Morgunblaðið - 29.08.1996, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 29. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1918
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TÆKIFÆRII
SJÁVARÚTVEGI
ENGINN VAFI leikur á því, að unnt er að stórauka verð-
mæti íslenzkra sjávarafurða með fullvinnslu, þ.e. með
útflutningi afurða í neytendapakkningum. Þar eru hin miklu
tækifæri sjávarútvegsins og fiskiðnaðarins og þau eru nú að-
eins nýtt að hluta. Mestur hluti sjávaraflans er ennþá fluttur
út sem hráefni eða hálfunnið hráefni.
Grímur Valdimarsson, forstjóri Rannsóknarstofnunar fiskiðn-
aðarins, sagði m.a. í viðtali í Úr Verinu, sérblaði Morgunblaðs-
ins um sjávarútveg í gær, að fyrirtækið Islenzkt-franskt þre-
faldi hráefnisverð með fullvinnslu. Hægt sé að margfalda verð-
mæti síldar og loðnu með fullvinnslu og frystingu. Ummæli
Gríms eru viðbrögð við skoðun Rögnvalds Hannessonar, prófess-
ors við Verzlunarháskólann í Bergen, þess efnis, að sjávarútveg-
urinn geti ekki staðið undir vaxandi kröfum um aukna velferð,
því til hans verði ekki unnt að sækja að ráði aukna hagsæld
vegna fullnýtingar fiskistofna. Aðrar atvinnugreinar verði að
koma þar tii.
Ábendingar Gríms Valdimarssonar um fullvinnslu eiga fullan
rétt á sér, svo og að mikið sé af ónýttu sjávarfangi við Islands-
strendur. Þar hefur verið bent á margs konar skelfisk, svo sem
kúfskel og krækling, sem er í miklu magni við landið. Ýmsir
telja, að þang og annar sjávargróður muni í framtíðinni verða
nýttur hér við land, enda eftirsótt matvara víða, en þó einkan-
lega í Asíulöndum. Þá er ótalið, að íslendingar nýta svo til
ekkert ýmsar fisktegundir, sem hátt verð fæst fyrir á erlendum
mörkuðum. Nýlegt dæmi eru veiðar á makríl í grennd við land-
ið, en hann finnst í miklu magni, svo og kolmunna og háf-
fiska. Nýlokið er tilraunaveiðum Japana á túnfiski innan ís-
lenzkrar lögsögu suður af landinu. Þær veiðar eru taldar lofa
góðu og ótrúlega hátt verð fæst fyrir túnfisk. Loks má nefna
framtíðarmöguleika á fiskeldi í fjörðum landsins jafnt sem í
eldisstöðvum á landi.
Af þessu má ráða, að miklir möguleikar eru enn á sviði sjáv-
arútvegsins til að standa undir kröfum landsmanna um bætt
lífskjör. Hins vegar er óviturlegt að treysta á hann fyrst og
fremst, því sveiflur í afla og afurðaverði munu halda áfram.
Því er nauðsyn sem fyrr að skjóta fleiri stoðum undir efnahags-
lífið.
LAUSIR ENDAR í
ALÞJÓÐAVÆÐINGU
ISERBLAÐI Morgunblaðsins um sjávarútveg, Úr verinu, er
í gær fjallað um alþjóðavæðingu sjávarútvegs á Norðurlönd-
um. Sókn íslenzks sjávarútvegs út fyrir 200 mílurnar hefur
skilað miklu, eins og rakið er í greininni. íslendingar hafa náð
góðum árangri í sölu sjávarafurða á alþjóðlegum markaði, auk
þess sem íslenzk sölufyrirtæki selja afurðir frá fyrirtækjum
víða um heim. Með sölu búnaðar og þekkingar til veiða og
vinnslu til allra heimsálfa hafa íslendingar styrkt sókn sina inn
í sjávarútveg annarra landa. íslendingar hafa keypt sig inn í
sjávarútvegsfyrirtæki i Þýzkalandi, Namibíu, Chile, Rússlandi,
Mexíkó og víðar, reka fiskréttaverksmiðjur í Evrópu og Amer-
íku og sækja nú á úthafsmið í auknum mæli.
Þessi útrás íslenzks sjávarútvegs vekur hins vegar upp spurn-
ingar, annars vegar um það hvernig íslendingar hyggist mæta
þeirri „innrás“, sem kann að fylgja alþjóðavæðingu sjávarút-
vegsins á heimsvísu, og hins vegar hvernig hægt sé að forðast
að alþjóðavæðingin valdi árekstrum við önnur ríki eða komi
niður á fiskveiðiauðlindinni.
Líkt og bent var á í umræðum á norrænu sjávarútvegsráð-
stefnunni í Bergen, sem sagt er frá í Úr verinu, eru víða uppi
fiskveiðideilur, sem leiða af sér að veiði úr sumum fiskstofnum,
ekki sízt á úthafinu, er meiri en skynsamlegt er. Jafnframt
skortir víða vísindalegan grunn til að byggja á ábyrga ráðgjöf
um hæfilegan afla. Það á jafnframt ekki sízt við um úthafsveið-
arnar. Hvort tveggja snýr að íslenzkum sjávarútvegi. Til lengd-
ar gengur ekki að standa í deilum við nágrannaríkin um veiði-
rétt, að veiða í trássi við alþjóðlega samninga eða án vísinda-
legs grunns, sem byggja má á. íslendingar hljóta að leitast við
að ná samkomulagi um úthafsveiðar sínar. Slíkt tryggir betur
hagsmuni þjóðarinnar til lengri tíma, þótt það kunni að kosta
að menn dragi úr úthafsveiðum á einhveijum svæðum til
skemmri tíma litið.
Islendingar geta heldur ekki búizt við því að geta til lengdar
fjárfest í sjávarútvegi annarra ríkja, eins og gert hefur verið
með góðum árangri, án þess að upp komi kröfur um að erlend-
ir aðilar geti fjárfest í íslenzkum sjávarútvegi. Slíkum fjárfest-
ingum kann að fylgja ný þekking og hugmyndir, sem væru
íslenzkum sjávarútvegi til góðs. Rýmri reglur um erlendar fjár-
festingar í sjávarútveginum eru sömuleiðis ein forsenda þess
að við rekum okkur ekki á veggi í alþjóðlegri útrás íslenzks
sjávarútvegs.
ALÞJÓÐLEGI HAFRÉTTARDÓMURIIMN SETTURÁ LA
Á að verða skilvirl
hagkvæmur dóm
Dómarar í Alþjóðlega hafréttai
--------------:-----:----------
Aðsetur Hafréttardómstólsins
verður í Hamborg i Þýskalandi
Island
Guómundur Eiriksson
R L
A
Bretland Þýskaland fíudigerWoiiwi
DandAndenon , Króatía Budislav Vukas
Italia
TullioTreves Blllgaria Alexander Yanl
Túnis Libanon
Mohamed Marsit Joseph Akl
Senegai
Tafsir Maiick Ndiaye
Belize
EdwardLaing Grena(Ja
L Dolliver Nelson Ghana
Thomas Mensah
Chai
Brásilia
Vicente Marotta Rangel
Kamerún
PauiEngo • Tanzanía
Joseph Warioba
Argentína
Hogo Caminos
lllf llifflllílll
Alþjóðlegi hafréttardóm-
urinn tekur til starfa í
byrjun október. Olafur
Þ. Stephensen ræddi við
íslenzka dómarann, Guð-
mund Eiríksson, sem
segir að nýi dómstóllinn
eigi að verða skilvirkur
og hagkvæmur.
ALÞJÓÐLEGI hafréttar-
dómurinn, sem kjörinn var
fyrr í mánuðinum, tekur
til starfa í október næst-
komandi. Á meðal 21 dómara er
Guðmundur Eiríksson, sem verið
hefur þjóðréttarfræðingur utanríkis-
ráðuneytisins um árabil, en hann var
kjörinn í eitt af fjórum dómarasætum
sem komu í hlut Vesturlanda. Dóm-
urinn hefur það hlutverk að skera
úr um deilur vegna túlkunar eða
framkvæmdar á hafréttarsamningi
Sameinuðu þjóðanna.
Þótt Hafréttardómurinn sé fyrst
nú að hefja starfsemi, eftir að haf-
réttarsamningurinn gekk formlega í
gildi í árslok 1994, hefur samþykkt
um starfsemi hans legið fyrir allt frá
því samningurinn var undirritaður í
desember 1982.
Samkvæmt samþykktinni er að-
setur dómsins í Hamborg í Þýzka-
landi. Hann er skipaður 21 óháðum
dómara, „kosnum úr hópi manna
sem eru í miklu áliti sakir réttsýni
og heiðarleika og viðurkenndir sér-
fræðingar á sviði hafréttar.“
Sanngjörn dreifing milli
hnattsvæða tryggð
Þá er skylt að tryggja að í dómn-
um í heild sitji fulltrúar frá helztu
réttarkerfum heimsins, svo og að
hnattsvæðisdreifing sé sanngjörn. í
samræmi við þetta fóru fyrr á þessu
ári fram langar og strangar viðræð-
ur milli aðildarríkja hafréttarsamn-
ingsins um skiptingu dómarasæt-
anna. Þeim viðræðum stýrði Fijimað-
urinn Satya Nandan, sem var m.a.
forseti úthafsveiðiráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna. Niðurstaðan varð sú
að dómarasætum var skipt þannig
að Asía og Afríka fá fimm sæti hvor,
Rómanska Ameríka og Karabíahafs-
ríkin fjóra, Vesturlönd fjóra og Aust-
ur-Evrópurfkin þrjá.
í atkvæðagreiðslu aðildarríkja
hafréttarsamningsins, sem fram fór
í New York í byijun mánaðarins,
þurfti alls átta umferðir til þess að
kjósa í dóminn, vegna þess að í sam-
þykktinni er það gert að skilyrði að
sérhver dómari hafi atkvæði tveggja
þriðjuhluta aðildarríkjanna að baki
sér. íslenzki dómarinn, Guðmundur
Eiríksson, náði kjöri í fimmtu umferð
og hlaut 74 atkvæði.
Síðasti dómarinn, sem var kjörinn
í áttundu umferð, var
David Anderson frá Bret-
landi. Hann var reyndar
tilnefndur af hálfu Frakk-
lands, þar sem Bretland
hefur ekki fullgilt hafrétt-
arsamninginn og gat því ekki til-
nefnt dómara.
„Frábær hópur“
með mikla reynslu
Nandan, sem stýrði atkvæða-
greiðslunni, sagði að henni afstað-
inni að í vali dómaranna hefði falizt
sjaldgæft „sögulegt tækifæri11, þar
sem samfélagi þjóðanna hefði gefizt
kostur á að velja saman heilan al-
þjóðlegan dómstól. Slíkt tækifæri
hefði ekki boðizt frá því að Alþjóða-
dómstóllinn í Haag var fyrst kosinn.
Nandan bætti því við að fjöldi um-
ferða, sem þurfti við kosninguna,
sýndi að frambjóðendurnir 33 hefðu
verið einkar hæfir. „Valið var erf-
itt,“ sagði Nandan og mat það svo
að „frábær hópur“ hefði verið valinn.
Að sögn Guðmundar Eiríkssonar
hafa a.m.k. fimmtán af
dómurunum starfað að
hafréttarmálum á vett-
vangi Sameinuðu þjóð-
anna, til dæmis á haf-
réttarráðstefnunum,
um langt skeið, allt að
þremur áratugum.
Einnig hafi nýliðar, sem
hafi aflað sér þekkingar
á hafrétti síðar, náð
kjöri í dóminn. „Eins og
Nandan orðaði það, held
ég að þetta verði mjög
sterkur dómur, þótt ég
vilji ekki tala um sjálfan
mig í því sambandi,“
segir Guðmundur.
Aðspurður hvort ein-
hver ein skoðun eða
túlkun á hafrétti, til dæmis í þágu
hagsmuna strandríkja eða úthafs-
veiðiríkja, virðist ríkjandi í dómara-
hópnum, segist Guðmundur ekki líta
svo á. „Þetta er mjög blandaður
hópur. Dómararnir starfa sem óháð-
ir einstaklingar, en hafa auðvitað
orðið fyrir áhrifum af þeim réttar-
kerfum, sem þeir hafa starfað við,
Þau áhrif eru hins vegar kannski
frekar réttarheimspekileg en hags-
munaleg. Nálgun manna er mismun-
andi og út úr því kemur vonandi
það, sem telja má sanngjarnt á
heimsvísu.“
Byijað á skipulagsatriðum
Guðmundur segist telja það setja
mark sitt á Hafréttardóm-
inn að ríkin, sem að honum
standa, hafi þegar sýnt
áhuga á hafréttarmálum
með því að gerast aðilar
að .hafréttarsamningnum.
Ríki séu hins vegar sjálfkrafa aðilar
að Alþjóðadómstólnum vegna aðildar
sinnar að SÞ. „í þessu felst inn-
byggður stuðningur við dóminn,“
segir hann.
Aðildarríkin samþykkja þó ekki
lögsögu Hafréttardómsins sjálfkrafa
með aðild sinni að hafréttarsamn-
ingnum. „Almennt hafa ríki verið
hikandi við að viðurkenna lögsögu
Alþjóðadómstólsins og þessa dóm-
stóls, að minnsta kosti fyrst um sinn.
Ríkin hafa viljað bíða og sjá, til
dæmis hvernig dómurinn yrði skip-
aður. Ég vona að þar hafi öllum
vafa verið eytt. Einnig hlýtur það
að taka tíma fyrir menn að átta sig
á því hvemig dómurinn starfar."
Hafréttardómurinn mun helja
störf í Hamborg 1. október næst-
komandi, en formleg innsetningarat-
höfn, þar sem dómararn-
ir sveija embættiseið,
verður haldin hinn 18.
október, að viðstöddum
Boutros-Boutros Ghali,
aðalframkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna.
Guðmundur segir að i
samþykkt Hafréttar-
dómsins sé aðeins kvéðið
á um það í grófum drátt-
um hvernig starfsemi
hans skuli háttað. „Við
verðum því að byija á
skipulagsatriðum og
gera má ráð fyrir að það
verði um þriggja mán-
aða verk að koma hlut-
um í það horf, að hægt
sé að byija að taka við
málum,“ segir hann. Meðal annars
er eftir að ganga frá samningi við
gistiríki dómstólsins, Þýzkaland.
Dómstóllinn verður i bráðabirgða-
húsnæði í Hamborg fram til ársloka
1999, en þá er gert ráð fyrir að
byggingu dómhúss verði lokið.
Tímabundnari mál fyrst,
síðan þau viðameiri
Hlutverk Hafréttardómsins er að
fjalla um hvers konar deilur, sem
kunna að rísa um túlkun eða fram-
kvæmd hafréttarsamnings Samein-
uðu þjóðanna. Guðmundur segir að
þær deilur, sem þegar hafi verið vís-
að til Alþjóðadómstólsins í Haag,
hafi yfirleitt snúizt um skiptingu
hafsvæða og landgrunns. ---------
„Þetta hafa verið meiri- Innb
háttar mál, sem kosta mik- stuð
inn undirbúning og eru dýr . •
í rekstri. Það er ekki víst _____
að nýi dómurinn fái slík
mál fyrst um sinn. Ef þau hafa ekki
nú þegar verið send til Alþjóðadóm-
stólsins er ekki víst að menn rjúki
til og sendi þau til nýs dóms, sem
ekki hefur verið reyndur. Menn verða
að vita á hveiju þeir geta átt von
og eiga á vísan að róa í Alþjóðadóm-
stólnum. Hins vegar get ég ímyndað
mér, og held að það væri jákvætt,
að við fáum til okkar tímabundnari
Sjaldgæft
sögulegt
tækifærl
Guðmundur
Eiríksson