Morgunblaðið - 23.03.1996, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 23. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 23. MARZ 1996 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VINNULÖGGJ ÖFIN
ÞAÐ ER hlutverk Alþingis að setja almennar samskipta-
reglur í þjóðfélaginu, en ekki einstakra hagsmunasam-
taka eða hópa. í því ljósi verður að skoða frumvarp Páls
Péturssonar, félagsmálaráðherra, um breytingar á vinnulög-
gjöfinni frá árinu 1938. í frumvarpinu eru ýmis nýmæli, sem
miða fyrst og fremst að því að tryggja meiri þátttöku laun-
þega í ákvörðunum um mikilvægustu mál í starfsemi verka-
lýðsfélaganna, uppsögn og samþykkt samninga svo og boðun
og afboðun verkfalla. Frumvarpið stefnir því í lýðræðisátt og
það verður til að styrkja og efla verkalýðshreyfinguna að
félagar láti sig málefni hennar einhverju varða.
Um langt árabil hefur það verið forustumönnum verkalýðs-
félaganna áhyggjuefni, hversu mikil deyfð hefur verið í starf-
semi þeirra, fundarsókn að jafnaði mjög lítil og þátttaka í
afgreiðslu samninga sömuleiðis. Samningar í mörg hundruð
eða þúsunda manna félögum hafa verið samþykktir eða felld-
ir með örfáum atkvæðum á fundum. Það hlýtur því að vera
verkalýðsforustunni styrkur að geta vísað til almennrar þátt-
töku félagsmanna í mikilvægum ákvörðunum eins og boðun
verkfalla eða höfnun eða samþykkt kjarasamninga.
Launþegaforystan á að ná til grasrótarinnar, þannig getur
hún bezt starfað í þeim lýðræðislega anda sem nútímaþjóðfé-
lag krefst.
Viðbrögð verkalýðsfélaganna við frumvarpinu um vinnu-
löggjöfina hljóta því að byggjast á, að forustan óttist að missa
nokkuð af eigin völdum fremur en að lýðræðislegur réttur
félagsmanna sé skertur. Með engu móti er hægt að segja,
að þröskuldarnir, sem frumvarpið kveður á um við verkfalls-
boðun og afgreiðslu kjarasamninga, séu of háir (10,1% verður
að samþykkja verkfallsboðun, 17% þarf til að fella miðlunartil-
lögu). Fremur ætti það að vera félagsleg skylda að taka þátt
í jafn afdrifaríkum ákvörðunum sem verkfallsboðun er og
afgreiðsla samninga. Það eru ákvarðanir, sem hafa áhrif langt
út fyrir raðir viðkomandi stéttarfélags. Réttindum fylgja líka
skyldur.
Morgunblaðið hefur lengi lagt á það áherzlu, að sem flest-
ir skráðir félagar taki þátt í stjórnarkjöri, verkfallsboðun og
atkvæðagreiðslum um kjarasamninga. Einfalt er að senda
hveijum félagsmanni atkvæðaseðil heim í pósti. Síðast vakti
blaðið athygli á þessu fyrir stjórnarkjörið í Dagsbrún í janúar-
lok. Þá hefur blaðið ítrekað mælt með heimild til vinnustaða-
samninga enda ljóst, að starfsfólk kann að ná betri samning-
um beint við vinnuveitanda sinn. Starfsfélagar eiga oft meira
sameiginlegt, þótt í mismunandi stéttarfélögum séu, heldur
en með öðrum, sem starfa við allt aðrar aðstæður. Það er
því fagnaðarefni, að í frumvarpi félagsmálaráðherra er ákvæði
um slíka heimild, þar sem starfsmenn eru 250 eða fleiri.
Spurning er þó, hvort starfsmannafjöldinn sé ekki of mikill
miðað við íslenzkar aðstæður.
í heild sinni er frumvarp félagsmálaráðherra veruleg fram-
för, en þó er á því sá annmarki, að ekki er gert ráð fyrir,
að launþegar geti ráðið því sjálfir, hvort þeir standa innan
eða utan stéttarfélags. Fullt félagafrelsi á að ríkja í landinu
og ekki síður á vinnumarkaði en annars staðar.
Heillaríkast er að slíkt frumvarp sem hér um ræðir njóti
stuðnings sem flestra þegar það verður afgreitt og ættu
menn að vinna að því, nú þegar búið er að viðra frumvarpið
og nægur tími til rækilegrar skoðunar. En það má vel lofta út
á þessum vettvangi eins og öðrum.
YFIRGENGILEG
SAMÞYKKT
SAMÞYKKT dúmunnar, neðri deildar rússneska þingsins,
frá í síðustu viku um endurreisn Sovétríkjanna er yfir-
gengileg. Hún er ögrun við grannríki Rússlands og raunar
hinn vestræna heim í heild.
Edúard Shevardnadze, leiðtogi Georgíu, hefur krafist
skyndifundar hjá Samveldi sjálfstæðra ríkja, vegna þessarar
samþykktar og aðrir leiðtogar fyrrum Sovétlýðvelda hafa lát-
ið í ljós áhyggjur sínar.
Margt bendir hins vegar til að áhrif ályktunarinnar verði
þveröfug við það sem flutningsmenn hennar ætluðu. Hún á
eftir að kynda undir kröfum ríkja í Austur-Evrópu um aðild
að Atlantshafsbandalaginu og jafnvel flýta fyrir stækkun
bandalagsins.
Javier Solana, framkvæmdastjóri NATO, sagði í heimsókn
sinni í Moskvu í fyrradag að ekki yrði hvikað frá áformum
um stækkun bandalgasins. Margir þeirra, sem hafa viljað
fara hægt í fjölgun aðildarríkja vegna andstöðu Rússa, munu
líklega skipta um skoðun í ljósi krafna um endurreisn Sovét-
ríkjanna. Hyggist Rússar beita grannríki sín yfirgangi ber
vestrænum ríkjum skylda til að halda yfir þeim hlífiskildi,
eigi þau þess kost.
HEIMSÓKN í GRÍMSEY
Morgunblaðið/Kristján
„ÆTLI maður skjótist ekki heim í hádegismat og fái sér sér einhveijar kjöttætlur, ekki höfum við efni á að éta frá okkur kvótann. Hér lifum
við bara á fugli og útsölukjöti," sagði Gylfi Gunnarsson, útgerðarmaður í Grímsey, sem ásamt Helga Haraldssyni og Bjarna Hrannari
Héðinssyni var að gera grásleppunetin klár um borð í Þorleifi EA.
FOLK
KEMUR
OGFER
Skerðing á aflaheimildum, óvissa um fram-
tíðina og erfitt tíðarfar hefur haft áhrif á lífið
í Grímsey á síðustu árum og á næstunni hyggj-
ast fjórar flölskyldur flytja á brott. í spjalli
við Margréti Þóru Þórsdóttur og Kristján
Kristjánsson kom fram að fólk í Grímsey
vonar að botninum sé náð og betri tímar
fari í hönd. Fólkið vill fá að vera í friði til
að stunda fiskimiðin, sem eru grundvöllur
búsetu í eynni, og telur veðráttuna stýra
nauðsynlegum banndögum.
Heildarafli Grímseyjarbáta
árin 1981 -1995
tonn
3500
tonn
3000
2500
2000
1500
HEILDARAFLI báta með
heimahöfn í Grímsey var 2.047
tonn á síðasta ári eða rúmlega
500 tonnum minni en árið áður,
samkvæmt yfirliti frá
Landssambandi smábáta-
eigenda. Hér kemur m.a. fram
að meðaltal viðmiðunaráranna
1981-1983 var 1.724 tonn.
Meðaltal kvótaáranna
1984-1995 or 2.274 tonn eða
24% hærrí en viðmiðunaráranna.
Þá var aflinn í fyrra 16% hærri
en á viðmiðunarárunum.
Grimsey
FÓLK hefur verið að koma
og fara, þannig hefur það
alltaf verið,“ sagði Þorlákur
Sigurðsson, oddviti Gríms-
eyinga. Fjórar Ijölskyldur í eynni,
samtals 17 manns af 117 íbúum eyj-
arinnar, hafa ákveðið að flytja búferl-
um frá eynni. Minnkandi kvóti und-
anfarin ár og einkar harður vetur í
fyrra urðu til þess að eyjarskeggjar
sáu fáa ljósa punkta í tilverunni.
Einmuna veðurblíða í allan vetur
og nýtilkomið samkomulag sjávar-
útvegsráðuneytisins og Landsam-
bands smábátaeigenda um breyting-
ar á fiskveiðistjórnunarkerfi fyrir
smábáta valda því að íbúarnir líta
bjartari augum til framtíðarinnar.
Líf Grímseyinga snýst um sjóinn
og eru tækifæri þeirra til að stunda
aðra vinnu en þá sem tengist sjósókn-
inni af skornum skammti. Gerðir em
út 26 bátar frá eynni, sá stærsti er
20 tonn að stærð, tveir eru um 15
tonn, einn 11 tonn og tveir 10 tonn
en aðrir eru minni, allt niður í 3 tonn.
í fiskverkun Sigurbjarnarins eru
nokkur störf fyrir fólkið í landi, en
þar er verkaður saltfiskur. Kaupfélag
Eyfirðinga rekur verslun á staðnum,
þá er þar pósthús, grunnskóli með
14 nemendum og tveimur kennurum,
vélaverkstæði, fiskmarkaður og
nokkur starfsemi kringum flugvöllinn
og ferðamenn að sumri til. Konur í
eynni hafa hug á að reyna fyrir sér
með handverk en starfsemi af því
tagi hefur verið með nokkrum blóma
víða um sveitir landsins.
Skatttekjur Grímseyinga eru rúmar
13 milljónir króna og stendur sveitar-
sjóður nokkuð vel að sögn oddvita.
„Þetta er ekki skuldugt sveitarfélag,
við eigum fyrir þeim framkvæmdum
sem við ætlum að fara í,“ bætti hann
við, en helstu framkvæmdir á vegum
sveitarfélagsins í ár snúa að höfninni,
lengja á aðra trébryggjuna um 20
metra og setja upp innsiglingarljós.
Þykjumst sjá batamerki
„Við erum að vona að botninum á
þessari miklu lægð sé nú náð og bjart-
ari tímar framundan. Ég held að eng-
inn hafí trúað því fyrir nokkrum árum
að þetta gæti gengið svona iangt, en
við þykjumst sjá nokkur batamerki,“
sagði Þorlákur oddviti. Hann nefnir
að fyrir nokkrum árum hafi verið
margt aðkomumanna í Grímsey enda
næga vinnu að hafa kringum sjósókn
sem karlarnir stunduðu, en konur og
unglingar fengu vinnu við línustokk-
un og fiskverkun sem KEA stóð að.
Eftir að feijan Sæfari kom til sög-
unnar opnaðist möguleiki á að flytja
fiskinn í land og var það gert í nokkr-
um mæli, hann fluttur til vinnslu í
frystihúsi KEA í Hrísey. „Þá hvarf
heilmikil vinna héðan úr byggðarlag-
inu,“ sagði Þorlákur en gat þess einn-
ig að eyjarskeggar hefðu aldrei búið
við eins góðar og öruggar samgöngur
á sjó og eftir að Sæfari kom.
„Mér líst ekki illa á tilveruna hérna,
það hefur margt gott áunnist á síð-
ustu árum, umtalsverðar hafnarbæt-
ur hafa verið gerðar hér og samgöng-
ur bæði á sjó og í lofti hafa batnað
mikið auk þess sem gerðar hafa-ver-
ið miklar vegabætur í þorpinu. Ég
held við getum fráleitt verið að
kvarta. Við búum hérna af því að við
höfum góðan aðgang að fiskimiðun-
um og ef okkur er gert kleift að
stunda okkar Iifibrauð án of mikilla
afskipta stjórnvalda eigum við að
geta lifað góðu lífi,“ sagði Þorlákur.
Dónald Jóhannesson skólastjóri
hefur alið nánast allan sinn aldur í
fjölmenninu fyrir sunnan, en sagðist
kunna ijómandi vel við sig í Grímsey
þar sem hann hefur verið í tæp tvö ár.
„Það er mjög mikið og fjölbreytt
félagslíf hérna, yfirleitt eitthvað um
að vera í hverri viku en Kiwanis-
menn og kvenfélagskonur eru dugleg
að sjá okkur fyrir skemmtunum,“
sagði Dónald. Þótt hann sé vanur
margmenni sagðist hann ekki finna
fyrir einangrun, tíðar ferðir ferjunnar
og flugvél Flugfélags Norðurlands
sæju til þess.
Fullt af þorski
Það lá vel á félögunum Gylfa Gunn-
arssyni, Helga Haraldssyni og Bjarna
Hrannari Héðinssyni en þeir voru í
óða önn að gera grásleppunetin klár
fyrir vertíðina sem hófst í vikunni.
„Sagnfræðingar framtíðarinnar
munu eflaust skrifa um fiskifræðing-
ana okkar eins og sagnfræðingar
nútímans skrifa um móðuharðindin,"
sagði Gylfi en hann er allt annað en
kátur að þurfa að taka upp þorskanet-
in og fara yfir í grásleppuna.
„Við höfum verið að fiska vel í
netin, það er fullt af þorski hérna allt
í kring, en kvótinn er búinn svo við
neyðumst til að fara á grásleppu sem
örugglega veiðist ekkert af.“ Þeir
félagar töldu fullvíst að Grímseyingar
myndu harka af sér eftir erfiða tíð
undanfarin ár og töldu ástæðulaust
að fyllast svartsýni þótt fyrirsjáanlegt
væri að nokkrar úölskyldun væru að
flytjast búferlum. Það kæmi maður í
manns stað, þannig hefði það ævin-
lega verið og ekki ástæða til að ótt-
ast að svo yrði ekki iíka nú.
Veðurguðirnir sjá um
banndagana
Alfréð Garðarsson á Hafölduna í
félagi við Sigurbjörn sf. en hann er
tæplega 6 tonna krókabátur. Hann
var að stokka línu í fiskverkun Sigur-
bjarnarins. Hann hafði mörg orð um
hversu skelfilegt ástandið hefði verið,
en breytingar á fiskveiðistjórnun-
arkerfi fyrir krókabáta gjörbreyti
aðstöðu Grímseyinga. „Veðurguðirnir
hafa alveg séð um banndagana fyrir
okkur, það er blóðugt að mega ekki
fara á sjó þegar gefur.“
Alfreð sagði marga eyjarskegga
hafa farið illa út úr samdrætti síð-
ustu ára og stæðu tæpt. Til að halda
dampi hefðu þeir verið að kaupa kvóta
og báta og dæmið ekki alltaf gengið
JÓHANNES Henningsson kom að landi með
um 800 kíló af þokkalegum þorski.
GUÐMUNDUR Gísli Geirdal segir nánast útilokað fyrir unga menn
að hefja smábátaútgerð nema þeir hafi fæðst inn í greinina.
ALFREÐ Garðarsson segir marga standa
tæpt eftir samdrátt síðustu ára.
ÞORLÁKUR Sigurðsson, t.h., oddviti Grímseyinga, ræðir við Hólm-
stein Snædal, smið frá Akureyri, sem ætlar að vinna að verkefni
í félagsheimilinu.
RAGNHILDUR Hjaltadóttir er umboðsmaður FN í Grímsey og
hefur í uógu að snúast. Hér er hún að aðstoða Stefán Vilhjálms-
son við að koma farangri sínum fyrir í vélinni.
upp. Sjálfur keypti hann sinn bát á
8 milljónir króna og sagði varla ann-
an kost. í stöðunni en fjárfesta í öðr-
um. Þá gæti hann róið á þeim til
skiptis og haft þannig þokkaleg at-
vinnu, eins og kvótastaðan væri nú
væri ómögulegt að framfleyta fjöl-
skyldu með útgerð eins krókabáts.
En vissulega þýddi þetta líka að menn
yrðu að steypa sér í stórskuldir.
Grímseyingar eru vanir því að vinna
mikið og þeir vilja það. Við viljum
bjarga okkur sjálfír og kærum okkur
ekki um neina styrki eða ölmusu. Það
eru góð fiskimið allt umhverfis eyjuna
og þau em ástæða þess að við búum
héma. En það er slæmt ef við megum
ekki nota þessa auðlind eins og okkur
þykir skynsamlegast."
Jóhannes Henningsson á Gyðu
Jónsdóttur kom að landi síðdegis með
800 kíló af þorski. Hann sagði sam-
komulagið um breytta fiskveiðistjórn-
un smábáta vera mikið í áttina, „enda
gat þetta ekki gengið lengur. Það
þarf samt meira að koma til, þetta
er okkar eina atvinna og við verðum
að geta framfieytt ijölskyldum okkar.
Mér finnst á þessu samkomulagi að
meiri skilningur sé á okkar málstað
en verið hefur. Það er mikill plús að
geta ráðið róðrardögunum sjálfir,
banndagakerfið hefur oft leikið okkur
grátt“, sagði hann.
Háðir duttlungum
stjórnmálamanna fyrir sunnan
„Það er alveg geysilega gaman að
fást við sjómennskuna þegar vel
gengur,“ sagði Guðmundur Gísli
Geirdal á Kristínu EA þegar hann
kom að landi, reyndar með afla „sem
ekki var upp á fatlaðan hund“, eins
og hann orðaði það. Hann á bátinn
í félagi við Sæmund Ólason, en hann
er á loðnu, hafði fengið pláss á loðnu-
skipinu Grindvíkingi og rær Guð-
mundur því einn.
„Þessi bátur gæti verið atvinnu-
tæki sem skapaði allt að fjórum
mönnum vinnu, en kvótinn er svo iít-
ill að maður er bara einn að gaufa
þetta. Menn fara í burtu ef þeir fá
sæmileg skipspláss."
Guðmundur er sammála Jóhannesi
um mikilvægi þess að afnema
banndagana, útgerðin verði hættu-
minni. Venjan hafi verið sú að afar
stíft sé sótt í febrúar eftir tveggja
mánaða bann. „Menn leggja hart að
sér að róa eftir _að hafa ekki hreyft
sig svona lengi. í framtíðinni munum
við bara róa í bestu veðrunum."
Guðmundur sagði ekki fýsiiegt fyr-
ir unga menn að byija í atvinnugrein-
inni, nánast útilokað nema þeir hefðu
mikið íjármagn á bak við sig. „Þetta
er orðið svo ruglað, það er ekki nokk-
ur leið fyrir unga menn að bytja í
smábátaútgerð nema þeir hafi fæðst
inn í greinina," sagði hann. „Það er
alltaf svo mikil óvissa ríkjandi í þessu,
menn sjá aldrei nema háift ár fram
í tímann. Við höfum verið á báðum
áttum síðustu sex ár hvort við ættum
að byggja okkur hús hérna, en þykir
það ekki sérlega skynsamlegt í ljósi
þess hversu háðir við smábátasjó-
menn erum duttlungum stjórnmála-
manna fyrir sunnan."
Einn samheldinn hópur
„Það koma margir hingað og ætla
sér að vera nokkur ár, ætla ekki endi-
lega að setjast að,“ sagði Ragnhildur
Hjaltadóttir en hún er frá Hrafnagili
í Eyjafirði og héfur búið í Grímsey í
9 ár. Hún er umboðsmaður FN og
Flugleiða, einnig Sjóvár-Almennra og
situr í hreppsnefnd.
„Því miður er þröngt um húsnæði,
þannig að svigrúm fyrir aðkomufólk
til að koma og vera í einhvern tíma
er ekki mikið. Karlmennirnir sem
stunda sjóinn hafa verið með góðar
tekjur og konur því ekki af þeirri
ástæðu þurft að vinna úti, en í kjöl-
far mikils samdráttar í veiðunum dró
úr tekjunum en fá tækifæri eru fyrir
hendi í eynni fyrir þá sem vilja auka
tekjur sínar.
„Það er helsti ókosturinn hér
hversu fábrotið atvinnulífið er, við
höfum ekki að neinu að hverfa þegar
aflinn bregst," sagði Ragnhildur.
„Verði þorskkvótinn aukinn sé ég
fram á þjartari tíma.“
Hún sagðist ánægð með hversu
öflugt félagslífið væri og mannlífið
gott. „Hér standa menn saman, þetta
er einn samheldinn hópur.“