Morgunblaðið - 07.11.1996, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1996 47
I ------------------------------------
7 ásamt fjölskyldum okkar í rúmt ár.
| Á því stóra heimili var fjöldi barna
og sóttu þau mikið í félagsskap
Ólafs. Hann spann upp úr sér
skemmtilegar ævintýrasögur þar
sem hann var sjálfur hetjan sem
rataði í ýmsar ógöngur; bjó í kofum
í frumskógum Afríku innan um
framandlega þjóðflokka og hljóp
um í strápilsi. Oft báðu börnin um
sömu sögurnar og þá kom fyrir að
hann fór ekki alveg rétt með en
' þá var gjarnan einhver í hópnum
) sem leiðrétti sögumanninn. Frá-
sagnargleðin var einstök og í aug-
um hans brá fyrir einlægri barns-
legri kæti. Þegar við Ólafur komum
heim frá námi biðu okkar engar
stöður þannig að við opnuðum stof-
ur og vorum ásamt Magnúsi Þor-
steinssyni helstu vaktlæknar bæjar-
ins í að minnsta kosti þrjú ár.
Við Ólafur ákváðum snemma að
, nýta allan tíma sem gæfist til rann-
sókna. Við hvöttum hvor annan og
} unnum auk þess saman að rann-
sóknum á ákveðnum viðfangsefnum
þar sem sérsvið okkar sköruðust.
Afrakstur rannsókna okkar var
fjöldi greina sem birtar voru í ýms-
um fagritum. í september árið 1985
boðuðum við, ásamt Alfreð Árna-
syni, til fyrsta alþjóðaþings um
mylildi í miðtaugakerfi. Þingið var
) haldið í Reykjavík, var fjölsótt og
j vakti töluverða athygli sérfræðinga
. utap landssteinanna.
P Ólafur náði miklum árangri á
sviði vísinda og var hann árið 1994
sæmdur hinni íslensku fálkaorðu
fyrir þau störf. Ólafur var gæfu-
maður í einkalífi sínu, hann kynnt-
ist eftiriifandi eiginkonu sinni, Erlu
Isleifsdóttur, og eignuðust þau þrjú
heilbrigð og myndarleg börn. Erla
studdi Ólaf í verki og hvatti hann
j ávallt til dáða. Það er til marks um
j nána vináttu og ástúð þeirra hjóna
I hversu vel hún reyndist Ólafi í erf-
P iðu veikindastríði hans.
Þegar faðir minn, Guðmundur
Guðmundsson, lést árið 1959 ritaði
Ólafur um hann minningargrein þar
sem hann sagði að viðkynning við
foreldra mína hefði gefið lífinu fag-
urt innihald og mikla birtu.
Mig langar að minnast Ólafs með
því gera þau orð hans að mínum
og vera þess þá minnugur að sú
;j birta sem Ólafur gaf lífi mínu held-
■ ur áfram að lýsa upp ófarinn veg.
* Við Rósa höfum átt margar gleði-
legar og eftirminnilegar stundir
með Ólafi og Erlu.
Ég vil fyrir mína hönd og fjöl-
skyldu minnar votta Erlu og fjöl-
skyldu dýpstu samúð á þessari erf-
iðu stundu.
Gunnar Guðmundsson.
I
Haustið 1944 bættist heill bekk-
■ ur af föngulegu ungu fólki við hóp
* okkar sem þá vorum að byija í 5.
bekk Menntaskólans í Reykjavík. í
þessum hópi var m.a. stór og þrek-
inn piltur með mikla rödd. Hann
var alltaf með bók undir hönd, fyrri
hluta dags námsbækur en seinni
hlutann ýmis bókmenntaverk eða
marxistísk fræði. Þessi fræði voru
1 iðkuð af ekki minni áhuga og krafti
en hin sem tilheyrðu undirbúningi
fyrir stúdentspróf og háskólanám.
| Pilturinn var skapmikill og ákveð-
inn og fór af honum það orð að
hann færi sínu fram og léti ekkert
aftra sér frá námi eða annarri
fræðaiðkun. Hann var þegar góður
félagi, hreinskiptinn og lá lítt á
skoðunum sínum á mönnum og
málefnum. Við rerum jafnan sitt á
hvort borð í þjóðmálum, en ætluðum
báðir í sömu átt og náðum því góð-
Ium takti og veittum hvor öðrum lið
þegar nokkuð lá við til að koma
| hugðarefnunum fram.
A menntaskólaárunum og fyrstu
stúdentsárunum kynntumst við
ekki mikið, m.a. vegna þess hversu
andstæðar skoðanir við höfðum á
flestum málum og höfðu því báðir
á sér nokkum vara. Hins vegar var
þá þegar vinátta með Ólafi og konu
minni, sem síðar varð, en vegna
j aðstæðna naut hann stundum nest-
: is hennar í skólanum. Þeirra vinátta
' varð síðan til að tengja okkur Ólaf
I nánar og ekki dró úr þegar Ólafur
kvæntist frænku minni í framættir.
Tengsl okkar jukust með árunum
vegna sameiginlegs áhuga á erfða-
fræðirannsóknum, heilbrigðismál-
um og uppbyggingu Landspítalans
til að gegna forystuhlutverki sínu
sem háskólaspítali í rannsóknum,
kennslu og þjónustu.
Ólafur var alla tíð samur við sig,
brennandi í áhuganum fyrir vísind-
um og framförum og fram á síð-
ustu stundu bar hann fræðin alltaf
með sér. Hann talaði sig upp í
jafnmikinn hita á seinni árum þegar
hann talaði um erfðafræðilegar
rannsóknir eins og þegar hann tal-
aði um pólitík á yngri árum og eins
og áður gat stundum verið erfitt
að fylgja honum. Þá komst ekkert
annað að fyrr en Ólafur hafði náð
því sem hann ætlaði sér. Eftir að
Ólafur lét af störfum sem forstöðu-
maður Blóðbankans fyrir tveimur
árum hugðist hann helga sig vís-
indalegum rannsóknum af enn
meiri krafti en áður og hélt áfram
samvinnu við innlenda og erlenda
vísindamenn. En því miður hafði
hann þá þegar kennt þess sjúkdóms
sem varð honum að aldurtila. Þrátt
fyrir það vann hann eins og hann
gat og áhuginn var jafnmikill og
áður. Hann var að keppast við að
koma sér upp aðstöðu til rannsókna
í Læknagarði og skipuleggja fram-
hald rannsókna sinna þar. Morgun-
inn sem Ólafur lést fékk ég bréf
frá honum skrifað fáum dögum
áður, þar sem hann skýrði frá þess-
um fyrirætlunum sínum og hvað
hann þyrfti til. Hann var samur við
sig til hinstu stundar.
Um leið og við Þórunn minnumst
bekkjarbróður, vinar og samstarfs-
manns með hlýhug og virðingu,
vottum við Erlu, konu ðlafs og af-
komendum þeirra innilega samúð.
Tómas Helgason.
Nú er Ólafur vinur minn farinn.
Það kom mér vissulega ekki á óvart.
í fimm ár hef ég vitað, að hann
hefur borið í sér banvænan sjúk-
dóm. „Ég er kominn í sigti,“ eins
og hann orðaði það sjálfur þegar
sjúkdómurinn greindist fyrst. Þótt
allir viti að okkar allra bíða sömu
örlög, er það einu sinni þannig, að
það er eins og eitthvað deyi í manni
sjálfum, þegar góður vinur hverfur
á braut.
Fyrstu kynni okkar Ólafs voru
er við hittumst á tröppunum hjá
Skúla Árnasyni lækni, sem þá var
aldraður maður en tók stundum að
sér að kenna skólapiltum latínu.
Þetta var einhvern tíma á miðjum
stríðsárunum. Við urðum strax
miklir mátar og urðum samferða í
gegnum Menntaskólann í Reykjavík
og tókum stúdentspróf á hundrað
ára afmæli skólans 1946. Eftir það
lá leið okkar í læknadeild Háskól-
ans. Að námi loknu skildu leiðir um
nokkurra ára bil, þegar Ólafur fór
í framhaldsnám til London og
stundaði nám við Hammersmith-
sjúkrahúsið og víðar.
Eftir heimkomu frá námi setti
Ólafur á stofn rannsóknarstofu í
blóðmeina- og frumurannsóknum,
fyrst á Klapparstíg 27 og síðan í
Domus Medica. Á báðum þessum
stöðum vorum við með lækninga-
stofur samtímis um margra ára
skeið. Oft leit ég inn á rannsóknar-
stofuna til Ólafs, þegar hlé var á
milli sjúklinga, og þar var margt
spjallað og málin rædd og bomar
saman bækur. Alltaf var Ólafur
jafn brennandi áhugasamur um vís-
indi sín og hugmyndaríkur svo af
bar. Hann var ætíð léttur í lund og
bjartsýnn hvernig sem allt veltist
og átti auðvelt með að koma auga
á einföldustu lausnir á flóknum við-
fangsefnum. Hann fékk snemma
mikinn áhuga á erfðafræði og arf-
gengi sjúkdóma í sambandi við
blóðrannsóknir og skrifaði fjölda
greina um þessi áhugaefni sín í
Læknablaðið og erlend læknatíma-
rit. Það voru ófáir sunnudags-
morgnarnir sem hann leit inn til
okkar, hlaðinn ritgerðum og upp-
köstum af greinum og las fyrir mig
og spjallaði um fram og aftur.
Af Ólafi er mikill sjónarsviptir.
Við söknum góðs vinar en eftir lifir
minning um góðan dreng. Erlu og
börnum þeirra sendi ég innilegustu
samúðarkveðjur og óska þeim allrar
blessunar frá mér og fjölskyldu
minni.
Magnús Þorsteinsson.
Nú er bjart veður og sólin skín á
frostköldum sunnudegi. í fjönmni
við túnfótinn minn sitja sjávarfugl-
arnir á flæðiskerum, klakaþöktum
ög minna okkur á að ef til vill eru
það ekki vitsmunir eða annar gjörvi-
leiki sem skiiur manninn frá skepn-
unum heldur þörfin á fötum og
húsaskjóli. Útsýnið út um gluggann
sameinar fegurð landsins og hörku.
Hér ættu þeir einir að búa sem
geta mætt köldum vindum með opin
augu sem sjá fegurðina handan
frostbitinna nefbrodda. Þetta er einn
af þessum dögum sem minna mig
á það hvernig stendur á því að tilver-
an hefur alltaf verið mér svolítið
óraunveruleg þá tvo áratugi sem ég
hef búið í Ameríku. Það hefur alltaf
vantað eitthvað sem ekki er auðvelt
að skilgreina, eitthvað sem gerir
frostkalda daga undir heiðskírum
himni að lókal delíkatessu sem ekki
finnst utan landsteina íslands. Fljót-
lega eftir að ég fluttist til Ameríku
fór ég að spekúlera í því hvernig
ég ætti að fara að jiví að finna mér
aftur stað uppi á Islandi. Fyrir at-
beina Gunnars Guðmundssonar pró-
fessors í taugalæknisfræði lá leið
mín upp á skrifstofu Ólafs Jensson-
ar, blóðbankastjóra, gamals vinar
hans og félaga, sem hafði ýmsar
hugmyndir um það hvernig ungt
fólk ætti að búa um sig uppi á föður-
landinu. Og síðan sótti ég þangað
aftur og aftur. Það varð fastur liður
einsog venjulega að eyða stórum
hluta allra heimsókna til íslands
uppi í Blóðbanka.
I Bióðbankanum tók á móti mér
bankastjórinn, Ólafur Jensson, alit-
af af hlýju og höfðingsskap. „Má
ekki bjóða prófessornum kaffi og
meðví?“ Og svo fékk maður kaffi
og súkkulaðikex og síðan langa fyr-
irlestra um síðasta áfangann sem
hafði náðst í einhveiju rannsóknar-
verkefnanna eða útlistingu á því
sem næst ætti að vinna. Og það var
alltaf eitthvað nýtt og spennandi
að gerast. Stundum varð maður al-
veg steinhissa á því hvernig svona
mikill áhugi, þróttur og stórhugur
gat rúmast í kytrunum niðri í kjall-
ara Blóðbankans. Það var alveg íjóst
að' slagæð heimsins iá undir Blóð-
bankann og það þurfti ekki annað
en að sitja inni á skrifstofu Ólafs
með kaffibolla í hönd og þá fann
maður púlsinn. Það var hreint lygi-
legt hversu miklu Ólafur kom í verk
við rannsóknir, oftast undir erfiðum
kringustæðum og án mikils stuðn-
ings frá því umhverfi sem hann
vann í. En það virtist ekki skipta
hann miklu máli. Honum tókst allt-
af að finna leiðir til þess að koma
hlutum í verk þrátt fyrir algjöran
skort á þeim stuðningi sem sumir
okkar líta á sem sjálfsagðan. Vísind-
in voru honum köllun og hann leit
á það sem sérréttindi að fá að stunda
þau. „Kári,“ sagði Ólafur þegar ég
var einu sinni sem oftar að hneyksl-
ast á því hvernig hafði verið tekið
í umsókn hans um styrk við eitt af
rannsóknarverkefnum Bankans,
„þegar maður sækir sjó á íslandi
þá verður maður að reikna með því
að það gefi á af og til.“
Álltaf uppréttur, með höfuðið
hátt og augu sem sáu ævintýrið og
fegurðina í því sem hann var að
fást við þrátt fyrir frostkaldan skiln-
ingsskort á mikilvægi verkefnanna
og viðurkenningu á því að hann
tókst á við þau sem margra manna
maki.
En nú er skarð fyrir skildi því
Ólafur Jensson er horfinn til feðra
sinna. Ég votta ekkju hans og börn-
um innilega samúð mína. Missir
okkar allra er mikill en mestur þó
þeirra.
Það er írskur siður að snúa erfi-
drykkjum upp í hátíðir þar sem
haldið er uppi á mannkosti hinna
látnu. Mannkostir Ólafs voru slíkir
að það mundi nægja í erfidrykkju
sem entist fram á næsta vor.
Þar sem ég sit hér og horfi út
um gluggann á íslenska náttúru
skarta sínu besta og hugsa til Ólafs
Jenssonar fyllist ég þakklæti yfir
því að hafa fengið tækifæri tii að
nema við fótskör hans. Og ég hlakka
til að fara eftir helgina inn á nýjan
vinnustað í mannerfðafræði sem er
fullur af ungu fólki og fá tækifæri
til þess að segja því að ég hafi þekkt
Ólaf Jensson, fyrsta mannerfða-
fræðing íslendinga sem nokkuð
kvað að, afkastamesta vísindamann
sinnar kynslóðar á íslandi, þrátt
fyrir frostið og rokið í fangið og
algjörlega af sjálfum sér. Hvílíkt
fordæmi!
Kári Stefánsson.
Hreyfing okkar hefur verið sam-
sett úr mörgum ólíkum einstakling-
um sem hafa samt átt einn hug á
mikilvægum augnablikum. Ekki
bara í kosningum. Heldur líka í
kröfugöngum. Á útifundum. Félags-
fundum. Þegar þurti að safna pen-
ingum. Þegar hreyfingin tók þátt í
samstarfi við aðra aðila í fjölda
mála eins og í sjálfstæðisbarátt-
unni, í verkalýðsbaráttunni. Þegar
maður hefur verið um skeið í þess-
ari hreyfingu verða félagarnir eins
og óhjákvæmiiegur hluti aðgerð-
anna eða fundanna eða verkefnanna
af hvaða tagi sem þeir eru eða hafa
verið. Einn þessara félaga var Ólaf-
ur Jensson sem við kveðjum í dag.
í þessum minningum er Ólafur
gjarnan við hlið konu sinnar og
ekki langt undan er Helga Rafns-
dóttir, tengdamóðir Ólafs, ekkja
ísleifs Högnasonar, hert í eldi
stéttabaráttunnar á kreppuárunum.
Isleifur var einn þriggja manna sem
kosnir voru á þing fyrir Kommún-
istaflokk íslands 1937. Þetta fólk
lyfti lífskjörunum á íslandi og hefur
skilið eftir sig dagsverk í velferðar-
kerfi, menntakerfi, íslenskri menn-
ingu og atvinnuháttum sem er ótrú-
legt þrekvirki í þessu annars harð-
býla landi. íslenskir sósíalistar. Þeim
er sjaldan þakkað. En þeim má
þakka.
Ólafur var eðlilegur, svo að segja
náttúrulegur hluti þessarar hreyf-
ingar. Fæddur af sjómönnum með
systkinahópi þaðan sem koma fal-
legri raddir en úr flestum öðrum
fjölskyldum á íslandi. Ætli það sé
brimhljóðið sem veldur? Eða nýmet-
ið umfram lognaðan troskostinn til
svejta?
Ólafur Jensson læknir sat einnig
í framkvæmdastjórn Alþýðubanda-
lagsins um skeið. Þar var hann ráða-
góður og ráðsnjall og skemmtilegur.
Hann hafði auga fyrir skoplegum
hlutum mannlífsins og skilaði þeim
húmor vel til hinna. Það veitir oft
ekki af því í erilsömu flokksstarfi
að hafa húmorista nálægt sér. En
mestur hluti ævi Ólafs fór að sjálf-
sögðu í vísindastörf. Hann var lengi
forstjóri Blóðbankans. Hann gat sér
þar framúrskarandi orð fyrir vís-
indastörf sín og hafði sem slíkur
forystuhlutverki að gegna í þróun
Ríkisspítalanna. Hann gaf mér oft
góð ráð þann tíma sem ég gegndi
starfi heilbrigðisráðherra; þau ráð
nýttust mér jafnan vel þótt ég færi
ekki alltaf eins vel með þau og Ólaf-
ur hefði kosið.
Ólafur Jensson var góður og
skemmtilegur félagi; orðheppinn var
hann og átti auðvelt með að ná
hljómi í og með umhverfi sínu. Sá
hljómur lifir.
Svavar Gestsson.
Sumarið 1944 réðst ég ásamt
Högna ísleifssyni, þá tónlistamema,
í vinnu hjá Böðvari Bjarnasyni
byggingameistara við niðurrif
breskra bragga ofan við Reykjavík.
Á móti pilti, hávöxnum og sterkum,
felldi ég niður tex-plötur úr einangr-
un og reif upp gólfhlera. Ávarpaði
pilturinn mig gjarnan á latínu, ofar
skilningi mínum eftir 4. bekkjar lat-
ínunám. Pilturinn, Ólafur Jensson,
las utan skóla undir stúdentspróf.
Að vinnufélaga hafði Högni nem-
anda, bekkjardúx, í Menntaskólan-
um á Akureyri, Guðmund Magnús-
son. Allir vomm við róttæklingar,
þótt Ólafur og Guðmundur væru
utan allra samtaka. Daglega urðu
með okkur ijörlegar umræður, um
gang styijaldarinnar, lýðveldis-
stofnunina og önnur landsmál og
raunar hvað eina. Um haustið innrit-
aðist Ólafur í Menntaskólann í
Reykjavík og til hans hvarf Guð-
mundur að norðan, en Högni tók
meðfram tónlistarnámi að búa sig
undir stúdentspróf.
Fram á miðjan sjötta áratuginn
var Ólafur Jensson á meðal dug-
mestu félagsmanna samtaka sósíal-
ista og róttækra stúdenta, eins og
hann hlaut fyrir viðurkenningu eftir
30. mars 1949. Öðm fremur beindist
þó hugur hans að bókmenntum, en
hann varð víðlesinn; að myndlist og
hljómlist, en hann hlýddi á plötur,
sem Ketill bróðir hans, þá á togur-
um, safnaðj; og að náttúrufræði.
Áttum við Ólafur margar samvem-
stundir, ekki aðeins að loknum skóla-
dögum fram á vor 1946, heldur líka lt
næstu sumur, meðan „þjóðin“ sat á
Þórsgötu 1. Glaðværð hans og kapp
var alltaf örvandi.
Af lífi og sál gekk Ólafur Jensson
upp í námi sínu í læknisfræði, og
lauk hann cand.med.-prófi 1954 og
1955-57 lagði hann stund á meina-
fræði, einkum blóðmeina, og frumu-
rannsóknir við Postgraduate Medic-
al School of London. Á annan ára-
tug lutu læknisstörf hans síðan mjög
að slíkum athugunum en 1972 tók
hann við forstöðu Blóðbankans.
Doktorsprófi lauk hann 1978.
Þrátt fyrir starfsframa gaf Ólafur
Jensson sér ávallt nokkurn tíma til
félagsstarfa, í Alþýðubandalaginu
sem í félögum lækna.
Með þessum fáu og fátæklegu
orðum kveð ég einn besta vin minn.
Haraldur Jóhannsson.
Ólafur var forstöðulæknir Blóð-
bankans frá 1. mars 1972 til 31.
desember 1994 og hafði síðan að-
stöðu í Blóðbankanum á meðan
starfsgeta hans leyfði.
Ólafur var hár og myndarlegur
maður, mikill ræðumaður og góður
gestgjafi. Eiginkona Ólafs var Erla
Isleifsdóttir, sem lifir mann sinn.
Þau voru glæsileg hjón og samhent.
Þau hjónin unnu listum og var Ólaf-
ur söngmaður mikill; fengum við
að njóta þess þegar við hittumst á
góðri stundu. Ólafur var víðsýnn og
hafinn yfir hversdagsleikann, fagur-
keri, sem kunni að greina hismið
frá kjamanum. Fjölskylda hans var
ætíð í fyrirrúmi og taldi hann sig
lánsaman mann og hamingjusaman.
Ólafur var vinur í raun. Hann studdi
ávallt við bakið á starfsfólki Blóð-
bankans og tók þátt í gleði okkar
og sorgum. Hann bar ætíð hag
starfsmanna sinna og bama þeirra
fyrir brjósti. Hann var ánægður og
hreykinn af hveiju barni sem okkur
fæddist og fylgdist með því sem var
að gerast hjá fjölskyldum okkar.
Hann sýndi starfsfóki sínu traust
til að inna af hendi dagleg verk, en
vissulega var ávallt hægt að leita
til hans. Starfsandinn í Blóðbankan-
um var ætíð góður. Var það ekki
síst að þakka jákvæðu hugarfari
Ólafs, hnyttnum tilsvöram og fjöl-
mörgum fróðleiksmolum sem hann
lét falla. Gaf hann sér oft tíma til
þess að ræða við starfsfólk og blóð-
gjafa, hann var húmoristi og sagði
skernmtilega frá.
Ólafur kom á ýmsum breytingum
í Blóðbankanum. Hann var vísinda-
maður sem stóð fyrir merkum rann-
sóknum í erfðafræði og naut meðal
annars viðurkenninga á alþjóðavett-
vangi, en verkefnin voru óþijótandi
sem biðu hans til síðustu stundar.
Starfsemi Blóðbankans er byggð á
gömlum en traustum grunni og fer
fram í gömlu húsi, þröng húsakynn-
in hefðu getað sett honum þröngar
skorður, en endurnýjun á starfsað-
ferðum og á húsnæðinu gerir Blóð-
bankann nútímalegan. Tókst honum
að efla starf Blóðbankans eftir því
sem best var hveiju sinni. Ólafur
skilaði því góðu búi þegar hann lét
af störfum.
Við kveðjum Ólaf og þökkum
mjög gott samstarf og vináttu. Við
sendum Erlu eiginkonu hans, böm-
um og öðram í fjölskyldu þeirra inni-
legar samúðarkveðjur.
Starfsfólk Blóðbankans.
• Fleiri minningargreinar um
Ólaf Jensson bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu
daga.