnum,
ávallt telja vorn fugl fegurstan með
réttu eða röngu. Því stýrir fyrst
og síðast kunnátta okkar í beitingu
íslenskunnar og vankunnátta okkar
í beitingu annarra tungna, - en
einnig tilflnningar okkar í garð
málsins sem við höfum tamist við
að elska, þær inenningarlegu
áherslur sem hvetja til þeirrar tign-
unar sem að tungunni snýr í samfé-
iagi okkar. Það er list að beita
hverju amboði svo sem mönnum
sæmir, hvort heldur er hefill,
kústur, klíputöng eða tungumál.
Ef til vill særir þessi útlegging
íslenskt kennarahjartað í þér, ég
Umsjonarmaður Gisli Jonsson
841. þáttur
vona ekki. Um þetta gat ég ekki
stiilt mig, að bera þessa þanka
mína upp við þig. Tungan er lif-
andi og allt sem lifir tekur breyting-
um í tímans rás. Það sem getur
engum breytingum tekið er dautt.
Breytingar eru því lífsmark þó ekki
hugnist okkur þær ávallt. Það
sannast líka ósjaldan að ekki er
allt líf þó lifað sé.
Loforð Guðs sem aldrei svíkur
er nefnt fyrirheit á íslensku. Ég
hef skilið fyrirheit svo að það væri
heit sem einhver gefur með skír-
skotun til framtíðar, fyrirheit sé
því loforð sem ætla má að gefandi
þess vilji efna. Því geta bæði Guð
og menn gefið fyrirheit. Fagnaðar-
erindinu er stundum lýst sem lo-
forði er Guð gefur mönnum, það
er m.ö.o. fyrirheit Guðs. Menn gefa
gjama fögur fyrirheit en efna þau
misvel. Systkini mín í þjónustunni
að Orði Guðs hafa, að mínu viti,
stundum lotið í lægra haldi fyrir
„kunnáttu" sinni í meðferð íslens-
kunnar eins og hendir. Þau hafa
sum hver heyrst taia um að Guð
gefi fyrirheiti sem ég veit ekki
hvað er. Heiti er samkvæmt mál-
skilningi mínum nafn eða titill á
einhveiju fyrirbæri, sbr. t.d. starfs-
heiti og tegundarheiti. Hef ég aldr-
ei heyrt, hvorki um Guð eða menn,
að gefið hafi fögur fyrirheiti. Þetta
er samt orðið að furðulega þrálátri
málvenju sumra starfssystkina
minna og láta einstaka þeirra eftir
sér að veija hana. Ég vil fara þess
á leit við þig að hugtak þetta og
beiting þess í íslensku máli fái
umfjöllun í þætti þínum. Ef ske
kynni að ég hefði í einhveiju efni
rangt fyrir mér hvað þetta varðar,
þá er leiðréttingin kærkomin mér.
Með kærri kveðju og blessunar-
ósk.“
★
Umsjónarmaður færir Þóri Jökli
bestu þakkir fyrir þessa vel sömdu
og orðuðu hugvekju. Um álitamál-
ið: Ég þekki ekki þetta nýja orð
„fyrirheiti". En ég þykist vita hvers
konar (og hvers vegna) breyting
hefur orðið, þegar fyrirheit lengist
um eitt hljóð(staf), i, á þennan hátt.
Hugsum okkur þessar tvær
gerðir nieð viðskeyttum greini.
Þær verða eins: fyrirheitið, því
að i úr greininum fellur brott, ef
orðið, sem hann tengist, endar á
i. Þannig hafa orðið skilyrði til
ruglings. Á fínu máli heitir þetta
áhrifsbreyting, á ófínu málvilla.
Stundum sigrar „málviilan“ með
meiri hluta fýlgi og verður „rétt-
mæli“.
Í beygingafræði eru hvorug-
kynsorð mörg sem ýmist kallast
hreinir a-stofnar eða ia-stofnar.
Hin fyrri eru endingarlaus í nefni-
falli, dæmi rit og fát, hin síðari
hafa i-endingu þegar í nefnifalli,
dæmi ríki og kvæði.
Frá því er að segja, að vegna
þess, sem áður kom fram um við-
skeyttan greini, lágu margir hrein-
ir a-stofnar flatir fyrir áhrifsbreyt-
ingunni að verða ia-stofnar. Nokk-
ur dæmi, þar sem breytingin hefur
náð festu í rás aldanna og „málvill-
an“ orðið „réttmæli": Sík er nú
orðið síki; nest er nú orðið nesti;
beisl er nú orðið beisli, og reip
er nú oftast reipi. Þó er það óbreytt
í orðtakinu að eiga við ramman
(mann) reip að draga = þurfa að
togast á um reipi við sterkan
(mann), og síðan haft í óeiginlegri
merkingu.
Mér sýnist að breytingin fyr-
irheit>fyrirheiti sé af sama toga,
en ég tek fram að þetta er sagt
til skýringar, en ekki meðmæla.
Ég tel breytinguna síður en svo
æskilega. Til þess liggja m.a. þau
rök, að sögnin að heita = lofa var
áður sterk í nútíð: „eg heit þér
því“, en hefur í þessari sagnmynd
lagað sig eftir heita = bera 'nafn,
gefa nafn.
Auk þess er orðið fyrirheit helg-
að af hefð trúarrita öldum saman.
Já, og Steinn Steinarr lét frá sér
fara ljóðabókina Ferð án fyrirhe-
its (1942). Ætli menn hefðu ekki
tekið því þunglega, ef hún hefði
heitið Ferð án *fyrirheitis?
★
Inghildur austan kvað:
Úr því varð alveg herfileg hjónakrísa,
er i hórdómi fram gengu Jón og Dísa,
og Leonardó var harður
eins og heilsteyptur garður
út af Mikelangeló + Móna Lísa.
★
„Þegar lygin er höfð að leiðar-
ljósi, verður endirinn ævinlega ill-
ur.“ (Gunnar Lórenzson.)
Auk þess er heitið á alla að láta
ekki koma „eftirmálaflugunni“ í
munn sér. Eftirmál verða stundum
af átökum, en eftirmálar eru í bók-
um.