Morgunblaðið - 15.10.1996, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 15. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Upprennandi
listamenn í
leikhúsi leiðans
Morgunblaðið/Halldór
HALLDÓR Gylfason í hlutverki Péturs kóngs, Baldur Traustl
Hreinsson sem einkaþjónn hans og Hildigunnur Hreinsdóttir í
hlutverki siðameistarans.
LEIKUST
Ncmendaleikhúsið í
Li n d ar bæ
KOMDU LJÚFI LEIÐI
Höfundur: Hávar Sigutjónsson og
leikhópurinn, byggt á tveimur leik-
ritum Georgs Biichners í þýðingu
Þorsteins Þorsteinssonar. Leikstjóri:
Hávar Siguijónsson. Leikmynd og
búningar: Axel Hallkell. Búninga-
saumur: Aðalheiður Alfreðsdóttir.
Förðun og hárgreiðsla: Kristin
Thors. Lýsing: Egill Ingibergsson.
Leikarar: Atli Rafn Sigurðarson,
Baldur Trausti Hreinsson, Gunnar
Hansson, Halldór Gylfason, Hildi-
gunnur Þráinsdóttir, Inga María
Valdimarsdóttir, Katla Margrét Þor-
geirsdóttir og Þrúður Vilhjálmsdótt-
ir. Laugardagur 12. október.
FYRSTA verkefni Nemenda-
leikhúss Leiklistarskóla íslands á
þessum vetri hefur verið frum-
sýnt. Þar er slegið saman hlutum
tveggja verka eftir þýska rithöf-
undinn Georg Biichner (1813-
1837), byltingarmann sem var
langt á undan sinni samtíð og var
ekki uppgötvaður fyrr en hálfri
öld eftir andlát sitt. Verk hans
voru ekki sviðsett fyrr en enn síð-
ar, Leonce og Lena 1895 og Vojt-
sek 1913.
Nokkuð hefur verið rætt um það
undanfarin ár hve langt megi leita
í leikgerðum áður en þær verða
frekar verk þeirra sem setja á
svið en höfunda frumtextans.
Leikstjóri bendir á í leikskrá að í
þessu tilfelli sé sýningin unnin af
honum sjálfum og leikhópi en að
hugmyndaheimur skáldsins sé
undirstaðan sem byggt er á.
Hér gefast ekki tök á að ræða
þessi tvö leikrit Biichners, enda
um gerólík verk að ræða og annað
að auki ófullgert frá höfundarins
hendi. Það er því Ijóst að ekki er
við Biichner sáluga að sakast út
af annmörkum sýningarinnar,
hann samdi aldrei leikrit undir
nafninu „Komdu ljúfi leiði“. Hins
vegar er ljóst af sýningunni að
leikstjóri tekur sér það bessaleyfi
að sækja í höfundarverk Biichners
eins og námu, sem hann tekur það
úr sem honum finnst henta til að
skapa sitt eigið höfundarverk.
Verkið sjálft sem við sjáum nú á
leiksviði - en ekki einungis „sýn-
ingarhandrit" eins og sagt er í
leikskrá - er því ekki eftir Búchner
heldur Hávar Siguijónsson og að
einhveiju leyti leikhópinn og dæm-
ist eftir eigin forsendum.
Hugmyndin að baki verkinu -
að lýsa stéttamismun og -kúgun
með því að slá saman tveimur
verkum Búchners - kann að vera
gerleg, en með því að hinum tveim-
ur andstæðu pólum verksins er
hvorum valinn gerólíkur leikstíll
eru forsendur sýningarinnar
brostnar. í raun hefur' leikstjóri
kosið að fylgja þeirri leikhefð sem
hefur skapast um frumverkin
hvort um sig en ekki reynt að fínna
flöt þar sem verkbrotin geta sam-
einast. Sá hluti sem lýsir spillingu
yfirstéttarinnar er líkastur ævin-
týri þar sem persónurnar yfirgefa
sinn óraunverulega heim annað
veifið til að níðast á Vojtsek og
Maríu sem lifa við óbærilegar að-
stæður. En þar stendur hnífurinn
í kúnni: Ef ljóst væri að skötuhjú-
in eru mótuð af kringumstæðunum
þá gengi verkið upp að því leyti.
En Vojtsek er leikinn eins og eðli-
legt er að nútímamenn skilji
ástand hans, þ.e. að hann þjáist
af geðklofa, og María eins og
hennar viðbrögð mótist af ástandi
hans. Innan ytri tíma þessa verks
eru engar forsendur til að bregð-
ast við geðsjúkdómi Vojtseks -
en ljóst er að hann er ekki bund-
inn stöðu hans sem lágstéttar-
manns. Konungurinn gæti eins
þjáðst af sama sjúkdómi. Verkið
gengur því engan veginn upp og
uppskeran er oft samhengisleysa
og leiðindi, rofin einstaka sinnum
þegar leikarar eiga góða spretti.
Það má því hrósa happi yfir því
að leikararnir stóðu sig vel því
annars er þess að vænta að kvöld-
stund þessi hefði verið óbærileg.
Atli Rafn Sigurðarson lék einstak-
lega vel sjúkling sem þjáist af
ranghugmyndum og hefur engan
skilning, frekar en umhverfið, á
sjúkdómi sínum. Katla Margrét
Þorgeirsdóttir vakti áhuga og gaf
líf persónu sem er ilta skilgreind
í sýningunni auk þess sem hún
þurfti að yfírvinna þær hömlur
sem illa hannaður búningur sköp-
uðu henni. í meðförum Halldórs
Gylfasonar var Pétur konungur
einfölduð ævintýrapersóna, máluð
of sterkum litum. Þvælulegur text-
inn stóð honum fyrir þrifum. Þrúð-
ur Vilhjálmsdóttir skapaði
skemmtilega týpu úr Lenu prins-
essu með látbragði, tækni og tíma-
setningu, enda prinsessan einfald-
ari í meðförum og fámálli. Rósetta
hennar var helsti litlaus.
Gunnar Hansson var Leonce
prins en mikil lífsgleði og útgeislun
leikarans varð lífsleiða prinsins
yfirsterkari þannig að þó gaman
væri að horfa á list hans náði hún
ekki settu marki. Inga María
Valdimarsdóttir var Valeríó,
einkaþjónn prinsins í fíflsbúningi,
leikinn af styrk og þokka. Hildi-
gunnur Þráinsdóttir lék siðameist-
arann undirfurðulega á skemmti-
lega ýktan hátt og hirðmey prins-
essunnar af léttri kímni og sýndi
að hún er efnileg gamanleikkona.
Baldur Trausti Hreinsson lék
Baldúró, einkaþjón konungs, af
öryggi, krafti og sterkri sviðsnær-
veru.
Búningar, hárkollur og farði
hirðfólksins undirstrikuðu ævin-
týralegan stíl og voru - sérstak-
lega múndering prinsessunnar -
listaverk. Vojtsek var klæddur í
tötra og Máría og hirðmær prins-
essunnar í einhverskonar undirpils
og blússur. Sviðsmyndin saman-
stóð af steinstöplum og styttum
úr Blómavali. Þær trufluðu þó
ekki eins mikið og mölin sem
marraði í undir hveiju skrefi leik-
aranna. Ljósin undirstrikuðu ekki
nóg mismunandi andrúmsloft atr-
iðanna og tímasetningu þeirra var
á stundum ábótavant.
í heildina verður að segjast að
það er áhugavert að sjá ungt og
upprennandi hæfíleikafólk fást við
ómögulegt verkefni - en lýjandi
til lengdar. Titill verksins hittir í
mark; það er víst að leiðinn kom
en hvort hann var á einhvern hátt
ljúfur er annað mál.
Sveinn Haraldsson
Sýnisbók um mis-
munandi leikmáta
*
Oform-
leg
pensil-
för
MYNPLIST
Norræna hösið
MÁLVERK
TILVERA í Bláu, 1996, akrýl á stríga.
Jóhanna Bogadóttir. Opið frá kl.
14-19 alla dagatil 20október. Að-
gangur 100 krónur.
MÁLARINN Jóhanna Boga-
dóttir hefur fram að þessu helst
verið þekkt fyrir sundurslitin form
og taumlausan tjákraft í dúkum
sínum sem hún hefur endurtekið
með ýmsum tilbrigðum um Iangt
árabil. Og þótt enn sé stutt í slík
vinnubrögð í einstaka myndum
hennar í kjallarasölum Norræna
hússins skynjar skoðandinn dijúg-
ar breytingar á vinnsluferlinu.
Sé sýningin skoðuð í heild koma
fram þrír ríkjandi meginþættir
sem eins og togast á og vísa til
baráttu og geijunar innra með lis-
takonunni, mun síður til stefnu-
leysis. Hið fyrsta er að hún hefur
nálgast hið ljóðræna svið málara-
listarinnar og pensilförin eru nú
öllu mýkri og safaríkari. Þá leggur
hún meiri áherslu á hrein blæ-
brigði og loks eru þau meira í ætt
við hið óformlega, informela. Þetta
allt kemur fram í list Cobra-hóps-
ins og hinna fjölmörgu sporgöngu-
manna hans og hér á landi er
Kristján Davíðsson atkvæðamest-
ur og grónastur fulltrúi þeirra.
En gæta skal þess, eins og rýnir-
inn hefur endurtekið bent á, að
það sem menn nefna art informel,
eða óformleg list, eins og hann
hefur kosið að útleggja hugtakið,
er ekki stílheiti heldur vinnslu-
ferli. Eitthvað sem vegur salt milli
óraunveruleika, sem tjáir alls ekk-
ert og fullyrðingar brautryðjand-
ans, Jean Fautrier, „að engin list-
grein sé fær um að miðla ef hún
er ekki hluti þess raunveruleika
sem hún hrærist í.“
Ástæðan fyrir þessari auðsæu
þversögn er vafalítið sú að Fautri-
er var afar vel að sér í hlutlægri
list, meistari í útlitsmálverki og
rissi af nöktum fyrirsætum, en
sporgöngumenn hans ekki jafn
skólaðir á því sviði, vildu því úti-
loka allan skyldeika við hið hlut-
bundna til hagsbóta fyrir hið svo-
nefnda hreina málverk, „peinture
puré“
Þótt rýnirinn þekki næsta lítið
til hlutbundinna vinnubragða á
listferli Jóhönnu er jafn auðsætt á
myndunum sem nöfnunum í sýn-
ingarskrá að hér eru tjáð skynhrif
frá náttúrunni og umhverfinú. Vil
ég því til áréttingar helst vísa til
málverkanna „Undir sólu“ (3) ,
„Heitur gróandi" (8), „Samspil"
(6) og „Rökkursaga" (13). í öllum
þessum málverkum er sjálf órofa
heildin aðalatriðið, einkum tveim
fyrrnefndu þar sem sértæk gul
blæbrigði eru ríkjandi, auk þess
að vera ljóðrænar og opnar. Hin
eru meira í ætt við fyrri vinnu-
brögð, en án afgerandi sprenginga
togstreitu og styijaldarástands í
myndheildinni.
Þetta er mikilsverð sýning á
ferli Jóhönnu Bogadóttir, sem
virðist standa á nokkrum tímamót-
um í list sinni, og hún býr yfir
ýmsum væntingum sem eins og
hillir undir ...
Bragi Ásgeirsson
TÖNLIST
Bústaðakirkju
KAMMERTÓNLEIKAR
Blásarakvintett Reykjavíkur og
Kristinn Óm Kristinsson fluttu verk
eftir György Ligeti, Carl Nielsen,
Francis Poulenc og Wolfgang Amad-
eus Mozart. Sunnudagur 13. október
1996.
TÓNLEIKARNIR hófust á sex
smálögum fyrir blásarakvintett, eftir
György Ligeti. Þessi smálög eru
samin 1953, þremur árum eftir að
hann lauk námi við tónlistarakadem-
íuna í Búdapest en 1956 flyst hann
til Vínarborgar og ári síðar hóf hann
störf við raftónlistar-stúdíóið í Köln.
Sex smálögin eru því samin áður en
tónskáldið hefur opnað hjarta sitt
fyrir tilraunatónlist, eins og t.d. Art-
ikulation fyrir segulband (1958) og
Poéme Symphonique fyrir eitt
hundrað taktmæla. Með verkinu Lux
aeterna (1966) er sagt að Ligeti
hafi „endurnýjað nútímatónlist með
því að gæða hana gleymdum galdri
og það á síðustu stundu". Hér er
átt það fyrirbæri sem nefnist tilfínn-
ing. Smálögin eru skemmtileg og á
köflum smellin en fallegasti þáttur-
inn var sá fimmti, Adagio í minningu
Bela Bartók. Félagarnir í Blásara-
kvintett Reykjavíkur léku öll smá-
lögin mjög vel og t.d. fjórða þáttinn,
Presto ruvido (hratt og ruddalega),
alveg samkvæmt forskriftinni.
Annað verkið á tónleikunum var
kvintettinn frægi, ap 43, eftir Carl
Nielsen, sem er gamall kunningi á
tónverkaskrá blásarakvintettsins.
Þetta skemmtilega verk var mjög
vel flutt. Eftir hlé var sextett eftir
Poulenc á efnisskránni og þá bættist
í hópinn Kristinn Öm Kristinsson,
píanóleikari. Poulenc er sérkennileg-
ur tónhöfundur, er leitar fanga víða,
tekur m.a.til sín tónbrot úr dægur-
lögum og leikur með þau á mjög
skemmtilegan máta en Poulenc var
frábær píanóleikari. Kristinn Örn
Kristi.nsson lék vekið mjög vel og
samspil hans við hinn agaða Blásar-
akvintett Reykjavíkur var sérlega
gott. Tónleikunum lauk með píanók-
vintett K.452, eftir meistara Moz-
art. Það bar hvergi á skugga í leik
félaganna, þó í hraðavali væri ef til
vill einum of farið nákvæmlega eftir
hraðaforskriftum tónskáldsins í
fyrsta og síðasta kaflanum, þ.e.a.s.
léku þá í hægara lagi, sem auðvitað
er ávallt matsatriði. Orlítil aukning
í hraða getur lífgað ótrúlega mikið
upp á tónmálið.
Fáu þarf að bæta við það sem
áður hefur verið ritað um leik félag-
anna í Blásarakvintett Reykjavíkur,
því þar er allt eins og það á að vera,
vel mótað og vel flutt. Fyrsta verkið
var eins konar sýnisbók um mismun-
andi leikmáta, lifandi, dapurlegan,
hátíðlegan, ruddalegan, sorglegan
og gamansaman og voru öll þessi
atriði frábærlega mótuð. Kvintett
Nielsens er hins vegar mjög ljóð-
rænn, sérstaklega tveir fyrstu þætt-
irnir og þó bregði fyrir nokkurri
gamansemi í tilbrigðaþættinum er
hann í heild ákaflega Ijóðrænn, sér-
staklega stefið, sem hefur á sér blæ
sálmalags. Sextettinn eftir Poulenc
er á köflum tæknilega erfiður en í
Mozart er tónmálið svo tært, sem
Fjallamjólkin eftir Kjarval. Þannig
birtist í leik félaganna grallaraskap-
ur, ljóðræn blæbrigði, tæknileikur
og klassisk heiðríkja, sem Blásarak-
vintett Reykjavíkur og Kristinn Öm
Kristinsson fluttu af glæsbrag.
Jón Ásgeirsson