Morgunblaðið - 07.11.1996, Side 14

14 FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Verðmyndun á fiski og fiskveiðisljórnun eru helztu mál 20. þings SSI
UR VERIiMU
Allur afli fari á inn-
lenda fiskmarkaði
ATVINNU- og kjaramál, verð-
lagning á fiski og fiskveiðistjórnun
eru stærstu mál 20. þings Sjó-
mannasambands íslands, sem nú
stendur yfir. Öryggi sjómnanna,
aðbúnaður um borð og trygginga-
mál eru einnig ofarlega á baugi.
Sérstaklega verður fjallað um
dauðaslys sjómanna utan vinnu-
staðar og sálarleg og félagsleg
áhrif á sjómenn og fjölskyldur
þeirra vegna langrar útivistar
skipa. Sævar Gunnarsson, formað-
ur SSÍ, segir að nauðsynlegt sé
að taka á óheftu framsali veiði-
heimilda og allur fiskur til sölu
innan lands verði að fara á fisk-
markaði, eigi að takast á ná sam-
komulagi um kjör sjómanna.
Samningar sjómanna við útgerð-
ina eru lausir um áramót.
Sævar Gunnarsson ræddi tölu-
vert um verðmyndun á fiski, Úr-
skurðarnefnd sjómanna og útvegs-
manna, kjaramál og öryggismál.
Um fískverðið sagði hann svo:
„Það er augljóst, að enn einu sinni
verður að takast á um verðmynd-
unina nema til komi það sem
reyndar hefði átt að gerast þegar
verð var gefið fijálst, að stjórn-
völd setji reglur um það hvernig
verðmyndun eigi að eiga sér stað.
Eg hef oft velt því fyrir mér, frá
því að við gerðum síðasta samn-
ing, samninginn um úrskurðar-
nefndina, hve ótrúverðugt það er
að þeir hagsmunaaðilar sem sátu
sömu megin borðs í áratugi, í verð-
lagsráði sjávarútvegsins, semji
síðan um það sín á milli að setja
á stofn nefnd sem ákveður það
verð sem þriðji aðili á að borga
fyrir þann afla sem þeir sameigin-
lega eru að selja.
Allur fiskur á markað
Það er mín skoðun, að ekki sé
nema ein leið eftir til að leysa
þetta stóra vandamál í eitt skipti
fyrir öll. Það er að allur afli, sem
seldur er til vinnslu innanlands
verði seldur um fiskmarkaði.
Þó svo að samtök sjómanna
hafí í upphafi, þegar kvótakerfið
var sett á árið 1984, ekki verið
sammála um þá leið sem farin
var, þ.e. sumir vildu aflamark og
aðrir sóknarmark, hafa samtökin
verið sammála um það frá upp-
hafí að fijálst framsal veiðiheim-
ilda eigi engan rétt á sér og sé
hreinlega skaðlegt.
Á þessi sjónarmið hefur ekki
verið hlustað. Þess í stað hefur
hagræðingaráróður útvegsmanna,
verið hafður að leiðarljósi og er
sífellt verið að gera framsalið
fijálsara og útgerðinni þóknan-
legra ef nokkuð er.
Hagræðing?
Er það hagræðing að kvóta-
brask útgerðarmanna hefur orðið
þess valdandi að meirihluti þjóðar-
innar trúir því að það séu svo
miklir fjármunir á sveimi í grein-
inni, að tímabært sé að leggja
auðlindaskatt á hana? Fyrir hvern
er verið að hagræða þegar búið
er að selja veiðiheimildir skipa sem
hafa verið á veiðum í Smugunni
eða á Flæm ingjagrunni þegar þau
koma heim? Og þegar mannskap-
urinn spyr: Hvað um okkur? Þá
er svarið stutt en ákveðið, því
miður strákar mínir, þetta er ha-
græðing. Er það hagræðing þegar
tii dæmis síld eða rækja er seld
vinnslunni og skipið sem veiði-
heimildin var seld frá síðan leigt
til að veiða áður seldan kvóta?
Trúir því einhver að það sé bara
til hagræðingar að 90% þorskveiði-
heimilda síðasta fiskveiðiárs, og
80% sfldarkvóta þessa árs séu
færð milli fiskiskipa? Fiskifræð-
ingar gera ráð fyrir einni bestu
vertíð í sögu loðnuveiða. Þrátt fyr-
ir það eru dæmi um að útgerðar-
menn selji sjómönnum aðgang að
veiðunum með því að láta þá taka
þátt í kaupum á veiðiheimildum.
Er það hagræðingin?
Það er vissulega hægt að hag-
ræða hjá einum aðila, með þeim
hætti að það stórskaði aðra sem
málið varðar. Og það kemur vissu-
lega öllum við, þegar um er að
ræða sameign þjóðarinnar, hvern-
ig fámennur hópur manna, sem
fær þessa sameign til ráðstöfunar
án endurgjalds, ráðstafar henni.“
Samskiptin við stjórnvöld
Sævar ræddi síðan samskiptin
við stjórnvöld, sem hann sagði
yfirleitt góð: „Þau tvö_ ár sem ég
hef verið formaður SSÍ hafa sam-
skipti við stjórnvöld verið nokkuð
góð. Þegar ég tala um góð sam-
skipti, merkir það ekki að við höf-
um verið sammála um hin ýmsu
mál sem upp hafa komið en menn
hafa hist og skipst á skoðunum
og er það af hinu góða.
Ég ætla sérstaklega að nefna
þijú mál, þar sem fullkominn
ágreiningur hefur verið milli okkar
og stjórnvalda. Fyrst skal nefna
lög sem samþykkt voru síðastliðið
vor um stéttarfélög og vinnudeil-
ur. í því máli rúlluðu stjórnvöld
gjörsamlega yfir verkalýðshreyf-
inguna, svo að með ólíkindum er.
Af mörgu illu í þeim lögum eru
þó afskiptin af innri málum stétt-
arfélaganna hvað verst. Það sem
snertir okkur sjómenn þó sérstak-
lega, er hvernig staðið skal að
boðun vinnustöðvunar. Mér sýnist
að sá ferill taki allt að tveimur
mánuðum, þar sem í samningum
okkar er þriggja vikna frestur til
boðunar verkfalls.
Eins er með afgreiðslu á samn-
ingum. Samkvæmt nýju lögunum
þarf að vera búið að greiða at-
kvæði um samninginn innan fjög-
urra vikna frá undirritun, annars
telst hann samþykktur. Þrátt fyrir
nútímatækni sýnist mér að erfitt
geti verið að gefa öllum sjómönn-
um kost á að greiða atkvæði á
þeim tíma.
Veðsetning veiðiheimilda
Á haustdögum 1994 var SSÍ
beðið um umsögn um frumvarp til
laga um samningsveð. Að mati
þeirra lögfræðinga, sem ég ráð-
færði mig við, er þarna á ferðinni
hið bestamál, þó með einni undan-
tekingu. í frumvarpinu er gert ráð
fyrir að löglegt verði að veðsetja
veiðiheimildir. Eins og kunnugt er
hafa útgerðarmenn fengið veiði-
heimildir til yfirráða án endur-
gjalds, um það er ekki deilt. En í
fyrstu grein laga um stjórn fisk-
veiða stendur að auðlindin í hafinu
umhverfis landið sé sameign allrar
þjóðarinnar, það er jafn ljóst. Af
þessum ástæðum get ég ekki með
nokkru móti fallist á að tiltekinn
hópur manna geti veðsett sameign
okkar allra. Það eru engin rök til
þess að gera veðsetningu veiði-
heimilda löglega að bankar og
lánasjóðir hafi undangengin ár tek-
ið veð fyrir lánum í veiðiheimildum,
vitandi það að um sameign þjóðar-
innar er að ræða.
Það er, og á að vera þeirra
vandamál, hvernig þeir tryggja
sína hagsmuni þegar þeir ráðstafa
þeim fjármunum sem þeir hafa til
ráðstöfunar. Það er í mínum huga
algjör fjarstæða að þessir aðilar
geti komið til stjórnvalda og óskað
eftir breytingum á lögum, vegna
þess að þeir hafi verið að ráðstafa
fjármunum í langan tíma án þess
að hafa til þess heimild að lögum.
Ég kannast ekki við að stjórnmála-
menn hafi leitað umboðs þjóðarinn-
ar til að færa eignarhald á auðlind-
inni til útgerðarmanna, með því
að lögleiða veðsetningu veiðiheim-
ilda.“
Veiðar á úthöfunum
Loks ijallaði Sævar um veiðar á
úthöfunum: „Ég hef verið þeirrar
skoðunar að nauðsynlegt sé fyrir
okkur sem þjóð að ná samningum
við aðrar þjóðir um veiðar á úthaf-
inu. Hagsmunaaðilar og stjórnvöld
verða að hafa áræði og kjark til
að fara í þessa vinnu af heilindum,
með það leiðarljósi að ná ásættan-
legum árangri. Því miður er samn-
ingurinn um veiðar okkar á norsk-
íslensku síldinni dæmi um að það
er ekki nóg að gera samning. Inni-
hald samninga sem gerðir eru hlýt-
ur að vera aðalatriði. Ég get ekki
leynt því að vonbrigði mín með
þann samning sem gerður var á
síðastliðnu vori, um skiptingu á
veiðum úr norsk-íslenska síldar-
stofninum eru mikil. Það að gefa
eftir, eins og við íslendingar og
Færeyingarnir gerðu frá því sem
upphaflega var ákveðið á sama
tíma og Normenn og Rússar héldu
því sem þeir höfðu upphaflega
ákveðið, var gjörsamlega óásætt-
anlegt.
Við sjómenn höfðum allan tím-
ann lýst því yfir að við værum
reiðubúnir að standa að því að
minnka útgefinn kvóta okkar,
gegn því að Rússar og Norðmenn
gerðu slíkt hið sama sem síðan
hefði leitt til þess að ekki hefði
verið veitt meira úr stofninum en
fiskifræðingar töldu ráðlagt að
veitt væri til að ganga ekki um of
á stofninn. Þessi sjónarmið okkar
náðu, sem kunnugt er, ekki fram
að ganga og ég óttast mjög að
staða okkar til að ná viðunandi
samningi um veiðar úr þessum
stofni hafi versnað verulega. Ekki
er það til að bæta stöðuna fyrir
okkur að ESB gaf út 150.000
tonna kvóta og veiddi tæplega
200.000 tonn.“
Deilt um kvóta á Flæmska hattinum
SKIPTAR skoðanir eru meðal út-
gerðarmanna rækjuskipa á
Flæmska hattinum, hvort rétt sé
að ákveða heildarkvóta íslenzkra
skipa þar aðeins 6.800 tonn á
næsta ári. Ólafur Marteinsson,
framkvæmdastjóri Þormóðs
Ranna, segir að þessi ákvörðun
komu ekki á óvart. Arni Þorsteins-
son, stjórnarformaður Njarðar hf.,
segir að ljós sé að draga verði úr
veiðinni. Öttar Yngvason, útgerð-
armaður Kans og Eriks, segir hins
vegar að hér sé um að ræða
hræðslupílití, sem eigi ekkert skylt
við fiskifræði.
Kemur ekki á óvart
„ÉG hafði búizt við ákvörðun
um 7.000 til 7.200 tonna kvóta
okkar íslendinga á Flæmska hatt-
inum, svo þessi tala kemur mér
ekkert á óvart. Við eigum ekki
annarra kosta völ en fara þessa
leið, fyrst við vildum ekki fara eft-
ir ákvörðun NAFO um sóknar-
daga. þess vegna verðum við að
miða við magn sem svarar til þess,
sem hefði veiðzt, hefðum við sam-
þykkt sóknardagana," segir Ólafur
Marteinsson, annar framkvæmda-
stjóra Þormóðs ramma í Siglufirði.
Þormóður rammi hefur gert tvö
skip út á rækju á Flæmska hattin-
um, Arnarnes, sem nú er hætt
þeim veiðum, og Sunnu. Ólafur
segir að ekki sé endanlega ljóst
hvemig veiðum íslenzku skipanna
verði stjórnað innan þessa ramma.
Hann segir hins vegar að sér finn-
ist hæpið það ákvæði í fyrirliggj-
andi frumvarpi um úthafsveiðar,
að ráðherra sé heimilt að kreíjast
þess að útgerðir sem stundi veiðar
á úthöfunum, afsali sér hluta veiði-
heimilda sinnan innan íslenzku lög-
sögunnar í staðinn.
„Við höfum lagt í mikinn kostn-
að við að afla okkur veiðireynslu
á Flæmska hattinum. Tapið á út-
gerð Arnarnessins þar var um 100
milljónir. Það tap berum við einir
og eigum að auki að afsala okkur
7% af veiðiheimildum okkar heima
fyrir. Hins vegar hagnast allir aðr-
ir á þessum veiðum okkar, sjó-
menn, ríkið og allir milliliðirnir.
Þetta finnst mér í hæsta máta
óréttlátt.
Talað hefur verið, að miðað verði
við þijú beztu ár hvers skips við
þessar veiðar, þegar heimildum til
veiða verður úthlutað. Ég er þeirr-
ar skoðunar að árið í ár eigi ekki
að teljast með. Það var löngu ljóst
í fyrra, að draga þyrfti úr veiðun-
um og þeir, sem hafa komið nýir
inn á þessu ári, eru aðeins að taka
frá þeim, sem áður höfðu unnið
sér veiðireynslu á þessu slóðum.
Því væri réttast að þeir, sem komu
inn í ár, fengju ekkert. Ég reikna
hins vegar ekki með að svo verði
og það virðist samstaða um að
úthafsveiðifrumvarpið fari í gegn,“
segir Ólafur Marteinsson.
Verður að draga úr veiði
„ÞAÐ virðist ljóst að draga verður
úr rækjuveiðum á Flæmska hattin-
um, en ég veit hins vegar ekki
hvernig þessi tala, 6.800 tonn, er
fundin út. Við verðum að sýna
ákveðna ábyrgð við veiðar okkar
á úthöfunum og forðast ofveiði,"
segir Ari Þorsteinsson, stjórnarfor-
maður Njarðar hf. sem gerir út
rækjufrystiskipið Snæfell.
Snæfellið hét áður Ottó Wathne
og hefur skipið einna mesta veiði-
reynslu íslenzkra skipa á Flæmska
hattinum. Ari segir, að enn sé ekk-
ert vitað um það, hvemig eigi að
stjóma veiðunum, hvemig þessu
magni verði skipt milli þeirra skipa,
sem veiðarnar hafa stunda.
„Mér finnst eðlilegt að skipin,
sem hófu þessar veiðar njóti þess
í einhveiju, þegar leyfilegum afla
verður skipt miili skipanna. Þá
finnst mér rétt að tekið verði mið
af afla þeirra einhvern tiltekinn
tíma, til dæmis þijú síðustu árin
áður en þessi veiðistjórnun okkar
kemst á. Einnig þarf að gæta þess
að veiðiheimildirnar verði framselj-
anlegar svo hægt verði að hagræða
í útgerðinni, færa iitlar aflaheim-
ildir saman á eitt skip, svo það
borgi sig að sækja á þessi mið.
Annars er lítið hægt að segja um
þetta mál að svo stöddu,“ segir
Ari Þorsteinsson.
Hamfarir af manna völdum
„Mér finnst þessi ákvörðun í
fyrsta lagi ekki vera tímabær á
meðan engin fyrirliggjandi laga-
heimild er fyrir hendi til þess að
setja kvóta á þessar veiðar í dag,
en menn eru kannski í þeirri stöðu
að þeir eru hættir að taka tillit til
Alþingis. Það er búið að leggja
fram frumvarp um úthafsveiðar,
en það er engin lagaheimild," seg-
ir Óttar Yngvason, sem er í stjórn
útgerðarfélaga Kans og Eriks BA.
„Þessi kvóti er ekki ákveðinn
með neinum fiskifræðilegum rök-
um. Þetta á ekkert skylt við ábyrga
fiskveiðistjórnun því að hún hlýtur
að fara eftir ástandi stofns og þeim
bestu rannsóknum, sem fyrir
liggja. Þessi kvóti byggist á veið-
inni árið 1995 að frádregnum 10%
og það á ekkert skylt við sóknar-
veiðiþol stofns eða neinar rann-
sóknir. Þarna er einfaldlega tekin
einhver gömul löndunartala og
kvótinn ákveðinn sem 90% af
henni. Það á ekkert skylt við fiski-
fræði, heldur einhveija hræðslu-
pólitík okkar helstu keppinauta
sem eru Norðmenn og dönsku
Grænlendingarnir í Grænlands-
verslun sem hlakka nú örugglega
vel yfir sínum árangri.“
Óttar telur að miða hefði mátt
aflamark Islendinga á Flæmingja-
grunni við sömu veiði og stefnir í
í ár, eða um 20 þúsund tonn, eða
hafa veiðina fijálsa skv. Hafréttar-
sáttmála Sameinuðu þjóðina. „Mið-
að við rannsóknaniðurstöður Spán-
veija, þá kemur það í ljós að rækju-
stofninn á Flæmingjagrunni er
þrisvar sinnum stærri núna heldur
en áður en veiðar hófust. Það ligg-
ur líka fyrir að ýmsar veiðiþjóðir,
t.d. Norðmenn, koma ekki til með
að veiða nema innan við íjórðung
í ár af veiði sinni 1995 vegna þess
að þeir hafa engan áhuga á þessum
veiðiskap. Þeir vilja miklu heldur
veiða við Svalbarða eða í Barents-
hafi kvótalaust. Norðmenn veiddu
árið 1995 níu þúsund tonn, en í
haust höfðu þeir ekki veitt nema
rúmlega tvö þúsund tonn. Þeir vilja
samt sem áður halda veiðum ís-
lenskra skipa niðri og það er mjög
auðvelt á alþjóða fundum að láta
þjálfaða menn beija niður óvana
íslenska fulltrúa."
Óttar segir að ef frumvarpið
verður samþykkt í óbreyttri mynd,
þá geri það ráð fyrir því að afla-
markinu verði skipt eftir þriggja
ára veiðireynslu skipanna að uppi-
stöðu til. „Ég held að veiðireynsla
sé það eina sem hægt er að styðj-
ast við ef það á að fara að úthluta
þessu á skip, en sú regla gæti einn-
ig komið til greina að hafa veiðina
fijálsa þangað til kvótanum er
náð. Ég held að það gæti að ýmsu
leyti verið sanngjarnari aðferð."
Samanlagður afli Kans og Eriks
er kominn í um tvö þúsund tonn
það sem af er árinu. Aðspurður
um til hvaða ráðstafana yrði gripið
ef rækjuaflinn á Flæmingjagrunni
minnkaði svo mikið sem raun bæri
vitni, sagði Óttar að líklega yrði
að selja skipin úr landi og senda
þessa 50 sjómenn til atvinnuleitar.
„Minnkun veiða íslenzkra skipa
úr 20.000 tonnum í 6.800 tonn
þýðir minnkun þjóðatekna um tvo
milljarða sem er helmingi meira
tjón en af náttúruhamförunum á
Skeiðarársandi. Þessa kvóta-
ákvörðun um 6.800 má kalla ham-
farir af manna völdum,“ segir Ótt-
ar Yngvason.