Morgunblaðið - 07.11.1996, Blaðsíða 6

6 FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1996
SKEIÐARARHLAUP
MORGUNBLAÐIÐ
Sprengingar, gufu-
strókur og öskuslóði
FLUGSTJÓRN á Reykjavíkurflugvelli
fékk tilkynningu frá flugvél kl. 13.17
í gær um að svo virtist sem gos væri
hafið syðst í gossprungunni við Gríms-
vötn. Vélinni flaug Stefán Þorbergs-
son, flugmaður hjá íslandsflugi. Hann
var í útsýnisflugi yfir Skeiðarársandi
eftir hádegið í gær og tók dálítinn
útúrdúr upp að Grímsvötnum í lokin.
„ Við vorum að koma frá því að
skoða Skeiðarárhlaupið og renndum
þarna uppeftir. Þá urðum við varir
við mikla sprengingu og gufustrók
sem steig upp í um það bil 12 þúsund
feta hæð og út úr stróknum lá ösku-
slóði, þannig að það fór ekkert á milli
mála að þarna var gos á ferðinni. Svo
flugum við þarna hringinn í kring og
þá virtist þetta strax vera farið að
fjara út,“ sagði Stefán.
Eftir að hafa flogið tvo hringi til
viðbótar sneru þeir við. „Þegar við
vorum nýfarnir sáum við tvær spreng-
ingar á eftir okkur og á meðan við
vorum að fljúga til baka heyrðum við
í flugmönnum annarra véla sem voru
að tilkynna um sprengingar.14
Stefán hafði tekið mikið af myndum
af hlaupinu á Skeiðarársandi en hafði
einmitt lokið við filmuna þegar hann
kom upp að Grímsvötnum og varð var
við gufustrókinn. Honum þótti það
heldur súrt í brotið og var hann snögg-
ur að tryggja sér nýja filmu áður en
hann hélt af stað með næsta hóp í
útsýnisflug.
Grímsvötn nánast tóm
UM KLUKKAN hálftvö þegar jarðvís-
indamenn flugu yfir Grímsvötn var
ljóst að sáralítið vatn væri eftir, þótt
ekki hafi tekist að mæla vatnshæð-
ina. Að sögn Magnúsar Tuma Guð-
mundssonar jarðeðlisfræðings steytti
íshellan nánast á botni víðast hvar.
„Sprungur eru nær alls staðar, nema
á dálitlu svæði á miðri hellunni. Laus-
lega áætlað er svæðið sem sokkið
hefur 40 rúmkílómetrar að stærð.
Sigið frá upphafí hlaups nemur yfir
150 metrum," segir Magnús Tumi.
„Mesta athygli mína vakti yfir
hundrað metra djúp og sprungin rás
gegnum ísstífluna austan og sunnan
vatnanna. Rásin teygir sig 3-4 kíló-
metra austur og suður með Gríms-
fjalli en fyrir neðan hana og langt
fram á Skeiðaráijökul eru víða
sprungur sem hafa myndast yfír far-
vegi vatnsins. Sums staðar í rásinni
hefur þakið fallið niður og myndað
stór göt, og í því stærsta, sem er
að minnsta kosti tvö hundruð metrar
í þvermál, sést rennandi vatn á botn-
inum. Þetta þýðir að ísstíflan sem
lokaði vötnunum hefur að miklu leyti
bráðnað í hlaupinu."
Stöðugt rennsli næstu vikur
Magnús segir að í ljósi þessarar
þróunar megi búast við að vatn
muni renna stöðugt úr Grímsvötnum
um skeið. „Þetta ástand gæti varað
í vikur eða jafnvel mánuði. Einnig
getur verið að á árum komi tíð en
lítil jökulhlaup úr vötnunum, allt þar
ísstíflan er fullgróin aftur.“
Jarðvísindamenn höfðu áætlað að
um 3,2 rúmkílómetrar vatns væru í
Grímsvötnum fyrir hlaup. Nú virðist
sem það hafi verið of lágt áætlað.
„Það er ljóst að bráðnað hefur úr
íshellunni vegna hitans í vatninu. Það
breytti þó engu um vatnshæðina.
Enn er ekki hægt að segja nákvæm-
lega til um hversu heitt vatnið var,
en þó er ljóst að til að bræða jafnmik-
ið úr ísstíflunni og raun ber vitni
hefur vatnið þurft að kólna um 4-5
gráður. Það getur vel verið að vatnið
hafi verið nokkru heitara en það í
upphafi," segir Magnús Tumi.
Gos eða gufusprengingar
í ísgjánni, um 2 kílómetrum sunn-
an við gíginn sem virkastur var í
gosinu, urðu í gær sprengingar og
gosmökkur stóð upp í loftið í 15-20
mínútur. Mjór öskugeiri lagðist á
jökulinn í suð-suðvestur. Jarðvísinda-
menn eru ósammála um hvort þar
hafi orðið nýtt gos eða gufuspreng-
ingar. „Þarna gætu hafa orðið gufu-
sprengingar í grunnvatni í nýja fjall-
inu, en einnig er hugsanlegt að ein-
hver óvera af kviku hafí borist upp
gosrásina og hún valdið sprenging-
unni,“ segir Magnús Tumi.
„Aukin virkni á skjálftamæli
Veðurstofu á Skrokköldu gæti bent
til þess að kvika hafl verið í spilinu.
Jarðvísindamenn greinir á um hvort sprengíngamar sem urðu sunn-
arlega á gosstöðvunum í gær voru nýtt gos eða gufusprengingar.
Magnús Tumi Guðmundsson, Páll Einarsson og Ragnar Stefánsson
segja frá atburðum gærdagsins og breytingum á Grímsvötnum.
Morgunblaðið/RAX
GOSSTRÓKURINN frá sprengigosinu í Grímsvötnum stígur til himins í fjarska, en næst er kol-
svartur jaðar Skeiðaráijökuls, brotinn og tættur eftir að flóðið frá Grímsvötnum ruddist fram.
Morgunblaðið/Oddur Sigurðsson
RÁSIN sem vatnið rennur niður úr Grímsvötnum. Vatnið hefur brætt göt í isþakið á nokkrum stöðum.
Hvort heldur sem er er líklegast að
rekja megi þennan atburð til þrýsti-
léttis á svæðinu vegna lækkunar á
vatnsborði Grímsvatna. Svipaður at-
burður virðist hafa gerst eftir hlaup-
ið í maí 1938 því sjá má á ljósmynd-
um að dálítil öskudreif lá yfir hluta
sigdældarinnar um sumarið. Ég hefðL
reyndar fremur talið þetta gufu-t
sprengingu ef ekki hefði verið fýrir >
titring á mælum Veðurstofunnar.!
Nánari skoðun á skjálftagögnum ogt
öskusýnum mun hjálpa til við að|
skera úr um hvor tilgátan er rétt.“ 1
Virkni á mælum Veðurstofu
Á jarðskjálftamæli Veðurstofunnar
á Skrokköldu, sem er um fímmtíu
kílómetra frá gosstöðvunum, mældist
í gær virkni sem vísindamenn á Veð-
urstofunni telja að tengist gosi.|
„Hlaupvirknin á mælum fór minnk-*
andi frá því um miðnætti í fyrrinótt
en rétt fýrir klukkan eitt tirðum við
varir við aukningu," segir Ragnar
Stefánsson jarðskjálftafræðingur.
„Hann stóð í rúma klukkustund. Við*
teljum að sú virkni hafi haft meiri
einkenni gosvirkni en hlaupvirkni.
Meðal annars varð aukningin mest á
tíðnisviði sem við höfum tengt við
gos. Um klukkan hálfþijú dró úr virkn-
inni aftur og hún fór á svipað eða
aðeins lægra stig en var fyrir klukkan
eitt, þannig að hlaupvirknin hefur
sennilega verið svipuð allan tímann.“
„Það er hugsanlegt að túlkanir á
þessu verði öðruvísi þegar frá líður
og við fáum meiri gögn, en þetta er
okkar túlkun núna. Svo geta menn
auðvitað þæft um það hver sé skil-
greiningin á gosi, en mér finnst að
ef gosefni fara úr skorpu upp á yfir-
borð sé það gos,“ segir Ragnar.
Ekkert sást á mæli
á Grímsfjalli
Páll Einarsson jarðeðlisfræðingur á
Raunvísindastofnun telur sennilegast
að gufusprenging hafi orðið í gosefn-
um sem fyrir voru við sprunguna.
„Við urðum ekki varir við neinn gos-
óróa á okkar mæli á Grímsíjalli.
Hlaupvirknin minnkaði um miðnætti,
hélst nokkuð stöðug en stöðugur sam-
dráttur hófst um hádegi. Óróinn felur
reyndar smáskjálfta, en það er ljóst
að engir meiriháttar skjálftar hafa
orðið á þessu svæði. Ég tel að kvikan i
sem kom upp í gosinu í september
og október hafi komið úr kvikuhólfínu
undir Bárðarbungu og skotist þaðan
út að gosstöðinni.
Ekkert kvikuhólf er undir nýju
gosstöðinni sjálfri og enginn veruleg-
ur þiýstingsléttir hefur orðið þar við
hlaupið, því meginvatnsþunginn var
í Grímsvötnum. Það væri ný reynsla
ef gysi 10 kílómetrum norðan við
Grímsvötn vegna þrýstingsléttis þar,
Gufusprengingar í eldfjöllum eru al-
þekkt fyrirbrigði, og komu meðal
annars fram í Kröflueldum."