Morgunblaðið - 25.08.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 1996
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Á hægri vængnum teygði hann sig
langt til hægri, þegar hann myndaði
stjórn með Fini og Þjóðarbandalagi
hans. Á Ítalíu er viðloðandi djúpstæð
hræðsla við fasista og hvort sem það
er með réttu eða röngu varð sam-
vinnan ljótur blettur á Berlusconi og
hefur lamað hann. Hægri öfl, sprott-
in úr fasismanum eru lýðræðisleg,
en ekki frjálslynd, sérstaklega ekki
í efnahagsmálum. Þessi öfl leysti
Berlusconi úr læðingi með því að
koma þeim í stjórn. Hann frelsaði
Fini úr einangrun hans og á því
mikið inni hjá Fini.
Á hægri vængnum búa tvær flöl-
skyldur. Önnur er hlynnt Evrópu-
samstarfinu, hin er tortryggin í garð
þess. Fini er í síðarnefnda hópnum.
Hann hefur gert mikið til að breyta
flokknum, en það dugir ekki að
breyta einungis nafni flokksins og
lögum, þegar hugarfarið er áfram
'hið sama. Það er kannski erfitt að
skilja þannig saman settan hægri
væng, en ég held að ástandið sé
ekki ýkja ólíkt því sem er í Frakk-
landi. Munurinn er bara sá að þar
er einn óumdeildur leiðtogi, því
Jacques Chirac er kjörinn forseti. I
því feist pólitískur styrkur hans og
flokkurinn getur ekki annað en hlýtt
honum. Á þessu þyrfti Ítalía
að halda.“
Maastricht-sáttmálinn
afhjúpaði vanda Itala
Þú nefndir áðan að gamla
flokkakerfið hefði leyst upp,
en hvað kollvarpaði því? Af
hvetju riðu allar þessar um-
byltingar yfir Ítalíu?
„Hin hefðbundna kenning
er sú að með endalokum kalda
stríðsins og hrunsins í Austur-
Evrópu hafi Kristilegi demó-
krataflokkurinn misst rétt
sinn til að stjórna. Rétt sem
hann hafi haft í krafti þess
að hann hindraði uppgang
kommúnismans. Ég hef hins
vegar ekki verið sannfærður
um réttmæti þessarar kenn-
ingar. Kristilegir demókratar
voru alis ekki alltaf klárlega
í andstöðu við kommúnista og
síðan á áttunda áratugnum
störfuðu þeir víða með þeim
í bæjarstjórnum. Um árabil
hefur því ekki verið hægt að
segja að kristilegir demó-
kratar hafi verið útverðir gegn
kommúnistum. Ég held hins
vegar að gamla kerfið hafi
hrunið því það var of dýrt.
Stóru flokkarnir höfðu komið
sér saman um að taka sér
greiðslur fyrir ýmis viðvik og
þetta dýra kerfi íþyngdi þjóð-
arbúskapnum.
Fjárlagahalli og skuldasöfnun er
ekki ítölsk uppfinning. Jafnvel þegar
skuldirnar námu 100 prósentum af
þjóðarframleiðslu, eða 105, 110 og
115 prósentum, fengum við hag-
stæðasta lánsmat hjá alþjóðlegum
matsfyrirtækjum á borð við Moody’s.
Italir stóðu við skuldbindingar sínar
og það dugði. En Maastricht-sátt-
málinn breytti þessu og í raun má
segja að með honum dæmdum við
okkur sjálf til dauða. Myntsamband-
ið er ekki lausleg hugmynd til að
framkvæma á næstu tuttugu árum,
heldur er hún eins og lestaráætlun,
þar sem hver lest heldur af stað á
ákveðnum tíma og tíminn er naum-
ur. Með sáttmálanum varð vandi ít-
ala iýðum ljós.
Þetta eitt hefði þó ekki dugað til,
heldur kom fleira til. Dómsrannsókn-
irnar, kenndar við „hreinar hendur",
voru eins og sprengihleðsla í her-
bergi fullu af púðri. Þær hófust í
Mílanó 1992 og þá má spyrja af
hveiju þær höfðu ekki hafist fyrr,
því ekki voru aðstæðurnar nýjar.
Einnig hér var um röð tilviljana að
ræða. Dómararnir höfðu smátt og
smátt fengið aukið sjálfstæði. Al-
menningsálitið snerist á sveif með
þeim og þetta tvennt gerði að kerfið
fór á hreyfingu og þegar það var
einu sinni komið á skrið fór það fljót-
lega á fleygiferð."
Léttirinn yfir að spillingin yrði
afhjúpuð og gleðin yfir því hefur
smám saman vikið fyrir áhyggjum
yfir hvernig binda eigi enda á rann-
sóknirnar og ýmsar fálmkenndar til-
raunir hafa verið gerðar af hálfu
stjórnmálamanna til að stemma stigu
Sumir vilja breytingar,
aðrir óbreytt ástand
Romano efast um að^nýir
tímar séu runnir upp á Ítalíu
þótt vissulega hafi orðið um-
skipti í hinni pólitísku valda-
stétt, þar sem hluti hennar
hafi horfið vegna spilling-
arrannsóknanna, en einnig
vegna breyttra kosningalaga.
„Breytingarnar eru vissulega miklar,
en þó ekki einhlítar í átt til nýrra
tíma. Ekki verður um nýtt lýðveldi
að ræða fyrr en með nýrri stjórnar-
skrá. Ítalíu hefur alltaf verið stjórnað
af samsteypustjómum og kosninga-
bandalögum, sem hafa verið veik í
sessi og aðeins sett saman til að
vinna kosningar. Nei, ég verð því
að svara því neitandi að nýtt lýð-
veldi sé runnið upp.“
En heldurðu að það renni upp?
„Það er öldungis ekki víst. Innan
hinnar pólitísku vaidastéttar ríkir
enginn sérstakur vilji til breytinga.
I öllum flokkum og valdastofnunum
eru íhaldsmenn og þá á ég ekki við
íhaldsmenn í hefðbundnum skilningi,
heldur þá sem engu vilja breyta. Og
einn af mörgum íhaldsmönnum er
forsetinn. En sem betur fer eru einn-
ig þeir, sem vilja breytingar og þar
er Massimo D’Alema, formaður nýja
Jafnaðarmannaflokksins, fremstur i
flokki, þótt það hljómi þversagnar-
kennt. Honum hefur skilist að breyt-
ingar henta bæði þjóðinni og flokki
hans. Ef á kemst tvípólakerfi í stjóm-
málunum, hægri- og vinstrivængur,
er ljóst að hann er leiðtoginn á
vinstrivængnum vegna sterkrar
stöðu flokks hans.
Silvio Berlusconi leiðtoga Áfram
Ítalíu hefur einnig skilist að breyt-
inga sé þörf, en hann er bundinn í
báða skó af einkahagsmunum, fjölm-
iðlaveldi sínu, sem er kjarni ítalskra
fjölmiðla og fjölmiðlar eru eins og
kunnugt er hjarta nútímaþjóðfélags.
Veldi hans er þar í lykilhlutverki og
Berlusconi þvi bæði stjórnmálamað-
ur og forstjóri. Þetta er auðvitað
IT ALIA?
Sergio Romano er virtur ítalskur blaðamaður og fyrrum sendiherra
lands síns í Moskvu og hjá Atlantshafsbandalaginu. Sigrún Davíðs-
dóttir heimsótti hann nýlega og fræddist um ítalskar aðstæður
og skoðun Romanos á Atlantshafsbandalaginu, sem er frábrugðin
því sem helst heyrist norðan Alpafjalla.
andstætt öllum lögmálum og fyrir
þetta er hann harðlega gagnrýndur.
Meðan hann heldur áfram að blanda
saman stjórnmálum og einkarekstri
verður engin breyting á hans stöðu.
Gianfranco Fini leiðtogi nýfasista-
flokksins Þjóðarbandalagsins vill
breyta kerfinu en flokkur hans hefur
á sér óheflað yfirbragð og lætur illa
að stjóm. Þeir sem eru á móti öllum
breytingum eru Oscar Luigi Scalfaro
forseti og ýmsir hópar mennta-
manna. Olífuhreyfingin er klofin í
þessum efnum. Kommúnistaflokkur-
inn gamli og Græningjar eru andvíg-
ir breytingum. Kosningarnar skýrðu
ekki línurnar, ekki síst togstreitu
innan flokkanna og því óljóst hvort
annað lýðveldi líti dagsins ljós.“
Beinkjörinn pólitískur
leiðtogi væri til bóta
Nú fór nýja stjórnin af stað með
áköfum yfírlýsingum um að hún
hygðist sitja út kjörtímabilið, sem
er fimm ár. Hefurðu trú á að það
muni ganga eftir?
„Stefna Prodis forsætisráðherra
hefur hingað til fyrst og fremst
beinst gegn Berlusconi og Fini, án
þess að rætt hafí verið í botn hvað
í raun eigi að gera. Nú hefur hann
gert sér grein fyrir að til að verða
með í hinni nýju Evrópu er þörf á
mjög aðhaldssamri hagstjórn og í
þeim efnum er Ólífuhreyfíngin, sem
stendur að baki stjórninni ekki mjög
samstæð. Prodi er sannfærður um
að Ítalía eigi samleið með Evrópu
og hefur áhyggjur af að komist Ital-
ía ekki með í myntsambandið þá
geti allt gerst, jafnvel að þeir nái
SERGIO Romano
því markmiði aldrei. Það bíður því
Prodi hið erfiða verkefni að sameina
ólík öfl. í glímu hans við skilyrði
Maastricht-sáttmálans er ljóst að
einhveijir verða að borga brúsann.
Gagnstætt því sem stjórnmálamenn
halda fram er tómt mál að tala um
að allir axli jafnar byrðar. Það er
ekki hægt að ganga of nærri þeim,
sem skapa auðinn, því það er það
sama og stemma á að ósi. Ég vona
bara að flokkar, andstæðir Evróp-
usamrunanum eins og Endurreisti
kommúnistaflokkurinn undir stjórn
Fausto Bertinottis, sem veita stjórn-
inni stuðning, þótt þeir sitji ekki í
henni, hafí hvorki framtak né kjark
til að fella stjórnina. Bertinotti getur
sætt sig við ýmislegt, en það er ljóst
að hann getur ekki tekið öllu.
Stjórnin mun vafalaust eiga við
örðugleika að etja út allt þetta ár.
Það er ekkert nema skrúðmælgi að
tala um að stjórnin muni sitja í fímm
ár. Ef hún endist þetta árið má það
kallast gott, hvað þá ef hún bætir
einu ári við. Við skulum ekki gleyma
að gamla kerfið er enn við lýði, þar
sem venjan var að stjórnir voru
myndaðar til að koma fjárlögum í
gegnum þingið og að því loknu varð
ástandið óstöðugt, stjómin var felld
og síðan enn mynduð ný stjóm til
að koma næstu fjárlögum í gegn.
Stjórnirnar byggðu tilverurétt sinn á
þessu mynstri og ég er hræddur um
að nýtt kerfi hafí enn ekki séð dags-
ins ljós.“
Þú talar um að annað lýðveldi og
nýtt kerfi sé enn ekki orðið að veru-
leika. Hvað þarf til að þínu mati?
„Sá sem heldur um stjórnartau-
Morgunblaðið/Sigrún
mana, hvort sem væri forseti eða
forsætisráðherra, þyrfti að vera kos-
inn beinu kjöri, þannig að það feng-
ist einn leiðtogi með ótvírætt umboð
og pólitískan styrk. Þetta er deilu-
mál og sitt sýnist hveijum, en þó
þetta sé mikilvægasta breytingin, er
hún ekki sú eina. Eins og er starfar
þingið í tveimur jafnréttháum þing-
deildum og það er dragbítur á þing-
starfið, sem er alltof tímafrekt. Svo
má ekki gleyma að uppi eru háværar
óskir um aukna sjálfstjórn landshlut-
anna og mikilvægt að koma til móts
við þær.“
Fasistabletturinn á hægri
vængnum
ítalska hægrivængnum hefur
gengið erfiðlega að fá á sig sannfær-
andi yfírbragð og vera viðurkenndur
af öðrum evrópskum hægriflokkum.
Sumir ganga svo langt að segja að
enginn alvöru hægriflokkur sé til á
Italíu. Hvernig stendur á þessu?
„Það eru kannski sögulegar skýr-
ingar á þessu, en því má heldur ekki
gleyma að stórir hægriflokkar eins
og sá þýski, breski eða franski eru
klofnir á margvíslegan hátt. Það má
heldur ekki gleyma að Berlusconi
hefur látið verulega að sér kveða,
þó hann sé ekki óumdeildur eins og
áður er lýst. Þegar Kristilegi demó-
krataflokkurinn og Sósíalistaflokk-
urinn hrundu vegna mútumálanna
skildi Berlusconi að stórir hópar kjós-
enda yrðu pólitískir munaðarleys-
ingjar og því stofnaði hann nýtt afl,
Áfram Italíu.
Berlusconi er áhrifamikill miðlari,
sem kemur boðskap sínum til skila.
Hvert stefnir
UTAN Austur-Evrópu hefur
ekkert Evrópuland tekið
eins miklar kollsteypur
undanfarin ár og Ítalía.
Dómsrannsóknir kenndar við „hrein-
ar hendur“ er hófust 1992 leiddu í
ljós að í kringum stjórnmálaflokk-
ana, sérstaklega Kristilega demó-
krataflokkinn og Sósíalistaflokkinn,
burðarása stjórnmálanna, þreifst
þaulskipulögð spillingarstarfsemi.
Hún átti í upphafi að ijármagna
flokksstarfsemina, en varð á end-
anum hluti af hinu pólitíska kerfí.
Þótt ítalir væru sér meðvitaðir um
að eitt og annað viðgengist, höfðu
aðeins örfáir yfírsýn eða hugmynda-
flug til að gera sér í hugarlund, að
spillingin var kerfi við hlið hins opin-
bera. Uppljóstranirnar leiddu til að
gamla flokksveldið riðlaðist, tveir
áðurnefndir flokkar splundruðust og
síðan hafa ítölsk stjórnmál borið
þess merki að þjóðmálaöflin eru í
leit að flokkum, svo vitnað sé í heiti
eins af þekktustu leikritum ítala: Sjö
persónur í leit að höfundi eftir Piran-
dello.
í þeirri bjartsýni og létti, sem greip
ítali eftir að tekið var að grafast
fyrir um spillinguna, var talað um
að með hvarfí gömlu flokkanna
myndi nýtt lýðveldi leysa af
hólmi hið fýrra, er stofnað var
eftir stríð og einkenndist af
stóru flokkunum tveimur. Nú
heyrast þessar raddir æ sjaldn-
ar og enn er óljóst hvaða stefnu
Ítalía tekur. Ný stjórn mið- og
hægriflokkanna undir forsæti
Romano Prodis á enn eftir að
sanna hvort hún nær að sitja
lengur en meðalvaldatíma fyrri
stjórna, tíu mánuði.
Einn af þeim sem fylgjast
með framvindu ítalskra stjórn-
mála er Sergio Romano. Hann
er sagnfræðingur, fyrrum
sendiherra hjá NÁTO og í
Moskvu, en skrifar nú bækur
og greinar af kappi. Eru at-
hugasemdir hans grannt lesnar
og mikils metnar. Hann skrifar
reglulega í La Stampa, eitt af
helstu blöðum Ítala, auk þess
sem umheimurinn heyrir af
skoðunum hans í pistlum í
breska blaðinu Financial
Times.