Morgunblaðið - 30.05.1996, Qupperneq 10

10 FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Væntanleg tilskipun Evrópusambandsins um orkumál var rædd á Alþingi í gær
Fyrirvari settur
af Islands hálfu
ÍSLENDINGAR hafa sett fyrirvara við vænt-
anlega tilskipun Evrópusambandsins sem mið-
ar að því að koma á innri markaði með raf-
orku og jarðgas. Slíkt myndi væntanlega ná
til alls Evrópska efnahagssvæðisins og hafa í
för með sér töluverðar skipulagsbreytingar í
orkumálum hér á landi.
Finnur Ingólfsson iðnaðarráðherra sagði í
utandagskrárumræðu á Alþingi í gær að ís-
lendingar hefðu komið því á framfæri við fram-
kvæmdastjóm Evrópusambandsins að í drög-
um að tilskipuninni væri ekki gerð skil raforku-
kerfí eins og því íslenska, sem væri algerlega
einangrað með mjög lítinn vöxt í raforkunotk-
un almenna markaðarins. Því kynnu sum
ákvæði þessarar væntanlegu tilskipunar ekki
að eiga við hér á landi meðan raforkukerfíð
væri ekki tengt við kerfi annarra ríkja.
Aðgerðaleysi
Hjörleifur Guttormsson Alþýðubandalagi fór
fram á umræðuna og gagnrýndi harðlega að-
gerðaleysi stjómvalda þótt yfirvofandi væri
tilskipun á sviði orkumála um sameiginlegar
reglur um markað með rafmagn. Fleiri þing-
menn stjórnarandstöðunnar tóku undir þessa
gagnrýni.
Hjörleifur sagði að tilskipunin ætti sam-
kvæmt fyrirliggjandi tillögu að kveða á um
afnám einkaréttar starfandi orkufyrirtækja,
aðskilnað raforkuvinnslu frá orkuflutningi og
aðgreiningu á dreifingu rafmagns.
Sagði Hjörleifur að með tilskipuninni yrði
stigið stórt skref í þá átt að fella markað með
raforku undir almennar reglur og ryðja brautina
fyrir frjálsa íjárfestingu og samkeppni á orku-
sviði. Breyta þyrfti lykilatriðum í innlendri orku-
löggjöf og fella m.a. niður ákvæði um að Al-
þingi verði að samþykkja virkjanir sem em
stærri en 2 megavött. Þá myndu aðstæður fyrir-
tækja eins og Landsvirkjunar gerbreytast.
Innlend stjórn tryggð
Finnur Ingólfsson iðnaðarráðherra sagði að
unnið hefði verið að því síðan 1988 innan
Evrópusambandsins að koma á innri markaði
með raforku og jarðgas og því kæmi þessi
þróun ekkert á óvart.
Hann sagði að í þeirri tilskipun, sem nú væri
í undirbúningi, væri m.a. gert ráð fyrir tak-
mörkuðum aðgangi þriðja aðila að flutnings-
kerfum þannig að þeir orkukaupendur, sem
fullnægðu skilyrðum sem hvert ríki fyrir sig
ákvæði, gætu gert samning við orkufyrirtæki
um orkukaup og flutning.
Þá væri gert ráð fyrir að við raforkuvinnslu
gæti ríki valið milli leyfísveitinga og útboða.
Einstök ríki ættu að setja og birta skilyrði
varðandi leyfísveitingar, sem gætu náð til ör-
yggis raforkukerfisins, umhverfismála, orku-
nýtni o.fl. Með þessum skilyrðum ættu ríki að
geta haft nauðsynlega stjórn á raforkuvinnsl-
unni um leið og opnað væri fyrir samkeppni.
Finnur sagði ljóst, að ef tilskipunin næði
fram að ganga á Évfópska efnahagssvæðinu,
þyrfti að breyta ákvæðum orkulaga um sam-
þykki Alþingis, m.a. með tilliti til þess að ekki
væri lengur hægt að takmarka virkjunarleyfi
við 2 megavött. Hins vegar þyrftu stjórnvöld
að hafa skýra stefnu varðandi þau skilyrði sem
sett yrðu fyrir leyfísveitingu og ef þeim yrði
haldið til haga gætu íslendingar haft fulla
stjórn á þessum hlutum.
Sturla Böðvarsson Sjálfstæðisflokki sagði
mjög mikilvægt að halda sterkri stöðu Lands-
virkjunar til að að geta haldið áfram jöfnun á
raforkuverði í landi og lækkað það sem mest
til hagsbóta fyrir landsmenn. Ef Landsvirkjun
yrði veik, gætu dreifiveiturnar, sem þyrftu að
ganga inn í væntanlega samkeppni, ekki veitt
þá þjónustu í verði eða öðru sem nauðsynlegt
væri.
Nefndir við undirbúning
Skipuð hefur verið nefnd fulltrúa allra
stjórnmálaflokka, sveitarstjórna og annarra
aðila sem tengjast orkufyrirtækjunum í landinu
til að undirbúa skipulagsbreytingar sem tengd-
ust tilskipun ESB, nái hún fram að ganga.
Einnig er starfandi nefnd stjórnarflokkanna
sem á að undirbúa löggjöf um eignarrétt á
auðlindum í jörðu og virkjunarrétt fallvatna.
Leitað að
lokkfuglum
DANSKI blaðamaðurinn Bjöm
Wandall var nýlega hér á ferð í
þeim tilgangi að afla heimilda um
gerð lokkfugla, eða tálfugla, sem
ýmist vom notaðir við veiðar eða
til að lokka fugla að varpstöðvum.
Björn segir að það hafi tíðkast
lengi og víða í Evrópu að ungir
menn stunduðu fuglaveiðar og
smíðuðu fuglaeftirlíking-
ar til að lokka fugla að
veiðistað. Þetta handverk
hafi nú lagst af, bæði
vegna þess að veiði-
mennskan hefur breyst
og við tilkomu verk-
smiðjusmíðaðra tálfugla.
Því séu síðustu forvöð að
afla upplýsinga um
merkilegan þátt alþýðu-
listar, sem er að hverfa.
Safnamenn víða í Evr-
ópu og Ameríku hafa nú
um nokkurra áratuga skeið safnað
fróðleik um gerð lokkfugla og
notkun þeirra, auk þess að bjarga
lokkfuglum frá glötun. Til dæmis
má nefna Jagt- og Skovbrugs-
museet, Veiði- og skógnyljasafnið,
í Horsholm. Það efndi til sérstakr-
ar sýningar á lokkfuglum. Vakti
hún mikla athygli og opnaði augu
manna fyrir því hve fuglaeftirlík-
ingar sem veiðimenn tálguðu úr
tré, korki og fleiri efnum voru
merkileg smíð.
Nytsöm alþýðulist
Björn segir lokkfugiasmíð vera
dæmi um nytsama alþýðulist sem
þróaðist til að auðvelda mönnum
að afla sér lífsbjargar. Vandaðir
lokkfuglar og líkir fyrirmyndinni
voru forsenda þess að lif-
andi fuglar löðuðust að
veiðistaðnum. Björn segir
að lokkfuglarnir séu ólíkir
eftir því hvaðan þeir eru
því þessi list hafi þróast
með ólikum hætti. Þannig
megi greina mun á lokk-
fuglagerð eftir löndum og
jafnvel landshlutum.
Flestir sem þróuðu þessa
list og tálguðu lokkfugla
eru ýmist Iátnir eða komn-
ir á efri ár. Björn segir
að það séu síðustu forvöð að safna
þessum fróðleik áður en hann týn-
ist alveg.
Fuglar Guðmundar bíldskera
Á ferðum sínum um Norðurland
fann Björn Wandall dæmi um
lokkfugla og skrautfugla sem
Guðmundur Pálsson bíldskeri
skar út fyrir æðarbændur seint á
síðustu öld, til dæmis á Laufási í
BJORN
Wandall
Morgunblaðið/BjÖm Wandall
Á MINJASAFNINU að Grenjaðarstað í Aðaldal eru æðarkolla og æðarbliki úr tré. Björn telur að
Guðmundur Pálsson bíldskeri hafi skorið út kolluna, en er óviss um blikann, sem er grófari smið.
Fuglarnir voru hafðir í varphólma í Skjálfandafljóti til þess að laða að fugla. Danskir veiðimenn
á vegum Náttúrugripasafnsins í Kaupmannahöfn tóku þá fyrir lifandi fugla og skutu á lokkfugl-
ana sem bera kveðjunni merki.
Eyjafirði, Laxamýri og Sandi í
Aðaldal og viðar. Þetta voru æðar-
kollur og æðarblikar sem bændur
ýmist notuðu til að skreyta með
bæi sina eða stilltu upp í varplönd-
um til að laða að fugla. Björn tel-
ur að Guðmundur bíldskeri hafi
gengið á milli bæja, líkt og farand-
listamenn i Evrópu, og boðið
æðarbændum þjónustu sína. Hann
hafi vitað að allir vildu bændurnir
laða fleiri fugla að varpinu.
Björn segir ísland mjög áhuga-
vert í sambandi við notkun lokk-
fugla. Hann segist ekki þekkja
dæmi um það annars staðar í
heiminum að lokkfuglar hafi verið
notaðir í landbúnaðartilgangi. Hér
hafi æðurin verið nýtt vegna dúns-
ins, en ekki kjötsins. Annars stað-
ar hafi lokkfuglarnir verið notaðir
til fuglaveiða.
Björn telur að víða á landinu
Ieynist fróðleikur um gerð lokk-
fugla og jafnvel lokkfuglar frá
gömlum tima. Hann stefnir að því
að koma aftur til landsins og afla
frekari heimilda um þetta efni.
Þess vegna biður hann þá sem
eitthvað þekkja til lokkfugla frá
gamalli tíð eða vita um slíka gripi
að koma skilaboðum til Kristins
Skarphéðinssonar fuglafræðings
á Náttúrufræðistofnun, sími 562
9822, Hlemmi 3,105 Reykjavík.
Landbúnaðaráðherra og landbúnaðarráðuneyti sökuð um óeðlileg afskipti af gjaldþrotamáli
Námaleyfi færð
milli fyrirtækja
fyrir gjaldþrot
LANDBÚNAÐARÁÐHERRA og
landbúnaðarráðuneyti voru á Alþingi
á þriðjudag sökuð um óeðlileg af-
skipti af gjaldþrotamáli og að hafa
borið hagsmuni ríkissjóðs og skatt-
greiðenda fyrir borð með því að flytja
námaleyfí þrívegis yfír á ný fyrirtæki
sama aðila áður en eldri fyrirtækin
voru tekin til gjaldþrotaskipa.
Lúðvík Bergvinsson Alþýðuflokki
óskaði eftir umræðu utan dagskrár
um malartökuleyfí í landi Krísuvíkur
á Reylq'anesi. Lúðvík sagði að land-
búnaðarráðunejdið hefði á sínum tíma
veitt fyrirtækinu Kröflu-Malamámi
hf. leyfí til malartöku úr landi Krísu-
víkur. Undir samninginn hafi ritað
Alexander Ólafsson. Þetta fyrirtæki
vartekið til gjaldþrotaskipta 14. sept-
ember 1989. Ríkissjóður lýsti kröfum
vegna vangoldinna opinberra gjalda
en fékk ekkert upp í 28 milljóna kröfu.
Skömmu áður, eða í júlí 1989, hafði
landbúnaðarráðuneytið fært malar-
tökuleyfíð frá Kröflu-Malamámi yfír
á fyrirtækið Vatnsskarð hf. Sá samn-
ingur gilti til ársins 1995. Undir þenn-
an samning ritaði einnig Alexander
Ólafsson, nú fyrir hönd Vatnsskarðs.
Það fyrirtæki var tekið til gjald-
þrotaskipta í febrúar 1996. Áður en
að því kom, eða í október 1995, hafði
landbúnaðaráðuneytið fært námurétt-
indin frá Vatnsskarði til fyrirtækisins
Alexanders Ólafssonar hf. og undir
þann samning ritaði enn á ný Alex-
ander Ólafsson. Þessi samningur var
nánast samhljóða samningi Vatns-
skarðs utan að minni kröfur voru
gerðar um tryggingar og einnig var
leyfisgjaldið lækkað um 25%.
Leikhús fáránleikans
Lúðvík sagði að ríkissjóður hefði
lýst 25 milljóna króna kröfu í bú
Vatnsskarðs hf. en allt benti til þess
að ekkert fengist upp í kröfu ríkis-
sjóðs. Samtals hefði ríkið því tapað
yfir 50 milljónum á þessum tveimur
gjaldþrotum.
Lúðvik spurði Guðmund Bjamason
hverskonar leikhús fáránleikans við-
gengist í landbúnaðaráðuneytinu og
sagði ljóst að hagsrnuna skattgreið-
enda væri ekki gætt. í malartökuleyf-
inu væri sennilega að fínna einu verð-
mæti umræddra fyrirtækja, sem ekki
væru veðsett upp í topp og því einu
gæðin sem kröfuhafar gætu vænst
að skiluðu þeim einhveiju. Umrætt
leyfí væri milljóna eða tugmilljóna
virði ef það væri boðið upp á almenn-
um markaði. Því virtist sem landbún-
aðarráðuneytið hefði komið verðmæt-
um undan gjaldþrotaskiptum, og það
væri sérkennilegt fordæmi.
Guðmundur Bjarnason landbún-
aðaráðherra sagði að ráðuneytinu
hefði ekki verið ljóst að Vatnsskarð
hf. stefndi í gjaldþrot þegar samn-
ingurinn var gerður við Alexander
Ólafsson hf. Hins vegar hefði verið
kunnugt um greiðsluerfiðleika
Vatnsskarðs. Guðmundur sagði rétt,
að gerður hefði verið nýr samningur
við Alexander Ólafsson, og um
nokkru lægri gjaldtöku á þeim for-
sendum að fyrra gjald hefði verið
talið of hátt. í því fælist í raun það
mat ráðuneytisins, að verðmætin í
eldri samningi Vatnsskarðs hf.
hefðu ekki verið nein.
Lúðvík spurði Guðmund hvort það
væri regla í landbúnaðarráðuneytinu
að færa samninga sem það gerði yfir
á aðrar kennitölur. Guðmundur spurði
til baka hvojt Lúðvík teldi að lögmæt-
ir aðilar á Islandi ástunduðu brot af
því tagi að svíkjast undan fjárhagsleg-
um skyldum með því að stofna ný
fyrirtæki.
I góðri trú
„Ég_ leyfí mér að halda að svo sé
ekki. Ég leyfí mér að fullyrða að nýi
samningurinn hafi verið gerður í góðri
trú. Hins vegar getur þessi málsmeð-
ferð öll kennt okkur að við verðum
að huga betur að því sem er að ger-
ast. Ráðuneytið telur sig vera að
tryggja sína hagsmuni með því að fá
uppgjör á eldri vanskilum og semja
við aðila sem það hefur ástæðu til
að treysta að standi í skilum. En
vafalaust mun þetta kenna okkur þá
lexíu að fara af meiri varkámi í mál
af þessu tagi. Auðvitað leggja menn
það ekki í vana sinn að vantreysta
öllum og gruna um græsku en það
er kannski hinn kaldi raunveruleiki í
íslenskum viðskiptum," sagði Guð-
mundur.
Sighvatur Björgvinsson Alþýðu-
flokki fullyrti að landbúnaðaráðherra
hefði ekki valdheimildir til að fara
með námuréttindi heldur ætti iðnað-
arráðherra að fara með það vald.