Morgunblaðið - 16.11.1996, Blaðsíða 24

Hvernig er hægt að hjálpa svona fólki?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Ég hef til margra
ára átt góðan vin og samstarfs-
mann, sem er prýðismaður að
öðru leyti en því að hann talar
aldrei um annað en sjálfan sig.
Honum finnst hann betri og
meiri en flestir aðrir. Hann lend-
ir oft í illdeilum vegna þess að
hann getur ekki sett sig í ann-
arra spor, en hann kemur aldrei
auga á eigin sök í þessum málum
heldur telur sig alltaf vera fóm-
arlamb. Fyrir nokkru reyndi ég
að tala um þetta við hann, en var
þá umsvifalaust settur í óvina-
herinn. Hvemig er hægt að
hjálpa fólki eins og honum?
Svar: í grískri goðafræði er
sagt frá konungssyninum
Narcissusi, sem var svo hrifinn
af sjálfum sér að hann gat ekki
elskað nokkra konu. Hann lá öll-
um stundum á vatnsbakka og
dáðist að spegilmynd sinni í
vatnsfletinum uns hann varð þar
til og breyttist í blómið narcis-
sus, vatnalilju. Sigmund Freud
notað þessa goðsögn, eins og svo
margar aðrar úr grískri goða-
fræði, til þess að varpa ljósi á
þroskaferil mannsins, í þessu tii-
viki á tengslamyndun bamsins
við annað fólk. Strax eftir fæð-
ingu leitast bamið við að full-
nægja eðlislægum þörfum sín-
um, svo sem með því að sjúga
brjóst móður sinnar. Smám
saman myndast við hana og aðra
nánustu í umhverfi bamsins vís-
ir að tilfinningatengslum. Það
lærir að þiggja af öðram, kref-
jast og heimta, og notfæra sér
aðra á eigingjaman og tillits-.
lausan hátt, en kann ekki að
gefa af sjálfu sér. Heimur bams-
ins er ekki stór, en hann snýst í
kringum bamið sem er í miðju
hans. Þessi einhliða geðtengsl
era einkennandi fyrir böm að
jafnaði fram undir 3ja ára aldur
og hefur þetta þroskastig verið
nefnt narcissistiskt eða sjálflægt
stig. Eftir það hafa böm að jafn-
aði öðlast nægilegan tilfinninga-
þroska til þess að geta farið að
mynda gagnkvæm geðtengsl við
aðra, þ.e. bæði að þiggja og gefa
af sjálfum sér og sýna öðram ást
og tillitssemi. A þessum áram
mótast sjálfsmyndin og lagður
er grunnurinn að samskiptum
við annað fólk síðar á lífsleiðinni.
Sumir ná hins vegar ekki að
þroskast nægilega vel upp úr
hinu sjálflæga þroskastigi og
sjálfsmynd þeirra, tilfinninga-
Sjálfumgleði
tengsl og hegðun ber þess merki
í meira eða minna mæli allt fram
á fullorðinsár. Oft kemur það
fram á þann hátt sem spyrjandi
lýsir hér að ofan. Þeir era ákaf-
lega sjálfmiðaðir og sjálfumglað-
ir, hafa lítið innsæi í eigið sálar-
líf og á sama hátt eiga þeir erfitt
með að setja sig í spor annarra
og taka tillit til þeirra. Þeir eiga
erfitt með að taka gagnrýni og
sjá yfirleitt ekki sök hjá sjálfum
sér. Þegar þessir eiginleikar
verða mjög áberandi í fari
manns, sérstaklega ef þeir hafa
traflandi áhrif á samskipti hans
við annað fólk, flokkast það und-
ir persónuleikatraflanir.
Hverjar eru ástæður þess að
menn festast í óþroskaðri sjálfs-
mynd og bernskuviðbrögðum?
Margar skýringar hafa verið
settar fram og trúlega eiga þær
mismunandi vel við eftir einstak-
lingum. í fyrsta lagi eru menn
misjafnlega af guði gerðir og
ákveðnir persónueiginleikar
hafa meiri tilhneigingu til að
koma fram hjá einum heldur en
öðrum af þeim sökum. I öðra
lagi kennir sálkönnun að meiri
háttar áfall eða traflun á tilfinn-
ingasviði barnsins á tilteknu
þroskaskeiði geti leitt til stöðn-
unar í tilfinningaþroska. Það
gæti m.a. verið fólgið í því að
viðkomandi hefur ekki fengið
eðliiegum tilfinningaþörfum sín-
um fullnægt sem barn og leitar
því stöðugt eftir þeim á svo
bamslegan hátt. Skapgerðarein-
kenni hans stafa þá af öryggis-
leysi og vanmetakennd. I þriðja
lagi gætu viðbrögð og sjálfs-
ímynd af þessu tagi hafa fengið
óvenju mikla styrkingu frá for-
eldram og fjölskyldu bamsins
og af þeim sökum fest í sessi.
Böm á aldrinum 2ja til 3ja ára
era oftar en ekki augasteinamir
í fjölskyldunni, iðulega for-
dekrað og fá það á tilfinninguna
að þau séu mest og best. Að
sjálfsögðu er mikilvægt að
styrkja sjálfsímynd og sjálfsálit
bamsins, en getur þó gengið út
yfir hæfileg mörk, ef barnið fær
ekki raunsæja mynd af sjálfu
sér fram eftir öllum aldri.
Hvað er til ráða?
Nú er það svo að sjálfumglaðir
einstaklingar fínna sjaldnast
hvöt hjá sér til að breyta þessum
eiginleikum, enda angra þeir
fremur aðra en þá sjálfa. Þó get-
ur meðferð, sem byggist á þvi að
viðkomandi fái speglun á sjálfan
sig, annaðhvort í einstaklings-
meðferð eða e.t.v. fremur frá
þátttakendum í hópmeðferð
komið að einhverju gagni. Slíka
speglun getur hann líka fengið
frá fjölskyldu og vinum, sem
treysta sér til að segja honum til
syndanna.
Vafalaust hefur sá einstak-
lingur, sem spyrjandi á við,
marga ágæta kosti og hann er
prýðismaður og góður sam-
starfsmaður og vinur spyrjanda.
Það gæti verið þess virði við
hentugt tækifæri að ítreka við
hann hvað það er í fari hans sem
öðram fellur ekki, en láta hann
ekki mótþróalaust setja sig í
óvinaherinn. Sá er vinur er til
vamms segir.
• Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
sálfræðinginn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er á móti spumingum á
virkum dögum miJli klukkun 10 og 17 í
síma 569 1100 og bréfum eða símbréfum
merkt: Vikulok, Fax 5691222.
24 LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
STÓLL, Georg II, u.þ.b. 1755.
LJÓSAKRÓNA, Georg III,
frá 1760.
SPEGILL úr linotu, Georg II,
frá 1720.
LISTMUNIR A LAUGARDEGI
smekkur
í i/exti
Eeargíska tímabUið í Bretiandi
*
I þættinum í dag
skrifar Sigríður
FRAM á 18. öld-
ina má segja að
ákveðinn ensk-
ur stíll hafi varla
þekkst. Það sem var í
tísku við hirðina í
Evrópu barst fljót-
lega til Bretlands.
Ahrifin komu þó
einkum frá Þýska-
landi, Hollandi og
Frakklandi.
Á 18. öldinni reis
húsgagnaiðnaður hæst í Bretlandi.
Húsgagnahönnuðumir Chipp-
endale, Heppelwhite og Sheraton
hönnuðu fágæt húsgögn og bækur
þeirra um húsgagnastíl höfðu veru-
leg áhrif víðs vegar í heiminum.
Fyrri hluti georgíska tímabilsins í
enskri hús-
gagna-
gerð
Ingvarsdóttir um
georgíska tímabilið
í Bretlandi á 18. öld,
þar sem jafnvægi
var milli fegurðar
og notagildis.
frá 1720.
var í stjómartíð Ge-
orgs I (1714-27) og
Georgs II (1727-60).
Seinni hlutinn var á
dögum Georgs III
(1760-1800).
Georg Lúðvík,
kjörfursti í Hannover
frá 1698, varð jafti-
framt konungur Eng-
lands árið 1714. Ge-
org I hafði haft nokk-
ur ár til að venjast til-
hugsuninni um að verða konungur
Breta, sem hann virðist ekki hafa
talið eftirsóknarvert. í bemsku
hafði Georg I lært frönsku, ítölsku
og latínu, en ensku reyndi hann
aldrei að læra. Þegar þeir Georg I
og II ríktu í Bretlandi, má segja að
hinir auðugu borgarar hafi fest sig í
mótað þjóðfélag sitt. Tókst það svo
að enn í dag lætur nærri að það
hvíli í sömu skorðum í öllum aðal-
atriðum. Mikið vantaði á að þeir
feðgar nytu lýðhylli sinna bresku
þegna. Feðgamir höfðu mikið dá-
íæti á þýskum siðum. Árlega dvöldu
fyrstu Hannover-konungar Eng-
lands langdvölum í Þýskalandi þar
sem þeir undu sér mun betur en í
Lundúnum. Af þessum sökum
urðu ráðherramir valdameiri en
ella, en þar við bættist kunnáttu-
leysi Georgs I í enskri tungu.
Georg II dó árið 1760, þegar
styrjaldimar stóðu sem hæst. Son-
arsonur hans, Georg III, tók þá
við. Hann var ungur að aldri og
óreyndur. Var hann í engu fremri
feðrum sínum, en í einu var hann
ólíkur þeim. Hann var enskur að
öllu leyti, en þeir þýskir, og hann
kom aldrei til Hannover.
BÓKASKÁPUR úr mahóní, Georg II, frá 1730.