Morgunblaðið - 29.08.1996, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 29. ÁGÚST 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR þetta er
skrifað eru tæpar flór-
ar vikur síðan almenn
heilsugæsluþjónusta
lagðist að mestu niður
hér á landi vegna upp-
sagna um 90% allra
heilsugæslulækna á
landinu. Margir telja
að hér sé um tilfallandi
launabaráttu heilsu-
gæslulækna að ræða,
en full ástæða er fyrir
almenning og yfirvöld
að gera sér grein fyrir
því að svo er alls ekki.
I þessum átökum milli
stjórnvalda og velunn-
ara heilsugæslunnar er
hún í veði, þar eð um er að ræða
framtíð hennar hér á landi. Ástand
þetta er því alvarlegra og dekkra
en margan grunar. Að gefnu tilefni
tel ég því ástæðu til að gera nokkra
grein fyrir stöðu mála og hlutverki
Háskólans í þessu samhengi.
Þróun heilsugæslu
Undanfarin ár hefur heilbrigðis-
þjónustan í auknum mæli færst út
Gail flísar
-5- lít
>\U
TR V HAf J 1 *
T
Stórhöfða 17, vlð Gullinbrú,
sími 567 4844
fyrir veggi sjúkrahúsa
og mun sú þróun vænt-
anlega halda áfram á
næstu árum. Víða er-
lendis, svo sem í Hol-
landi, Bretlandi,
Kanada, Finnlandi,
Noregi, Svíþjóð og
Danmörku hefur þessi
tilfærsla verið til
heimilislækna. í þess-
um löndum hefur þró-
unin verið markviss og
stýrt af fagfélögum og
yfirvöldum heilbrigðis-
mála enda telja þau
heilsugæsluna vera
hornstein heilbrigðis-
kerfisins.
í byijun sjöunda áratugsins varð
mikil fjölgun sérfræðinga um allan
heim en skortur á heimilislæknum.
Þessi skortur var einna tilfinnanleg-
astur og áþreifanlegastur í dreif-
býli. Læknafélag íslands, stjóm-
málamenn og háskólayfirvöld kom-
ust þá að því að æskilegast væri
að heilsugæslu utan sjúkrahúsa
væri sinnt af heimilislæknum. Til
þess að svo mætti verða var talið
nauðsynlegt að hefja kennslu í
heimilislækingum við Háskóla ís-
lands jafnhliða öflugri uppbyggingu
heilsugæslunnar. Því má með sanni
segja að Háskólinn hafi frá upphafi
verið viðriðinn þennan þátt heil-
brigðisþjónustu.
Arið 1973 samþykkti síðan Al-
þingi ný lög um byggingu heilsu-
gæslustöðva um land allt samhliða
eflingu heilsugæslunnar. Bygg-
ingaþættinum er nú að mestu lokið
á landinu nema í Reykjavík. Lækn-
ar og annað starfsfólk hafa sér-
menntað sig í heilsugæslu og
kennsla og rannsóknir innan veggja
Háskólans aukist. Þegar embætti
prófessors í heimilislækningum var
stofnað árið 1991 var lögð á það
áhersla að auk hefðbundinna starfa
við kennslu, rannsóknir og stjórnun
skyldi prófessorinn einnig sinna
sjúklingum eins og aðrir prófessor-
ar á spítölum og vera á þann hátt
í forsvari við að þróa hinn klíniska
hluta læknisfræðinnar. Mikilvægt
er að hafa þetta atriði í huga nú
þegar heilsugæslan er í veði.
Nútíma öryggi
Heilsugæslulæknar hafa á síð-
asta áratug eflt gæði heilsugæsl-
unnar og komið til móts við nútíma-
kröfur um öryggi íbúanna. Þetta
hefur verið gert enda þótt ekki
hafi komið fram beinar óskir heil-
brigðisyfirvalda þar um. Á vegum
heimilislæknisfræði læknadeildar
Háskóla íslands gerði Gísli Ólafsson
læknir ásamt undirrituðum, könnun
á ástandi og gæðum vakta- og
bráðaþjónustu í heilsugæslunni í
byijun árs 1996. Sjötíu af hundraði
starfandi heilsugæslulækna á land-
inu tóku þátt í þessari könnun. Þar
kemur í ljós að þeir hafa að eigin
frumkvæði (væntanlega byggt á
Núverandi stríð milli
heilsugæslulækna og
ráðamanna þjóðarínnar,
segir Jóhann Ag. Sig-
urðsson er bæði faglegs
og launalegs eðlis.
þekkingu sinni og reynslu) komið á
öflugu kerfi varðandi öryggi og við-
bragðsflýti til þess að sinna sjúkl-
ingum í neyð eins og sjá má á töfiu
I.
Til þess að halda uppi þessari
þjónustu allan sólarhringinn alla
daga, allt árið um kring þurfa
heilsugæslulæknarnir að leggja á
sig mikla vaktavinnu auk venju-
legra dagvinnustarfa eins og sést
hér. Það eru einkum læknar í dreif-
býli sem þurfa að standa flestar
vaktir um nætur og helgidaga.
Skyldur heilsugæslulækna vegna
vaktþjónustu að meðaltali í mánuði
síðastliðna 12 mánuði:
93% standa vaktir reglulega einu
sinni eða oftar í mánuði.
52% standa vaktir allt að 7 sinnum
í mánuði.
28% standa vaktir allt að 15 sinnum
í mánuði.
7% standa vaktir nær allan mán-
uðinn.
Læknisleysi í dreifbýli
yfirvofandi
Óskir fólks (þar með talinna heil-
sugæslulækna) um að vinna venju-
lega dagvinnu hafa aukist mikið á
síðustu árum. Flestir vilja fá ein-
hvern frítíma til þess að sinna hugð-
arefnum sínum og stunda venjulegt
fjölskyldulíf ellegar selja hann á
viðunandi verði. Menn eru í flestum
tilvikum komnir á þá skoðun að
vaktskylda og gæði heilbrigðisþjón-
ustu sé samfélagsleg ábyrgð fremur
en á ábyrgð einstaklinga eingöngu.
Hér á landi hafa hins vegar einstak-
ir heilsugæslulæknar verið látnir
axla alla ábyrgð á gæðum og ör-
yggi á sínu vaktsvæði. Slíkt við-
gengst ekki til lengdar. Síðustu
árin hafa því verið blikur á lofti
varðandi erfiðleika á mönnun
ýmissa læknishéraða landsins, eink-
um í dreifbýli eins og gerðist um
1970.
Lokaorð
Ég hef þungar áhyggjur af'
heilsugæslunni í landinu. Þjónustan
þar er nú í moium og auk þess var
ofannefnt öryggiskerfi lagt niður í
einu vetfangi 1. ágúst síðastliðinn.
Afleiðingarnar eru ófyrirsjáanlegar
en ljóst er að það mun taka langan
tíma að fylla aftur í það skarð sem
þegar hefur verið rofið í heilbrígðis-
þjónustu landsmanna. Núverandi
stríð milli heilsugæslulækna og
ráðamanna þjóðarinnar er bæði
faglegs og launalegs eðlis. Þar hef
ég lítilla launalegra hagsmuna að
gæta. Einn ráðamanna heilbrigðis-
kerfisins gagnrýndi nýlega í Morg-
unblaðinu að undirritaður væri að
skipta sér að þessu máli og nota
bréfsefni Háskólans í því skyni.
Þetta sýnir hvað margir geta verið
skammsýnir. Háskólinn er ekki og
á ekki að vera einangruð stofnun
úr öllum tengslum við það sem er
að gerast í þjóðfélaginu. Það er
beinlínis skylda háskólakennara í
heimilislækningum að tjá sig um
faglega þætti þessa stríðs, þar eð
það varðar þjóðarheill.
Höfundur er prófessor í
heimilislæknisfræði við Háskóla
íslands.
Tafla I. Hlutfall heilsugæslulækna sem stóðu vaktir samkvæmt
ýtrustu kröfum um bundna vaktþjónustu
Tilvik Hlutfall
Læknir er útbúinn fjarskiptatækjum (talstöð og farsíma) 100%
Hægt að ná talsambandi við lækni innan 1-5 mínútna 95%
Læknir getur lagt af stað í bráðaútkall innan 1-5
mínútna eftir að beiðni berst 86%
Læknir kominn á vettvang (innan 10 km fjarlægðar) vegna
slyss eða aðkallandi vitjunar innan 10-15 mínútna 96%
Heilsugæslan í veði -
hlutverk Háskólans
Jóhann Ág.
Sigurðsson
Fimleikar - byggja upp líkamarm
og gefa fallegar hreyfingar og
börn temja sér holla lifnaðarhætti.
Vetrarstarfið er að fara í fullan gang og
í vetur verður KR með stúlknaflokka frá
5 ára aldri ásamt trompfimleikum.
Skráning og greiðsla æfingafjalda fer
fram í KR-heimilinu fimmtudaginn 29.
ágúst milli kl. 18 og 20.
Upplýsingar í síma 897-5447, Sandra.
Stjórn fimleikadeildar KR.
Þessi auglýsing er styrkt af
Frísport
glK^Búöin
Laugavegi 6.
Mengun eða ekki mengun?
UMHVERFISMAL á
Siglufirði eru í miklum
ólestri og reyndar má
fullyrða um þann mála-
flokk að hann sé í meiri
ólestri hér á Siglufírði en
víðast hvar annarstaðar.
Mengun - Mengun
Mengun á Siglufirði
hefur til þessa verið í
huga hins almenna íbúa
Sigluíjarðar fyrst og
fremst tengd síldar- og
loðriubræðslu.
í þessum greinarstúf
er ætlunin fyrst og
fremst að ijalla um þá
tegund mengunar sém
frá loðnubræðslu SR-mjöls kemur
þótt ærið tilefni væri að fjalla um
fráveitumál bæjarins almennt. Það
verður að bíða síðari tíma.
Hvers vegna núna?
Mengun virðir engin landamæri
er setning sem heyrist oft í ijölmiðl-
um þegar rætt er um kjarnorkuslys,
olíumengun o.s.frv.
Sama gildir um þá mengun sem
frá verksmiðju SR-mjöls á Siglufirði
kemur. Hrokafull svör og yfírlýsing-
ar forráðamanna verksmiðjanna
undanfarið, þegar þessi mál hefur
borið á góma í ijölmiðlum síðust vik-
urnar, hafa misboðið möl-gum og er
ég einn þeirra.
Ég veit ekki til þess að SR-mjöl
hf. hafí beðið mig leyfis um að fá að
fylla hús mín slíkri ólykt að skárra
er að vera utandyra en innan því
þannig aðlagast maður lyktinni betur.
Margir hafa þurft að sæta lagi við
að hengja þvott til þerris og dæmi
er um að fólk hafi verið spurt að því
þegar það hefur brugðið sér bæjarleið
hvaða lykt sé af því, því eins og áður
sagði virðir mengunin engin landa-
mæri og blessuð „peningalyktin" fylg-
ir okkur hvert sem er og hvert sem
við förum. Starfsemi SR-mjöls hefur
að auki skaðað hagsmuni þeirra sem
standa að rekstri ferða-
þjónustu.
Ferðafólkið
í sumar hefur verið
meira um ferðamenn á
Siglufirði en oftast áður
og þar sem mitt starf
og lífsafkoma byggist
að hluta til á því að
veita ferðafólki þjón-
ustu hefur það ekki far-
ið framhjá mér að sí-
fellt færri kjósa að
tjalda hér eða gista og
er aðalástæðan mikil
mengun frá SR. Þá hef-
ur verið mun meira um
útlendinga hér sem
ferðast á eigin vegum en áður og
eru þeir meira en lítið hissa á því
að slík mengun skili liðin hér. Ég
hef lagt mig fram um að ræða við
það fólk sem ég þjónusta hveiju sinni
Það vill gleymast, segir
Valbjörn Steingríms-
son, að betri verksmiðja
þýðir meiri peninga í
kassann.
og það verður að segjast eins og er
að mengunin hefur verið aðalum-
ræðuefni fólksins.
Það sem Iifír í minningu þessa
fólks þegar það kemur til síns heima
og fer að segja ferðasöguna er ekki
fallegi ljörðurinn Siglufjörður heldur
eitthvað annað sem ekki dregur að
ferðafólk á komandi árum. Því miður.
Bæjaryfívöld
Því er það dapurleg staðreynd að
bæjaryfirvöld á Siglufírði reyna leynt
og ljóst að fela þessa staðreynd sem
mengunin frá SR-mjöli er svo ekki
sé minnst á aðrar tegundir mengun-
ar. Setningar bæjarstjórans okkar í
flölmiðlum eins og „ástandið hér er
í svipuðu horfi og annars staðar á
landinu" eru einfaldlega ekki réttar
því það eru ekki öll sveitarfélög með
ónýtt fráveitukerfí, úrelta loðnuverk-
smiðju að hluta og þar fyrir utan flölg-
ar verksmiðjum með viðunandi meng-
unarútbúnað annars staðar á landinu
á hverju ári. Það er staðreynd að þrýst-
ing frá bæjaryfirvöldum á Siglufirði
hefur vantað í þessu máli. Því miður.
Hvers vegna hefur
ekkert gerst?
Mín skoðun er sú, og byggi ég
hana að mestu á reynslu minni sem
fyrrverandi bæjarfulitrúi á Siglufirði
og hafandi fylgst allvel með bæjar-
málum til margra ára, að þar á bæ
sé fyrst og fremst horft á peningana
sem rekstur SR-mjöls skapar með
starfsemi sinni og slíka aðila megi
ekki styggja. Það vill gleymast að
betri verksmiðja þýðir meiri peninga
í kassann, bæði fyrir SR-mjöl, sjó-
menn, útgerðarmenn, bæjarsjóð og
aðra þá er hagsmuni hafa af starfs-
rækslu loðnubræðslu SR-mjöls. (s.s.
undirritaðan ofl.) Verksmiðja eins og
verksmiðja SR-mjöls á og getur
starfað í sátt við umhverfi sitt ef
vilji eigenda er fyrir hendi.
Að lokum
Þegar þessar línur eru festar á
blað (í lok ágúst) fékk ég þær upplýs-
ingar frá forstöðumanni mengunar-
deildar Hollustverndar ríkisins að
búið væri.að tilkynna SR-mjöli um
uppsögn starfsleyfis þeirra og þeim
bæri að sækja um nýtt leyfi. Það er
áfangi útaf fyrir sig en ég skora hér
með á bæjaryfirvöld á Siglufirði að
sjá svo um að starfsleyfi SR. mjöls
verði ekki endurnýjað nema þannig
að þeim verði gefinn lágmarksfrestur
til að uppfylla nútímakröfur um
mengunarvarnir.
Höfundur er framkvæmdasljóri
Bíókaffis, Bíógrillsins á Siglufirði
og fyrrvcrandi starfsmaður SR.
Valbjörn
Steingrímsson.