Morgunblaðið - 28.04.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. APRÍL 1996 31
SKOÐUN
NORSKA strandgæslan hefur haft sig nyög í frammi á veiðislóðum íslenskra skipa í Norðurhöfum.
fyrir strandríkin. Á áratug hafa
þeir helgað sér tvær milljónir fer-
kílómetra hafsvæði, en þar af er
norska efnahagslögsagan sjálf ein-
ungis 875 þúsund ferkílómetrar.
Sumir . kalla þetta útþenslustefnu.
Og minna á landakröfur Norðmanna
á Grænlandi, sem var hnekkt af
Alþjóðadómstólnum í Haag 1930.
3. Fiskveiðistjórnun og ríkis-
styrkir.
Ég nefndi áðan að það gæti verið
gagnlegt fyrir þessar frændþjóðir,
Norðmenn, íslendinga og Færey-
inga, að reyna að setja sig hver í
annarra spor. Hugsanlegar' mála-
miðlanir byggja á því að taka tillit
til lífshagsmuna annarra. Það er
ólíku saman að jafna, hagsmunum
Norðmanna annars vegar, og hags-
munum Íslendinga/Færeyinga hins
vegar, varðandi nýtingu sjávarauð-
linda.
í olíuríkinu Noregi er sjávarút-
vegurinn ríkisstyrkt aukabúgrein,
þrátt fyrir mikilvægi hans í N-Nor-
egi. Norskur sjávarútvegur hefur á
eftirstríðstímanum notið verulegra
ríkisstyrkja. Noregur hefur efni á
þessum niðurgreiðslum og ríkis-
styrkjum. Það hafa íslendingar ekki
- og Færeyingar ekki heldur, nema
Danir borgi.
Ríkisstyrkir og niðurgreiðslur
auðugra iðnríkja á sjávarútvegi, sem
aukabúgreinum á jaðarsvæðum, er
ein helsta undirrót hins alþjóðlega
vanda. Styrkirnir skekkja sam-
keppnisstöðuna. Þjóðir sem lifa á
fiskveiðum eru í sömu stöðu og þró-
unarríki sem lifa á landbúnaði. Þeim
er haldið í fátæktargildru, af því
að niðurgreiðslur ríku þjóðanna úti-
loka þá frá mörkuðum. Ríkisstyrkt-
ur sjávarútvegur er óarðbær. Meðan
sjávarútvegi er haldið uppi á styrkj-
um verða flotarnir of stórir og sókn-
in í nytjastofnana of mikil. Það vefst
fyrir mér að skilja, að þjóðir sem
þannig halda á málum, hafi efni á
að prédika siðferði yfir hinum, sem
þurfa að veiða til að lifa.
íslendingar og Færeyingar þurfa
að veiða til að lifa. Svo einfalt er
það. Þess vegna beittu íslendingar
sér fyrir því að koma inn í úthafs-
veiðisamning SÞ hinu svokallaða
„íslenska ákvæði“. Efnislega merkir
það þetta: Þegar ákvarðanir eru
teknar um fiskveiðiréttindi ríkja,
undir svæðisstjórnum skv. samn-
ingnum, „skal taka tillit til þarfa
strandríkja, sem byggja efnahag
sinn að langmestu leyti (are overw-
helmingly dependent on) á fiskveið-
um“.
Þetta var samþykkt þrátt fyrir
hávær mótmæli Norðmanna. Okkar
sjónarmið er að „sögulegur réttur"
(sem er erfðagóss frá fallbyssubáta-
tímabili („Gunboat Diplomacy")
Bretanna), einn og sér, geti aldrei
leitt til sanngjarnrar niðurstöðu við
úthlutun veiðiheimilda. Þar verði að
taka tillit til fleiri þátta: Ástands
fiskistofna, mikilvægis sjávarútvegs
fyrir viðkomandi þjóðfélag, nálægð
vtö veiðislóð - auk veiðireynslu.
Islendingar voru vissulega braut-
tyðjendur í þróun hafréttarins í átt
frá 3 mílum til 200 mílna efnahags-
lögsögu strandríkja. í þeirri baráttu
höfnuðum við hinum sögulega rétti
sem erfðagóssi frá nýlendutíman-
um. Norðmenn voru á sínum tíma
mikil úthafsveiðiþjóð. Þá höfðu þeir
hag af málflutningi sem byggði á
sögulegum rétti. Nú, þegar Norð-
menn hafa lagt undir sig tvær millj-
ónir ferkílómetra af hafsvæði á
Norður-Atlantshafinu, líta Norð-
menn á sig sem bókstarfstrúarmenn
(„fundamentalista"), út frá sjónar-
miðum strandríkja. Þeir hafa kúvent
afstöðu sinni, í ljósi breyttra hags-
muna.
Norðmenn saka íslendinga um
að hafa gert hið sama. En íslending-
ar hafa aldrei horfið frá málflutn-
ingi sínum um réttindi og ábyrgð
strandríkja. Þeir hafa frá upphafi
þessara deilna lýst sig reiðubúna til
samninga við strandríkið Noreg, en
Noregur hafnað. Hitt er svo annað
mál, að það er engin mótsögn í því
að vera strandríki og stunda úthafs-
veiðar, ef hvort tveggja er undir
formerkjum ábyrgrar fiskveiði-
stjórnunar.
Þjóð eins og íslendingar, sem lif-
ir á því að veiða, án ríkisstyrkja,
hefur ekki efni á því að stunda ein-
hliða sjálfsafneitun varðandi rétt til
úthafsveiða. Aðrar þjóðir meta það
einskis. Og meðan hinum „sögulega
rétti“, þ.e. veiðireynslunni, er haldið
til streitu, sem eina mælikvarðanum
á fiskveiðiréttindi, eiga íslendingar
ekki annarra kosta völ en að kepp-
ast við að afla sér veiðireynslu og
þ.m.t. sögulegra réttinda.
Alþjóðleg vandamál verða- ekki
leyst á grundvelli einhliða sjálfsaf-
neitunar einnar þjóðar, sem aðrar
þjóðir taka ekki tillit til.
íslenskur sjávarútvegur nýtur
ekkí ríkisstyrkja. Fiskveiðistjórnun-
arkerfi íslendinga er í veigamiklum
atriðum strangara stjórnkerfi en
það sem Norðmenn búa við. Það
byggir á framsali aflaheimilda. Það
hefur stuðlað að minnkun fiotans,
dregið úr ofveiði, aukið hagkvæmi
og arðsemi veiðanna. Það er farið
að skila árangri.
Þess vegna hefur orðið bylting í
íslenskum sjávarútvegi á sl. hálfum
áratug. Fækkun skipa innan lögsög-
unnar þýðir að skip eru aflögu sem
geta stundað úthafsveiðar. Islensk-
ur sjávarútvegur er í vaxandi mæli
að gera útrás um allan heim. Við
stundum nú veiðar ekki bara í Norð-
urhöfum, heldur í S-Ameríku, við
Afríku og í Asíu. Alls staðar er
þetta gert samkvæmt samningum
við hlutaðeigandi þjóðir.
Það er umhugsunarefni, að við
virðumst geta náð samningum við
allar þjóðir - nema frændur vora
Norðmenn.
4. Hinn siðferðilegri mannjöfn-
uður
Fáein orð í gamni og alvöru um
hinn siðferðilega mannjöfnuð, sem
notaður hefur verið eins og salt út
í grautinn, í áróðursstríðinu milli
frændþjóðanna:
• Björn Tore Godal, utanríkisráð-
herra Norðmanna, hefur sagt að
veiðum íslendinga í Smugunni og í
Barentshafi megi líkja við innbrots-
þjófnað á norsk heimili; að íslend-
ingar hafi rofið friðhelgi hins norska
heimilis. íslendingar svara því til
að Svalbarðasamningurinn, sem
norska fiskverndarsvæðið við Sval-
barða byggir á, sé eins og fjölbýlis-
hús. Sem eitt af 40 aðildarríkjum
Svalbarðasáttmálans eigi íslending-
ar staðfesturétt í einni af þessum
40 íbúðum. Við höfum látið uppi
efasemdir um að norsk lög um fjöl-
býlishús heimili einum íbúðareig-
andanum að setja sambýlisreglur,
án samráðs við aðra íbúa; að hirða
allar leigutekjurnar, en úthluta þó
sumum hluta af þeim, (Rússum),
samkvæmt geðþóttaákvörðun. Og
uni íbúamir ekki þessum yfirgangi,
þá megi bara bera þá út á götuna.
• Gro Harlem Brundtland, forsæt-
isráðherra Noregs, hefur sagt að
íslendingar hafi rányrkt eigin fiski-
stofna og þess vegna leiðst út í það
athæfi að stela físki frá Norðmönn-
um, sem hafi sýnt meiri fyrirhyggju
við að byggja upp stofnana.
Það er staðreynd, að þorskstofn-
inn við ísland er í sögulegu lág-
marki, þótt hann sé nú að rétta úr
kútnum. En íslendingar hafa á und-
anförnum árum skorið niður veiði-
heimildir í þorski úr 450 þús. tn. í
ca 150 þús. tn. Þar sem þorskurinn
hefur skilað íslendingum 40% út-
flutningstekna af fiski er þessu helst
að jafna við það að Norðmenn lok-
uðu olíulindum sínum. Það e_r rétt
að hrun þorskstofnsins við ísland
var að hluta til vegna ofveiði. Megin-
skýringin er hins vegar óhagstæðari
lífsskilyrði í sjónum, sem aldrei verð-
ur unnt að koma í veg fyrir, hversu
gott fiskveiðistjórnunarkerfi sem
menn annars hafa. Og ég hef þegar
svarað því að fiskveiðistjómunar-
kerfi íslendinga er strangara en
Norðmanna, enda er það að byrja
að skila árangri.
• Upphaflega sögðu Norðmenn að
Smuguveiðar íslendinga væru ólög-
legar. Þegar íslendingar sýndu fram
á að frjálsar úthafsveiðar væm öll-
um heimilar samkvæmt hafréttar-
sáttmálanum, drógu þeir í land.
Hins vegar er því enn haldið fram
að þær séu ósiðlegar. Norðmenn
hafi tekið á sig miklar fórnir við
að byggja upp stofnana innan eigin
lögsögu. En síðan komi Islendingar
og hirði afraksturinn fyrir utan
bæjardymar. Samkvæmt hafréttar-
sáttmálanum ber úthafsveiðiþjóðum
að skuldbinda sig með samningum
við strandríki til að stunda ábyrgar
veiðar. Frá fyrsta degi Smuguveiða-
buðu íslendingar Norðmönnum upp
á slíka samninga - hingað til án
árangurs. Ég hef áður bent á það
að úthafsveiðar eru alþjóðlegt
vandamál. Einhliða sjálfsafneitun
einnar þjóðar dugar ekki til að leysa
það mál. Til þess þarf samninga sem
byggjast á því að taka tillit til gagn-
kvæmra hagsmuna. Það er ekki
skynsamlegt að útiloka samninga
við þjóðir, sem lifa á fiskveiðum, á
grundvelli hugtaksins um „söguleg-
an rétt“. Þá á viðkomandi þjóð eng-
an annan kost en að keppast við
að afla sér veiðireynslu, til þess að
geta gert kröfur á grundvelli sögu-
legs réttar. Óbilgirni að þessu leyti
endar því í ógöngum. í
• Norðmenn halda því fram að ís-
lendingar hafi kúvent frá fyrri
stefnu sem brautryðjandi í baráttu
fyrir réttindum strandríkja. Ég hef
áður svarað þessu. ísland var í
kjamahópi strandríkjanna á úthafs-
veiðiráðstefnu SÞ. Við áttum hlut
að nauðsynlegri málamiðlun milli
strandríkja og úthafsveiðiþjóða.
Norðmenn komu inn í kjarnahóp
strandríkjanna einungis á lokastigi.
Það er engin þversögn milli þess
að vera strandveiðiríki og úthafs-
veiðiríki, ef viðkomandi þjóð fylgir
fram grundvallarsjónarmiðum um
vemdun fiskistofna og hagkvæmni
veiða. Það hafa íslendingar gert.
Þeir hafa lýst sig reiðubúna til
samninga um málamiðlun, sem taki
réttmætt tillit til lífshagsmuna
1 1 I
Indesit kæliskápar. þvottavélar,uppþvottavélar, eldavélar ofl. ofl.
20% afsláttur af öllum *
Tefal vörum m.a. matvinnsluvélar, brauSristar,
caffivélar grill, eldhús og babvogir ofl
ofl