Morgunblaðið - 02.11.1996, Page 38

Morgunblaðið - 02.11.1996, Page 38
38 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 1996 MORGUNBLAÐIÐ AÐSENDAR GREINAR Yélbátaútgerð á Akranesi 90 ára Stuttur þáttur úr þróunarsögu athafnabyggðarlags ÁRIÐ 190& keyptu fimm ungir menn fyrsta þilsfarsvélbát- inn til Akraness. Bát- inn skírðu þeir Fram og er það nafn tákn- rænt, með tilliti til framhalds útgerðar og uppbyggingar á Akra- nesi og víðar. Þessir ungu menn voru: Magnús Magnússon á Söndum, Ólafur Guð- mundsson á Sunnu- hvoli, Bjarni Ólafsson á Litlateig, Loftur LoftssonJ Aðalbóli og Þórður Ásmundsson á Háteigi, allir til heimil- is á Akranesi. Fram var smíðaður af Otta Guð- mundssyni, skipasmið í Reykjavík, föður þeirra Kristins og Péturs, fv. skipaskoðunarstjóra. Báturinn þótti y-stór - 12,27 smálestir og var 38 fet á lengd, 12 'h fet á breidd og 5 fet á dýpt með 10 hestafla, 2 strokka sterkbyggðri Alpha-vél. Bátnum fylgdi eitt stórsegl, tvö forsegl, eitt akkeri og 30 faðmar af keðju, ennfremur spil og auka- stykki, eins og venja var að fylgdi. Kaup- verðið var 8.000 kr., sem greiddist með þremur afborgunum. 2 þús. kr. við undirskrift samnings, 2 þús. kr. litlu síðar og loks 4 þús. kr. við afhendingu bátsins. „Svo vel útbú- inn, að hann fáist tryggður í þilskipa- ábyrgðarfélagi við Faxaflóa," eins og skrifað stendur í kaup- samningnum. Seljend- ur við samning voru þeir Þorsteinn Þor- steinsson kaupmaður og Matthías Þórðarson skipstjóri, báðir til heimilis í Reykjavík. Trúðu á framtíðina Fram var sem sagt greiddur selj- endum að fullu við móttöku, en peningalán fengið hjá bónda i ná- grenni Akraness, ásamt hjá öðrum. Þannig varð landbúnaðurinn til að- stoðar sjávarútveginum í upphafi. Um þessi kaup skrifar Ólafur B. Björnsson ritstjóri í Sögu Akraness: Sjávarútvegur krefst samvinnu og sameiningar, segir Júlíus Þórðarson, ef hann á að standast til framtíðar. „Ekkert áttu þessir ungu menn til nema hugrekki sitt, trúna á fram- tíðina, og að þeir væru hér á réttri leið; að vinna sjálfum sér, þorpi sínu og þjóð nokkurt gagn. Engir þess- ara manna voru þá myndugir, er þeir réðust í þetta, og urðu því feð- ur þeirra eða nánir venslamenn að vera við samningana riðnir fyrir þeirra hönd.“ Útgerðin hófst og var Bjarni Ól- afsson fyrsti skipstjórinn, en Þórður Ásmundsson vélamaður á bátnum. Vélstjóraprófið var í því fólgið að fá tilsögn um gang og meðferð vélarinnar í einni ferð, inn og út Hvalfjörð. Meiri kröfur voru ekki gerðar í upphafi vélbátaaldar. Allt gekk þó slysalítið. Fram var álitinn góður og traustur bátur og færði hann töluverð verðmæti á land á þess tíma mælikvarða. Einnig var hann hafður í „transporti" eins og það var kallað og fólksflutningum milli Akraness og Reykjavíkur. Viðlegxiskúr í Hólmanum Árið 1909 byggði félagið Fram viðleguskúr í Hólmanum undir Vogastapa. Efnið í þennan skúr var fengið að láni í Edinborgarverslun á Akranesi og kostnaði það 445,82 kr. Frá Hólmanum voru Fram og aðrir bátar gerðir út á þorskaneta- vertíðum. Skipshafnirnar báru afl- ann upp klappirnar og gerðu að honum þar úti, en söltuðu síðan í steinbyrgjum, sem þeir hlóðu þar. Leifar þeirra má enn sjá í Hólman- um. Um mikla fiskiðju eða fiskveiði- tækni var ekki að ræða á þessum tíma - ekki heldur rányrkju. Menn reyndu þó að bjargast við það, sem handbært var. Norskur maður að nafni Matthías, átti einnig viðlegu- skúr í Hólmanum. íslendingar og Norðmenn strengdu seglgarn á milli skúranna og settu opnar mjólkurdósir á endana, töluðu svo fftrá. SpseííirMiM! á flðmig Glerstúdíó síöan 1980 Óöinsgötu 7 viö Óðinstorg - sími 562-8448 Eioiniig mýjir JÓLAstinmpIar til kortagerðar Júlíus Þórðarson Snúningsplata, hjól og læsing. Verö kr. 18*100 stgr. Opið laugardag kl. 10.00-16.00 og sunnudag kl. 12.00-16.00 m á sjónvarpsskápum frá H^gvieiody; 4 Verð frá kr. Wm stgr. GerA L D H Rétt verA Kynningarveró 998 165 60 72 59.100 49.680 8880 80 59 65 30.770 25.850 780 80 60 65 27.360 22.980 800 80 60 64 22.870 19.250 72 70 59 65 16.220 13.620 566 60 49 59 12.300 10.320 Síðustu dagar um helgina. 6% staögreiðsluafsláttur. Borgartúni 29, símar 552 7095 og 562 7474, fax 562 2340 Loftur Loftsson Þórður Ásmundsson saman í þennan „milliríkjasíma“ , sem var ódýr og einfaldur, en gerði þó gagn. Eigendaskipti að Fram Árið 1911 verða eigendaskipti á Fram, þannig að Loftur Loftsson og Þórður Ásmundsson kaupa hluti hinna eigendanna. Þessir félagar starfa síðan saman að útgerð, fisk- verkun og verslun; kaupa fleiri og stærri báta, byggja fiskverkunar- stöðvar, íshús og og verslunarhús, bæði á Akranesi og í Sandgerði. Eftir 12 ára samstarf, eða árið 1919, hætta þeir að reka „Firmað Loftur Loftsson & Þórður Ásmunds- son, Akranesi og Sandgerði“, og skipta eignunum þannig að hlutur Lofts er Sandgerðiseignirnar en Þórðar, Akraneseignirnar ásamt 4 vélbátum. Loftur rak síðan útgerð og fisk- verkun frá Reykjavík og Suðurnesj- um um langa hríð frá því að hann hvarf héðan frá Akranesi. Sérstak- lega lagði hann mikla rækt við salt- fiskverkun, ena höfðu fáir eins mikla reynslu og þekkingu á því sviði og hann. Um þetta leyti og síðar gerði Þórður út vélbáta í sam- lögum með Jóni Sigurðssyni frá Lambhúsum, Ármanni Halldórssyni frá Hofteigi og fleinim. Bjarni Ólafs- son skipstjóri og Þórður Ásmunds- son áttu einnig langt samstarf í út- gerð og landbúnaði. Þeir ásamt þeim Olafi B. Björnssyni og Níelsi Krist- mannssyni byggðu fyrsta vélfrysti- húsið á Akranesi árið 1928 og gerðu út línuveiðarann Ólaf Bjarnason og Þormóð á tímabili. Áhugamenn um landbúnað Bjami og Þórður voru einnig miklir áhugamenn um landbúnað. Þeir keyptu fyrsta traktorinn til íslands, en hann kom frá Ameríku með Gullfossi árið 1918. Þeir áttu jörðina Elínarhöfða, sem nú er kom- in inn í kaupstaðinn og hófu þar erfitt landbrot með þessari vél. Má segja að sjávarútvegurinn hafi hér styrkt landbúnaðinn og greitt fyrri skuld sína. Hér má einnig geta þess að Þórður Ásmundsson og Björn Lárusson frá Ósi við Akranes vom hvatamenn og kaupendur að fyrstu stórvirku skurðgröfunni, þótt hún lenti reyndar hjá Vélasjóði rík- isins, með samkomulagi við þá. Fyirtæki Þórðar Asmundssonar Fyrirtæki Þórðar störfuðu um langa hríð á Akranesi, en það voru útgerðarfélagið Ásmundur hf., með 6-8 báta, hraðfrystihúsið Heima- skagi hf. og verslun Þórðar Ás- mundssonar ásamt bújörðunum Elínarhöfða og Innstavogi. Með fijálsu framtaki og sameig- inlegu átaki sjómanna, verkafólks og sjálfseignarbænda hefur sjón- deildarhringurinn víkkað til sjós og lands síðustu 90 árin. Allir frum- heijarnir eru horfnir af sjónarsvið- inu, en orðstír gleymist eigi þótt afbragðs kynslóð deyi. Hvort þróunin verður jákvæð í framtíðinni er undir einstaklingun- um og þjóðinni komið. - Hún er og verður „sinnar gæfu smiður“ í þessum málum sem öðrum. Sjávarútvegurinn og auðlindin verður ekki lífæð þjóðarbúsins nema gengið verði vel um á öllum sviðum. Fleiri fyrirtæki á Akranesi og sameining þeirra Margir ungir menn fylgdu í kjöl- far frumheijanna og hafa mörg sjávarútvegsfyrirtæki verið stofnuð á Akranesi frá upphafí vélbátaút- gerðar. Haraldur Böðvarsson stofn- aði sitt fyrirtæki um svipað leyti, en það starfaði bæði hér á Akra- nesi og í Sandgerði. Árið 1937 var stofnað fyrsta almenningshlutafé- lagið, þ.e. Síldar- og fiskimjölsverk- smiðja Akraness hf., en hluthafar voru um 200. Helstu forystumenn þess fyrirtækis voru þeir Ólafur B. Björnsson,ritstjóri og Valdimar Indriðason, síðar alþingismaður, en fyrirtækið rak bæði togara- og bátaútgerð auk verksmiðjurekst- ursins. Fyrir fimm árum sameinuðust síðan fjögur stærstu útgerðarfyrir- tækin á Akranesi, þ.e.a.s. Haraldur Böðvarsson & Co., Heimaskagi hf., Síldar- og fiskimjölsverksmiðjan og Sigurður hf. Starfa þau í dag sem eitt félag undir nafninu Haraldur Böðvarsson hf., en það var stofn- sett árið 1991. Krossvík hf. á Akra- nesi gekk síðar til þessarar samein- ingar, og um næstkomandi áramót mun Miðnes hf. í Sandgerði vænt- anlega ganga til sameiningar við Akranesfyrirtækin. Stofnandi Mið- ness hf. og fyrsti framkvæmda- stjóri var Ólafur Jónsson útgerðar- maður en hann var fæddur og upp- alinn á Akranesi, þó lengst af hafi hann rekið útgerð sína frá Suður- nesjum. Menn geta haft skiptar skoðanir á því hvort sameining sjávarútvegs- fyrirtækja hafi góð áhrif fyrir hin dreifðu byggðarlög og oft er sagt að ekki sé heppilegt að setja öll eggin saman í eina körfu. Þó verð- ur að segjast að sú varnarbarátta, sem sjávarútvegur á nú við að stríða hér á landi, og reyndar víða um lönd, krefst aukinnar samvinnu og sameiningar, ef hann á standast til framtíðar. Akurnesingar hafa gengið til þessarar sameiningar með sömu trú á framtíðina sem frumheijarnir báru í bijósti og ef sami kraftur fylgir þeirri trú mun vel fara. Höfundur er útvegsmaður og fv. fréttamaður Morgunblaðsins á Akranesi. Gœðavara Gjafavara - malar ocj kaffislell. Allir veröfiokkar. Heiinsfrægir liönniiöir m.a. Giaimi Versatc. _______VERSLUNIN Laugnvegi 52, s. 562 4244.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.