Morgunblaðið - 02.04.1996, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 2. APRÍL1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 2. APRÍL 1996 29

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
STAÐARFELL
FLESTAR fjölskyldur þekkja til vímuefnavandans, ann-
aðhvort af eigin raun eða afspurn. Þessi vágestur
hefur farið eins og lok yfir akur Vesturlanda og brotið
niður einstaklinga og fjölskyldur. Vandamálið skarast við
vaxandi afbrot og ofbeldi. Og það telst víða um heim með-
al alvarlegri heibrigðisvandamála.
Hver einstaklingur hefur umtalsverð áhrif á eigin heil-
brigði með lífsmáta sínum, mataræði og líkamsrækt. Og í
upplýstu samfélagi nútímans er vart hægt að skáka í skjóli
þekkingarleysis um þessi efni. Áfengis- og eiturlyfjafýklar
eru engu að síður sjúklingar. Og þeir eiga sem slíkir laga-
legan og siðferðilegan rétt á hjálp samfélagsins - og með-
ferð í heilbrigðiskerfinu. Samtök áhugafólks, á borð við
Samtök áhugafólks um áfengis- og vímuefnavandann
(SÁÁ), hafa lagst á árar með samfélaginu til hjálpar áfeng-
is- og eiturlyfjasjúkum.
Undirritaður hefur verið samningur á milli SÁÁ og stjórn-
valda um ótímabundin afnot samtakanna af Staðarfelli í
Dölum. Þar hafa samtökin rekið af myndarskap meðferðar-
stöð áfengissjúkra í fimmtán ár. Þau hyggja á miklar endur-
bætur á húsnæðinu, sem liggur undir skemmdum, og hafa
staðið fyrir styrktartónleikum og peningasöfnun til að fjár-
magna þær. Velvildarmenn forvarnar- og mannúðarstarfs
geta þó enn bætt um betur með framlögum til uppbygging-
ar að Staðarfelli.
Frjáls félagasamtök, sem SÁÁ, hafa lyft Grettistökum
í hjálp við illa farið fólk í nauðum. Allir þeir, sem lífið
hefur leikið við, eiga forsjóninni skuld að gjalda. Afborgun-
um af þeirri skuld verður vart betur til skila komið en í
stuðningi við slík forvarnar- og mannúðarsamtök.
SÁTTATILRAUN
AKVÖRÐUN Halldórs Blöndals samgönguráðherra, að
fela lögfræðingi að kanna deilumál Borgfirðinga, er
lúta að vegarstæði Borgarfjarðarbrautar, var þörf og rétt.
Ráðherrann gengur hér fram fyrir skjöldu og beitir sér
fyrir því að sættir takist og ræður af því tilefni lögfræðing
til þess að kynna sér öll gögn varðandi þann ágreining sem
uppi er vegna lagningar Borgarfjarðarbrautar í Reykholts-
hreppi og ræða við heimamenn.
Það er brýnt að niðurstaða fáist um vegarstæðið, sem
allir geta unað við. Harðvítugar deilur sem þessar, í ekki
stærra byggðarlagi en uppsveitum Borgarfjarðar, eru skað-
legar og geta orðið til þess að ófriðarástand ríki þar um
langa hríð. Slíkt er auðvitað alltaf slæmt, en í jafnsmáu
samfélagi og sem því sem hér um ræðir, eru langvígar ill-
deilur og ófriður óþolandi.
„Ég hygg að mönnum sé mjög í mun að lausn fáist til
þess að þeir geti snúið sér að öðrum verkum heldur en að
deila um vegarstæðið," sagði samgönguráðherra í samtali
við Morgunblaðið fyrir helgi.
Þetta er ugglaust rétt hjá ráðherranum og nú reynir á
deiluaðila, með aðstoð Sveins Snorrasonar hæstaréttarlög-
manns, að finna lausn sem allir geta unað við. Lausn sem
felur það í sér, að vegaframkvæmdir flæmi ekki stórhuga
framkvæmdabónda á borð við Jón Kjartansson á Stóra-
Kroppi burt úr Borgarfirði.
BÆTT ÞJONUSTA
ÞJÓNUSTA kvikmyndahúsanna við kvikmyndahúsagesti
á undanförnum árum, hefur tekið svo stórstígum fram-
förum, að til fyrirmyndar er. Það eru ekki ýkja mörg ár
síðan kvikmyndahúsagestir hér á landi þurftu að bíða mán-
uðum eða misserum saman, eftir því að íslensk kvikmynda-
hús fengju helstu kvikmyndir til sýninga. Þegar leið að
afhendingu Óskarsverðlauna og tilnefningum var lokið, var
iðulega rætt um hversu langur tími myndi líða, eftir að
sjálf verðlaunaafhendingin færi fram, áður en umræddar
kvikmyndir kæmu til landsins.
Nú er öldin önnur og kvikmyndaáhugamenn hafa í mjög
mörgum tilvikum tækifæri til þess að mynda sér sjálfstæð-
ar skoðanir á kvikmyndum þeim sem tilnefndar eru til
Óskarsverðlauna, löngu áður en verðlaunaafhendingin fer
fram.
Þannig hafa kvikmyndahúsagestir að undanförnu getað
séð kvikmyndir á borð við Braveheart, sem hlaut fimm
Óskarsverðlaun, Dauðamaður nálgast, Opus, Nixon og Á
förum frá Vegas, svo nokkrir titlar séu nefndir. Þessi breyt-
ing er vissulega til batnaðar og til marks um góða frammi-
stöðu stjórnenda íslenskra kvikmyndahúsa.
Kaþólikkar á íslandi vilja að stofnað verði Benediktsklaustur
Stríðið í Tsjetsjníju

m .. i SS%s..& &....* ■:
■fX'ífíN'y?!
■ Á Möðruvöllum í Hörgárdal var klaustur Ágústínusarreglunnar frá 1296-1551. Kaþólskir Islendingar hafa hug á að reyna að fá Benedikts-
regluna til að starfrækja klaustur á Islandi, en hugsanleg staðsetning þess er á huldu.

■ !
ÍÍ 8« : •-----
i/r \
Munklífi á ný
eftir fjögurra
alda hlé?
Hugmyndir kaþólskra manna um að endur-
vekja munklífi hér á landi hafa á ný skotið
upp kollinum. Ragnhildur Sverrisdóttir
kynnti sér þessar hugmyndir og sögu munka-
klaustranna á íslandi í kaþólskum sið, en þau
voru mörg og víða um land.
Klaustur á Islandi í kaþólskum sib
FlateviarklaiislurA,
(1172-1184) ^
fíeynislaðar-
klaustur
(1295-1552)
Þlngeyra- Q
klauslur □
(1112-1551)
A Mödruvallaklaustur (1296-1551)
□ lí/lunkaþ verárklaustur (1155-1551)
A Saurbæjarklausltir (12007-1212?)
(1184-1551)
□ Hllardalsklaustur ,
(1166-1201) )
w
K
Viðevlarklaustur Á
(1226-1551) -
:\ /■
JHF ,/
fmm
ASkrlðuklaustur
(1493-1552)

A Kanúkaktauslur - Ágústínusarregla
□ Munkaklaustur - Benediktsregla
O Nunnuklaustur - Benediktsregla
O Klrkjubælarklaustur (1186-1551)
A Þvkkvabæiarklaustur (1168-1551)
SKÝRT hefur verið frá því að
fólk innan kaþólska safnað-
arins á íslandi hafi áhuga á
að komið verði upp munka-
klaustri á íslandi. Kaþólski biskupinn
á Islandi, sem er nýkominn frá Róm
og ræddi þar við forsvarsmenn ýmissa
munkareglna um möguleika á að
munkar flyttust hingað, segir að
klaustrin hafi ávallt verið ríkur þáttur
í starfsemi kaþólsku kirkjunnar. Von-
andi verði hægt að starfrækja klaust-
ur hér, en málið sé ekki komið á rek-
spöl. Ef af yrði væri þó líkiegast leit-
að til Benediktsreglunnar, sem væri
stærsta munkareglan innan kaþólsku
kirkjunnar og kannað hvort hún vildi
senda hingað munka og koma upp
klaustri.
Tíu munkaklaustur
í kaþólskum sið
Þekktasti íslendingur, sem dvalist
hefur í munkaklaustri, er Halldór
Laxness. Hann var skírður til kaþ-
ólskrar trúar í klaustri Benediktsregl-
unnar í Clervaux í Lúxemborg árið
1923 og tó_k þá upp nafnið Kiljan.
Fjölmargir íslendingar hafa dvalið í
klaustrum í skemmri tíma, enda býðst
gestum gjarnan að gista þar um hríð,
til dæmis til að leggja stund á fræði-
störf.
Tíu munkaklaustur voru starfrækt
hér í kaþólskum sið og voru ýmist
innan Ágústínusarreglu eða Bene-
diktsreglu. Benediktsreglan er
stærsta og fjölmennasta munkaregl-
an og horfa íslenskir kaþólikkar helst
til þess að sett yrði upp klaustur þeirr-
ar reglu hér. Nunnuklaustur hafa
verið hér á landi fram á þennan dag,
í Hafnarfirði og Stykkishólmi.
Engin klausturbygging frá miðöld-
um hefur varðveist hérlendis, en í
kaþólskum sið voru munkaklaustur
Benediktsreglunnar starfrækt í Hít-
ardal í Mýrasýslu, á Þingeyrum í
Húnaþingi og á Munkaþverá í Eyja-
firði (1155-1551). Kanúkaklaustur
Ágústínusarreglunnar voru í Viðey,
Helgafelli á Snæfellsnesi, í Flatey á
Breiðafirði, Möðruvöllum í Hörgárdal,
Saurbæ í Eyjafirði, Skriðu í Fljótsdal
og Þykkvabæ í Álftaveri. Þau klaust-
ur, sem ekki höfðu verið lögð niður
á 12. eða 13. öld voru ölþlögð niður
við siðaskiptin, þegar Islendingar
tóku upp lúterskan sið.
Lokað samfélag
Klaustur er lokað trúarsamfélag
fólks, sem lifir samkvæmt tiltekinni
reglu og er klausturlifnaður þekktur
innan margra trúarbragða. Kristin
klaustur komu til sögunnar á 3. og
4. öld í Egyptalandi. Fyrsta klaustrið
er talið hafa verið stofnað þar af
Pachomios helga um 320. Frá
Egyptalandi breiddust klaustrin út í
austurkirkjunni, til Kænugarðs árið
1050 og Moskvu 1354. Egypsk
klaustur urðu fyrirmynd einsetu-
manna í Gallíu á 4. öld, en trúboðar
þaðan fóru víða og lögðu meðal ann-
ars grunn að írskum klaustrum. Þau
urðu miðstöð háþróaðrar ritmenning-
ar á keltneska hluta Bretlandseyja.
Benedikt „faðir munklífis á
Vesturlöndum“
Klausturlifnaður telst hefjast á
Vesturlöndum þegar Benedikt frá
Núrsíu, sem Benediktsreglan er kennd
við, stofnaði klaustur á Cássino-fjalli
á Ítalíu árið 529. Það varð fyrirmynd
rómversk-kaþólskra klaustra í Vestur-
Evrópu og voru þau flest stofnuð á
11., 12. og 13. öld. í klaustri urðu
menn að helga sig að öllu leyti þjón-
ustu við kirkjuna og lifa þar eftir
ströngum siðareglum. Að loknum
reynslutíma gengust menn undir heit,
sem fólst í því að lifa í skírlífi og fá-
tækt og sýna yfirboðara sínum hlýðni.
Æðsti maður munkaklausturs var
ábóti og var hann kjörinn af munkum,
en fulltrúi hans var príor. Klaustrin
voru undir umsjón biskups.
„Óskandi að hægt verði að
koma upp klaustri“
Herra Jóhannes B.M. Gijsen, bisk-
up kaþólska safnaðarins á íslandi,
sagði að hugmyndin um að koma upp
munkaklaustri væri sprottin í söfnuð-
inum sjálfum. „Það er afar ánægju-
legt að áhuginn skuli vera svo mikill,
en það er ekki í farvatninu enn að
hér rísi munkaklaustur. Það er þó
óskandi að við getum komið upp
munkaklaustri hér eins og á miðöld-
um.“
Hugmyndir um að stofna munka-
klaustur hér á landi hafa komið fram
áður á þessari öld. Marteinn Meulen-
berg, sem kom hingað til trúboðs-
starfa árið 1903 og fékk biskups-
vígslu árið 1929, átti sér stóra
drauma um endurreisn kaþólsku
kirkjunnar á íslandi. Að hans frum-
kvæði var St. Jósefsspítalinn í Hafn-
arfirði reistur árið 1926, þar sem jós-
efssystur störfuðu og síðar hafði hann
milligöngu um að kaþólskur spítali
var reistur í Stykkishólmi árið 1935.
Þar voru að verki hjúkrunarsystur af
reglu heilags Frans frá Assisi.
Meulenberg hafði áhuga á að fá
hingað munka af Benediktsreglunni
og hafði augastað á tveimur jörðum
undir klaustur, Reykhólum og Bjarn-
arhöfn við Breiðafjörð. Vandamálið
var hins vegar að finna munkunum
lífsviðurværi og varð ekkert úr áform-
um Meulenbergs. Næsti kaþólski
biskupinn, Jóhannes Gunnarsson,
hafði einnig áhuga á málinu og það
hefur vakað með söfnuðinum og skýt-
ur nú enn upp kollinum.
Stuðningur kirkjunnar og páfa
Gijsen biskup sagði að Islendingum
væri vel kunnugt um að hér hefðu
verið munkaklaustur um aldir og því
ætti hugmyndin greinilega víða
hljómgrunn. Aðspurður hvort hann
héldi að íslenskir karlmenn rnyndu
ganga til liðs við regluna sagði hann,
að fyrst yrði að koma upp klaustrinu.
Reynslan í öðrum löndum sýndi, að
ef klaustur tæki til starfa vaknaði
áhugi heimamanna og einhveijir
þeirra bættust í hóp reglubræðra.
„Þessi hugmynd er vissulega ekki ný
af nálinni og síðast var hún viðruð á
áttunda áratug þessarar aldar. Það
er þó ljóst, að ef klaustri verður kom-
ið á fót hér á landi, þá munum við fá
til þess fullan stuðning kaþólsku
kirkjunnar og hans heilagleika, páf-
ans. Klausturlífið hefur um aldir ver-
ið samofið kaþólskri trú. Við höfum
nú þegar nunnuklaustur og það væri
mjög ánægjulegt ef einnig yrði starf-
rækt munkaklaustur.“
Biskup sagði að líklega yrði fyrst
leitað til munka af Benediktsreglu,
sem væri stærsta og útbreiddasta
munkareglan. Hann sagði að munk-
arnir legðu áherslu á að vera sjálfum
sér nógir, rækta til dæmis eigið græn-
meti. Þá tækju þeir við mönnum til
skemmri dvalar, þar sem lögð væri
áhersla á bænagjörð og hvíld. Mikil
áhersla væri einnig á menningarstarf-
semi.
Líkt og draumur rættist
Torfi Ólafsson, formaður Félags
kaþólskra leikmanna, þekkir Bene-
diktsregluna ágætlega, enda hefur
hann til dæmis verið gestur reglu-
bræðra í klaustri í Þýskalandi og í
Noregi. Hann tekur undir þau orð
biskups að ánægjulegt væri að fá
benediktína hingað til lands. „Bene-
diktsreglan er sú munkaregla, sem
leggur mesta áherslu á menningar-
starfsemi. Hér voru Benediktsklaust-
ur og íslendingar eiga reglubræðrum
ef til vill mest að þakka að fornbók-
menntir okkar varðveittust. Reglan
er nokkuð ströng, en vegna mikillar
áherslu hennar á menningu og mennt-
un væri það líkt og draumur rættist
að geta leitað til munkanna hér á
landi og notið þess fróðleiks, sem
þeir hafa viðað að sér.“
Torfi sagði að það gæti reynst
Benediktsreglunni erfitt að verða við
óskum íslendinga um að koma á fót
klaustri hér. „Þrátt fyrir að reglan
sé enn sú sterkasta og fjölmennasta,
þá hefur fækkað verulega í henni hin
síðari ár, líkt og í öllum öðrum regl-
um, ef regla Móður Teresu er undan-
skilin. Þessi fækkun gerir það að
verkum, að erfitt gæti reynst að koma
upp klaustri hér.“
Ofullnægjandi tilslökun
TSJETSJENSK móðir vopnuð hríðskotariffli tekur þátt í mótmæl-
um gegn herför Rússa í höfuðborginni Groní. Á skiltinu segir:„Tsj-
etsjenskar mæður krefjast þess að blóðbaðið verði stöðvað." Mik-
ill fjöldi óbreyttra borgara hefur fallið í Tsjetsjníju-stríðinu og
eignatjón er gífurlegt.
Borís Jeltsín Rússlandsforseti staðfesti í gær með
tilskipun áætlun um frið í Tsjetsjníju. Ásgeir
Sverrisson greinir frá efnisatriðum áætlunar forset-
ans og veltir fyrir sér stöðu hans með tilliti til
kosninganna íjúní.
BORÍS Jeltsín, forseti Rúss-
lands, undirritaði í gær-
morgun tilskipun þar sem
er að finna áætlun hans
um hvernig binda skuli enda á átök-
in blóðugu í Tsjetsjníju. Þótt í þessum
drögum sé að finna tilslakanir af
hálfu stjórnvalda í Rússlandi má telja
ólíklegt að þetta frumkvæði Jeltsíns
dugi til að sannfæra sjálfstæðissinna
í Tsjetsjníju um ágæti þess að frið-
mælast við Rússa. Talið er að stríðið
í Tsjetsjníju hafi kostað 30.000
mannslíf og eru óbreyttir borgarar
þar í miklum meirihluta en þyngst
vegur það mat Jeltsíns að möguleik-
ar hans á endurkjöri í forsetakosn-
ingunum í júní muni ráðast af fram-
vindu mála þar.
í áætlun þeirri sem Jeltsín forseti
kynnti í sjónvarpsávarpi á sunnudag
og staðfesti í gær er kveðið á um
að hernaðaraðgerðum Rússa í
Kákasus-landinu skuli linna einhliða
frá klukkan 20 að íslenskum tíma á
sunnudag. Fréttir síðdegis í gær
hermdu að dregið hefði úr bardögum
en víða mætti þó heyra skothvelli.
í henni segir og að herliðið í
Tsjetsjníju verði kallað heim í áföng-
um og að mörkuð verði sérstök „frið-
arsvæði“. Fram eiga að fara frjálsar
kosningar og forsetinn gaf skipun
um að stofnuð yrði sérstök nefnd
rússneska ríkisins um málefni
Tsjetsjena. Viktor Tsjernomyrdín
forsætisráðherra á að fara fyrir þeirri
nefnd og ber henni að taka til starfa
innan þriggja daga. Að auki fól for-
setinn ríkisstjórninni að leggja drög
að lokasamþykkt um framtíðarstöðu
Tsjetsjníju innan Rússlands og ber
að leggja hana fyrir þingheim í júní.
Þess var einnig farið á leit við þing-
ið að það samþykkti almenna sakar-
uppgjöf þeim hermönnum Tsjetsjena
til handa sem ekki hefðu gerst sekir
um „alvarlega glæpi.“
Ríkisstjórnin fékk sömuleiðis tíu
daga til að skipuleggja og fjármagna
endurreisnarstarf í landinu og er sér-
staklega tekið fram að sú krafa sé
gerð að það fari á allan hátt heið-
arlega fram og að komið verði í veg
fyrir svik og fjárdrátt. Þá var yfir-
mönnum landamærasveita falið að
kynna innan fimm daga áætlun um
aðgerðir til að stemma stigu við
hugsanlegum hryðjuverkum tsjetsj-
enskra aðskilnaðarsinna.
Boðað til ráðstefnu
Tilslökun Jeltsíns virðist einkum
felast í tvennu. í áætluninni segir
að haldin verði ráðstefna með þátt-
töku „helstu afla í Tsjetsníju", stjórn-
valda í Moskvu og leppstjórnar þeirra
í Tsjetsjníju. Gerir forsetinn þá ráð
fyrir að þær viðræður fari fram með
þátttöku milligöngumanna en fram
til þessa hefur hann neitað að ljá
máls á viðræðum í nokkru formi við
Dzokhar Dúdajev, leiðtoga tsjetsjne-
skra aðskilnaðarsinna. í annan stað
virðist forsetinn tilbúinn til að sam-
þykkja að Tsjetsjenar fái meiri sjálf-
stjórn en nokkurt annað lýðveldi eða
stjórnsýslueining innan rússneska
sambandsríkisins. Krafa Tsjetsjena
hefur verið fullt sjálfstæði
og hefur Dúdajev sagt það
skilyrði fyrir viðræðum að
Rússar verði við henni.
Báðir hafa þeir Jeltsín og
Dúdajev vísað á bug hug-
myndum að þeir setjist sjálfir við
samningaborðið.
Þótt Jeltsín hafi með þessu móti
komið nokkuð til móts við Dúdajev
og menn hans virðist ljóst að þetta
nægi ekki til að höggva á hnútinn.
Það sjónarmið nýtur fylgis að Jeltsín
gæti gefið allar vonir um pólitískt
framhaldslíf upp á bátinn samþykkti
hann fullt sjálfstæði til handa Tsjetsj-
enum. Þótt stríðið kunni að vera
óvinsælt í röðum almennings gætu
Rússar upp til hópa aldrei sætt sig
við að ríki þeirra klofnaði upp í frum-
einingar sínar en hættan er sú að
fjölmargar þjóðir í Kákasus og víðar
teldu sjálfstæði Tsjetsjníju til marks
um uppgjöf af hálfu ráðamanna í
Moskvu og tækju að krefjast hins
sama.
Um þessa röksemdarfærslu má
deila m.a. á þeim forsendum að sjálf-
stæðisþráin sé ekki jafn almenn og
af er látið. Hitt er óumdeilanlegt að
Jeltsín hefur margítrekað að fullt
sjálfstæði komi ekki til greina og
fullvíst er að frá þeirri afstöðu mun
forsetinn hvergi hvika.
Allt frá því að Dzokhar Dúdajev
lýsti yfir sjálfstæði Tsjetsjníju í sept-
ember 1991 hefur staða hans meðal
þjóðarinnar verið komin undir þessari
afdráttarlausu afstöðu.
Ógerlegt er að segja til um
þann stuðning sem Dúdajev
nýtur, Rússar hafa þráfald-
lega haldið því fram að
hann sé fulltrui minnihluta-
hóps öfgamanna sem þrífist á skipu-
lagðri glæpastarfsemi og vitað er að
um 15 samtök skæruliða beijast gegn
rússenska herliðinu. Ætla má að
stríðsþreyta sé orðin mikil í röðum
óbreyttra Tsjetsjena. En hatrið er
einnig takmarkalaust; rússneski her-
inn hefur engu eirt í þessu stríði og
fregnir hafa borist af viðurstyggileg-
um grimmdaiverkum sem drukknir
rússneskir hermenn hafi framið.
Linnulausar árásir á nokkur sveita-
þorp þar sem Rússar hafa talið að
skæruliðar kynnu að leynast hafa ein-
kennst af algjöru miskunnarleysi. Því
hefur jafnvel verið haldið fram að
herinn sé með öllu stjómlaus.
Flóknar sögulegar og félagslegar
röksemdir búa að baki sjálfstæðis-
kröfu Tsjetsjena en þegar horft er
til þeirra miklu fórna sem óbreyttir
borgarar hafa fært í þessu skelfilega
stríði er vandséð hvernig Dúdajev
getur horfið frá kröfu sinni um fullt
sjálfstæði og samt haldið stöðu sinni.
Leiki vafi á styrk hans meðal þjóðar-
innar má og ætla að sá liður áætlun-
ar Rússlandsforseta sem kveður á
um fijálsar kosningar falli honum
lítt í geð. Því er það svo að vandinn
er enn hinn sami og áður þrátt fyrir
þetta útspil Jeltsíns. Ágreiningurinn
snýst enn um lokastöðu
Tsjetsjníju og mótast af
hinstu kröfum leiðtoga sem
hafa takmarkað pólitískt
svigrúm. Því líta fjendur
forsetans svo á, að for-
senda fyrir friði sé sú að hann hverfi
úr valdastóli.
Einingin og sérstaðan
Jeltsín forseti sagði nýlega í kosn-
ingaræðu að hann gæti gefið alla von
um endurkjör upp á bátinn tækist
honum ekki að leiða stríðið í
Tsjetsjníju til friðsamlegra lykta.
Skoðanakannanir hafa gefið til
kynna að hrakleg lífskjör og stríðið
í Tsjetsjníju séu efst í huga kjós-
enda. Vera kann á hinn bóginn að
afstaða almennings sé flóknari en
svo að unnt sé að ná henni fram í
mælanlegu formi með þessum hætti.
Það er án nokkurs vafa rétt, að
ömurleg lífskjör allrar alþýðu manna
og almenn vonbrigði vegna „umbóta-
stefnunnar“ svonefndu eru helsta
ástæðan fyrir óvinsældum Jeltsíns.
En hvað Tsjetsníju-deiluna varðar
snertir hún aðra strengi í rússnesku
sálarlífi; hugmyndina um rússneska
einingu og sérstöðu, kröfuna um
styrka stjórn og virðingu fyrir reglum
og sérstöðu hersins. Við þetta er síð-
an að bæta bæði fordómum Rússa í
garð Tsjetsjena og þeirri staðreynd
að þeir síðarnefndu eru umsvifamikl-
ir á sviði þeirrar þaulskipulögðu
glæpastarfsemi sem einkennt hefur
allt þjóðlífið frá því að Sovétríkin liðu
undir lok.
Það er ekki umhyggja fyrir
Tsjetsjenum sem birtist í skoðana-
könnunum í Rússlandi eða skilning-
ur á kröfum og sérstöðu tsjetsjnísku
þjóðarinnar. Þar er miklu fremur á
ferðinni almenn umhyggja fyrir
hernum og algjör fordæming á því
að blóði ungra manna sé úthellt á
vígvöllum í óskiljanlegu stríði. Vafa-
laust eru margir og þeirrar hyggju
að herförin í Tsjetsjníju sem hófst
með samþykkt Öryggisráðs Rúss-
lands í nóvember 1994 hafi í raun
ekki verið annað en örþrifaráð Jelts-
íns og manna hans sem teknir voru
að óttast um stöðu sína, ekki síst
gagnvart rússneskum þjóðernissinn-
um, og ákváðu að freista þess að
sameina þjóðina gegn nýjum óvini.
Þótt Jeltsín hafi tekið á sig ábyrgð-
ina á mistökunum í Tsjetsjníju var
það Öryggisráð forsetans sem stóð
að þeirri ákvörðun að senda herlið
til landsins. Forsetinn stendur nú
eftir einn og getur ekki réttlætt
gjörðir sínar gagnvart almenningi
sem fær ekki skilið þetta stríð og
hvers vegna var nauðsyn að hleypa
herförinni af stað.
Miðstjórnarvaldið á undanhaldi
Borís Jeltsín glímir ekki einungis
við aðskilnaðarsinna í Tsjetsjníju
heldur á hann einnig í höggi við
andstæðinga sína í Moskvu sem reynt
hafa og munu reyna áfram að nýta
sér ógæfuna í Kákasus til að koma
höggi á forsetann. Jeltsín hefur reynt
að bregðast við þessu með því að
spyrða aðskilnaðarsinna í suðri sam-
an við skipulögð glæpasamtök
Tsjetsjena í stærri borgum landsins.
Þar með hefur hann í senn reynt að
vísa til þokkalegra viðtekinna for-
dóma og ótta Rússa vegna þeirrar
upplausnar sem einkennir samfélag
þeirra. Vandi forsetans er hins vegar
sá, að ógerlegt er að átta sig á af-
stöðu þjóðarinnar til Tsjetsjníju ann-
ars vegar og hugmyndarinnar um
einingu rússneska ríkisins hins veg-
ar. Trúlega er einingarhugmyndin
frekar á undanhaldi og er stóraukin
sjálfstjórn lýðvelda og sjálfstjórnar-
svæða til marks um það. Því hefur
verið haldið fram að styrkari staða
einstakra stjórnsýslueininga innan
Rússlands á kostnað miðstjórnar-
valdsins í Moskvu geti orðið til þess
að tryggja endurkjör Jeltsíns. Eru
rökin þá þau að ráðamenn á einstök-
um svæðum og í einstökum lýðveld-
um óttist um völd sín vinni
fulltrúi kommúnista,
Gennadíj Tsjúganov, sigur
í kosningunum í júní með
þeim afleiðingum að mið-
stýring verði aukin á ný. í
þessu kann að felast mikilvæg vís-
bending um stjórnmálaþróunina í
Rússlandi.
Með friðaráætlun sinni hefur Jelts-
ín forseti sýnt ákveðið frumkvæði
og vilja til að leita pólitískra lausna
á þessu flókna deilumáli. Vandséð
er að hún dugi til að binda enda á
blóðbaðið þar sem hún kemur fram
of seint og gengur of skammt;kemur
ekki til móts við ófrávíkjanlega kröfu
aðskilnaðarsinna um fullt sjálfstæði.
Áætlun Jeltsíns mun tæpast koma
honum í koll þar sem stutt er til
kosninga en sá hagnaður sem hann
getur gert sér vonir um er takmark-
aður.
Hatrið er einn
ig takmarka-
laust
Vandinn
er enn hinn
sami