Morgunblaðið - 16.11.1996, Page 30

30 LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Gönuhlaup
prófessorsins
ARNÓR Hannibalsson prófessor
skrifar í Dag-Tímann miðvikudaginn
6. nóvember og Morgunblaðið 10.
nóvember og fjallar um stóriðju á
Grundartanga, bæði verksmiðju ís-
lenska jámblendifélagsins og fyr-
irhugaða verksmiðju Columbia álfyr-
irtækisins. Þessi umíjöllun einkennist
af órökstuddum fullyrðingum og
sleggjudómum sem sæma ekki vís-
indamanni og prófessor við Háskóla
íslands. Prófessorinn sparar hvergi
stóru orðin, hann vegur þungt að
umhverfís- og landbúnaðarráðherra,
Landsvirkjun og iðnaðarráðuneyti,
Columbia álfélaginu og íslenska
jámblendifélaginu. Umfjöllun hans
um Jámblendiverksmiðjuna á Grund-
artanga er hlægileg og vart svara-
verð, en að sama skapi mjög alvarleg
vegna tilhæfulausra fullyrðinga sem
valda meiri skaða en hægt er að
bæta fyrir með leiðréttingum í blaða-
grein.
í grein prófessorsins í Degi-Tím-
anum segir á einum stað: „Þegar
Jámblendiverksmiðjan var reist, fóm
fram einhveijar rannsóknir á nátt-
úmfari (1978-79). Síðan ekki söguna
meir. Mengun frá þeirri verksmiðju
hefur ekki verið rannsökuð. íslensk
yfírvöid hafa ekki hirt um að láta
fylgjast með þeirri mengun." í þessu
sambandi skal tekið fram að gerðar
hafa verið 10 rannsóknir á lífríki og
umhverfi við Grundartanga, frá því
verksmiðja fslenska járnblendifé-
lagsins var reist. Skýrslur um rann-
sóknir þessar em fyrirliggjandi. Við-
fangsefnin em íjölbreytt og sem
dæmi má nefna rannsóknir á þung-
málmum í mosa, jarðvegi og regn-
vatni, fuglalíf og athuganir á botn-
dýralífi og lífríki í fjöm. Fjórar
skýrslur hafa verið gerðar um mæl-
ingar á efnislosun frá
verksmiðjunni. Þar er
fjallað um dreifni og
samsetningu afgass
verksmiðjunnar, efna-
innihald vatns frá úr-
gangshaug og brenni-
steinstvíoxíðmælingar á
Grundartanga. Fullyrð-
ingar prófessorsins eiga
því við engin rök að
styðjast.
Á öðrum stað segir
prófessorinn: „Kjósveij-
ar fá svo sannarlega að
finna fyrir því, þegar
hnausþykkan og helblá-
an eiturmökkinn leggur
frá honum (innskot: hér
er vísað til hreinsibún-
aðar verksmiðjunnar) yfír býli og bæi
í Kjósinni." Ekki verður hjá því kom-
ist að útskýra fyrir prófessomum
eðli hreinsibúnaðarins og samsetn-
ingu afgass ofnanna. Ofnamir em
lokaðir að hluta og á yfirborði þeirra
brenna reykul efni úr hráefnunum
og skila sér sem afgas. Að auki verð-
ur til kísilryk (Si02), skaðlaust en
örfínt ryk sem m.a. er notað í se-
mentsframleiðslu og málningarfram-
leiðslu. Gasið er mjög heitt inni í
ofnunum og til kælingar er það
blandað með lofti sem dregið er inn
í ofnana um hliðarlúgur. Hlutfall
venjulegs andrúmslofts í gasi frá
ofnunum er því yfirgnæfandi. Gasið
streymir upp úr ofnunum um skor-
steina og það er leitt í kælivirki til
að kæla það sem mest áður en það
kemur í reykhreinsivirki. Þar er kís-
ilrykinu pakkað í sekki og það síðan
selt til viðskiptavina hér heima og
erlendis. Sjálft gasið fer til umhverf-
isins. Langstærstur hluti þess er
venjulegt andrúmsloft
eins og áður segir. Að
öðru leyti endurspeglar
samsetning gassins
samsetningu hráefn-
anna, þar er koltvíoxíð
(C02) og brenni-
steinstvíoxíð (S02) í
örlitlum mæli. Báðar
þessar gastegundir eru
litlausar og greinast því
ekki með berum aug-
um. Fyrir kemur að
reykhreinsivirkið er
stöðvað tímabundið
vegna viðhaldsvinnu.
Undir slíkum kringum-
stæðum er gasinu frá
ofnunum hleypt út um
skorsteina á þaki ofn-
hússins. Þessi reykur er ljós og vel
sýnilegur vegna hins skaðlausa kís-
ilryks sem fyrr var nefnt. I starfs-
leyfí verkmiðjunnar eru ákvæði um
hve oft þetta ástand má skapast,
þessum ákvæðum hefur ætíð verið
fylgt eftir af hálfu verkmiðjunnar
og stöðvanir reykhreinsivirkja eru
fátíðar og standa yfír í skamman
tíma í senn. Þess má geta að vatn
er notað til að kæla bráðið kísiljám
og flýta storknun þess. Við þetta
verður til mikil vatnsgufa og er henni
hleypt út um hlið verksmiðjuhússins.
Streymi vatnsgufu frá verksmiðjunni
er þvi viðvarandi, enda er framleiðsl-
an í gangi allan sólarhringinn.
Víkjum nú að því gasi sem fer til
umhverfísins frá Jámblendiverkmiðj-
unni. Skýrslan „Útstreymi gróðurhú-
salofttegunda á íslandi árið 1990“
var gefín út árið 1992 af umhverfís-
ráðuneytinu. Þar kemur m.a. fram
að árið 1990 fóru um 214 þúsund
tonn af koltvíoxíði til umhverfisins
Helgi Þór
Ingason
frá Járnblendiverksmiðjunni. Til
samanburðar má nefna að það ár
var heildarútstreymi koltvíoxíðs af
mannavöldum 2.900 þúsund tonn á
íslandi. Stærstur hlutinn, eða 58%,
kom frá bmna gasolíu og svartolíu,
aðallega á skipaflotanum, en 14%
komu frá bruna bifreiðabensíns.
Aukin framleiðsla koltvíoxíðs er al-
þjóðlegt vandamál sem orsakast af
aukinni iðnframleiðslu og velmegun
víða um heim. Búist er við því að á
allra næstu árum verði undirritaðir
alþjóðlegir samningar með það
meginmarkmið að stöðva hinn mikla
vöxt í framleiðslu koltvíoxíðs. Þar
munu þjóðir heims skuldbinda sig til
að takmarka framleiðslu sína á
koltvíoxíði við það magn sem sömu
þjóðir framleiddu árið 1990. í þessu
sambandi skal tekið fram að magn
koltvíoxíðs sem kemur frá Járn-
blendiverksmiðjunni er í réttu hlut-
falli við framleitt magn kísiljárns hjá
verksmiðjunni sem er nokkurn veg-
inn það sama nú og árið 1990.
Að öllu jöfnu leggur
engan sjáanlegan reyk
frá Jámblendiverk-
smiðjunni, segir Helgi
Þór Ingason. Einungis
vatnsgufu.
í áðurnefndri skýrslu umhverfís-
ráðuneytisins frá 1992 er einnig fjall-
að um uppsprettur brennisteinstvíox-
íðs á íslandi. Árið 1990 var heiidarút-
streymi brennisteins 13.500 tonn.
Þar af komu 870 tonn frá Járnblendi-
verksmiðjunni, 1.660 tonn komu frá
bruna svartolíu í skipum en 8.000
tonn komu frá jarðvarmavirkjunum.
Þess má geta að tekist hefur að
minnka losun brennisteinstvíoxíðs
frá Járnblendiverksmiðjunni undanf-
arin ár, einkum með því að velja
hráefni sem innihalda lítið magn
brennisteins. Árið 1995 komu þannig
540 tonn af brennisteini frá verk-
smiðjunni, eða 62% af því magni sem
kom árið 1990.
Orð prófessors við Háskóla íslands
hafa mikið vægi og eftir þeim er tek-
ið í þjóðfélaginu. Hann ber því tals-
verða ábyrgð, ekki aðeins gagnvart
Háskólanum heldur einnig gagnvart
því fólki sem les og trúir því sem
hann skrifar í ijölmiðla. Ekki er gott
að átta sig á hvað prófessor Amór
Hannibalsson á við er hann talar um
„hnausþykkan og helbláan eitur-
mökk“ í grein sinni. Að öllu jöfnu
leggur engan sjáanlegan reyk frá
verksmiðjunni, einungis vatnsgufu. I
undantekningatilfellum þarf að
hleypa skaðlausu kísilryki upp um
skorsteina verksmiðjunnar vegna við-
haldsvinnu sem tekur yfírleitt mjög
skamma stund í hvert skipti. Gasteg-
undirnar koltvíoxíð og brenni-
steinstvíoxíð eru ósýnilegar og hvorki
„hnausþykkar" né „helbláar". Losun
þeirra til umhverfísins er óhjákvæmi-
legur fylgifískur hins iðnvædda þjóð-
félags. Oll þurfum við að huga að
leiðum til að stemma stigu við auk-
ningu þeirra. Prófessor Arnór
Hannibalsson getur lagt sitt litla lóð
á þær vogarskálar, til dæmis með
því að draga úr óþarfri sóun á dag-
blaðapappír. íslenska Járnblendifé-
lagið hefur ekki aukið losun þessara
gastegunda undanfarin ár, hún hefur
þvert á móti minnkað og grannt er
fylgst með tækninýjungum er gagn-
ast gætu við að draga enn úr losun
þeirra.
í starfi mínu hjá íslenska járn-
blendifélaginu hef ég átt ánægjulegt
og árangursríkt samstarf við nem-
endur, sérfræðinga og prófessora við
Háskóla íslands, einkum við Verk-
fræðideild og Raunvísindadeild. Ég
veit af eigin reynslu að starfsmenn
Háskólans ráða yfir verðmætri sér-
þekkingu, dugnaði og nákvæmum
vísindalegum vinnubrögðum. Blaða-
grein prófessors Arnórs Hannibals-
sonar er hins vegar full af órökstudd-
um fullyrðingum og rangfærslum og
er í eðli sínu skaðleg Háskólanum,
þar sem höfundurinn kvittar fyrir
með því að flagga stöðu sinni hjá
skólanum. Ég kýs að skoða grein
prófessorsins sem gönuhlaup sem
best er gleymt og grafið.
Höfundur er verkfræðingur.
„ILLT er til þess að vita að fötluð-
um sé skipt í tvær þjóðir, annarri
fengið allt sem unnt er en hin sett
alfarið hjá“ eru niðurlagsorð í grein
Páls Péturssonar félagsmálaráðherra
í Morgunblaðinu þann 12. nóvember
síðastliðinn. Grein sem opinberar
vanþekkingu hans á viðkvæmum
málaflokki. Hann sparkar í fyrirrenn-
ara sinn, undirritaða, í aumkvunar-
legri tilraun til að klóra yfír niður-
skurð í málaflokki fatlaðra.
Já, það er illt til þess að vita að
enn verður töf á að fatlaðir sem bíða
búsetuúrræða fái úrlausn sinna mála.
Sú töf er ekki vegna gjörða annarra.
Sú töf er vegna þess að Páll Péturs-
son hefur tekið þá afdrifaríku
ákvörðun að stór hluti af lögformlegu
framlagi til Framkvæmdasjóðs fatl-
aðra, um 60% erfðafjárskattsins,
renni í ríkissjóð. Samkomulag um
útskriftir íbúa á Kópavogshæli sem
átti sér margra ára aðdraganda kall-
ar ráðherrann „ábyrgðarlausan
samning gerðan í hita kosningabar-
áttu“. Hann skirrist ekki við að saka
hagsmunasamtök fatlaðra um rang-
indi og reynir að koma því inn hjá
þjóðinni að málflutningur samtak-
anna sé útúrsnúningur, í besta falli
misskilningur. Gefur til kynna að
samtökin séu óábyggileg.
Ráðherrann ber frá sér það fólk
sem í áralangri baráttu hefur unnið
sjalfboðaliðsstarf í þágu fatlaðra,
hefur verið tilbúið að taka höndum
saman við hið opinbera í mótlæti
jafnt sem meðbyr. Fólk sem þekkir
best hve miklu varðar að ekki sé
vikið af þeirri braut framþróunar sem
fetuð hefír verið á Iiðnum árum í
málaflokknum. Að sátt sé milli
stjórnvalda og hagsmunasamtaka
um Framkvæmdasjóðinn og vinnu-
brögð. Sú sátt hefur nú
verið rofín.
Tekjur
Framkvæmdasjóðs
fatlaðra
Samkvæmt lögum
eiga tekjur Fram-
kvæmdasjóðs fatlaðra
að vera óskertar tekjur
erfðafjársjóðs. Félags-
málaráðherra flytur nú
um það lagabreytingu i
svokölluðum „band-
ormi“, sem er fylgi-
frumvarp fjárlaga og
er til meðferðar á Al-
þingi, að af áætluðumn
420 milljónum króna
erfðafjárskatti skuli
einungis 165 milljónir renna til
Framkvæmdasjóðs. Mismunurinn,
sem er 255 milljónir króna á að renna
í ríkissjóð. Hann segir orðrétt í grein
sinni: „þá er ákveðið að ijúfa tengsl-
in milli erfðafjárskatts og Fram-
kvæmdasjóðs". Þetta er mergurinn
málsins. Erfðafjárskatturinn hefur
verið trygging fyrir áframhaldandi
uppbyggingu í málaflokki fatlaðra.
Trygging sem nú er felld úr gildi.
Ráðherrann staðhæfír að erfðafjár-
skatturinn hafi ekki verið krafínn í
Framkvæmdasjóðinn á liðnum árum.
Hið rétta ér að uppsöfnuðum um-
framtekjum af erfðafjárskatti hefur
verið ráðstafað af stjórn Fram-
kvæmdasjóðs.
Stefna Páls Péturssonar
í dag er staða Framkvæmdasjóðs
sú að fyrir utan þegar bundin fram-
lög til framkvæmda er aðeins veitt
fjármagn til eins nýs verkefnis en
það er heimili fyrir einhverf böm og
ungmenni í Reykjanesi.
í fyrra var 20 milljóna
króna fjárveiting úr
ríkissjóði til sambýlis
fyrir geðfatlaða og tek-
ið fram að það væri
fjórða greiðsla af fímm
samkvæmt sérstöku
fímm ára átaki frá
stjómartíð Alþýðu-
flokksins. í fjárlögum
þessa árs er ekki
minnst á fimmtu
greiðsluna. Við þessa
aðstæður ákveður ráð-
herrann að markaður
tekjustofn renni í ríkis-
sjóð. Hann afsakar sig
með að rekstrarverk-
efni hafí verið flutt frá
sjóðnum og það réttlæti niðurskurð-
inn. Staðreyndin er að á miklum
samdráttartímum var gripið til þess
ráðs að setja heimildarákvæði fyrir
sjóðinn um að veita mætti framlög
til sérstakra rekstrarverkefna, að því
tilskyldu að sjóðurinn fengi óskertar
tekjur Erfðafjársjóðs. Verkefnin voru
stoðþjónusta, svo sem liðveisla og
stuðningsfjölskyldur, sem ákveðin
voru með nýjum Iögum um málefni
fatlaðra fyrir 5 árum. í lögunum
fólst m.a. að hverfa frá stofnanaþjón-
ustu og auka stoðþjónustu við fatlaða
svo þeir gætu lifað sem sjálfstæðustu
lífí og notið stuðnings á vinumark-
aði. Þessi rekstrarverkefni draga
verulega úr þörf fyrir byggingu
skammtímavistana og vemdaða
vinnustaði þó þau úrræði verði að
sjálfsögðu einnig að vera fyrir hendi.
Það hefði mátt vænta þess að flokk-
urinn „með fólk í fyrirrúmi“ hefði
fellt út heimildarákvæðið um rekstr-
arframlög, án niðurskurðar, á þeim
björtu hagvaxtartímum sem ríkis-
stjómin hefur ítrekað bent á og skap-
að aukið svigrúm til að leggja fjár-
magn í uppbyggingu sambýla á suð-
vesturhominu. Það svæði var látið
bíða meðan fullnægt var vistunarúr-
ræðum á Norðurlandi svo unnt væri
að útskrifa af Sólborg á Akureyri
og selja hana. Það er alvarlegt um-
hugsunarefni að við fjárlagaumræð-
una í fyrra var ítrekað bent á and-
virðið fyrir Sólborgu, 80 milljónir
króna, sem aukið ráðstöfunarféð
Framkvæmdasjóðs og niðurskurður
þannig réttlættur þá, meðan framlag
á fjárlögum nú er borið saman við
framlagið í fyrra án andvirðisins fyr-
Félagsmálaráðherra
hefur látið hafa sig í
það, segir Rannveig
Guðmundsdóttir, að
skera Framkvæmdasjóð
niður við trog.
ir Sólborgu. Samanburðurinn er
nefnilega hagstæðari þannig.
Kópavogshælið
Þegar fyrrnefnd lög vora sett fyr-
ir fímm áram var þess sérstaklega
getið í nefndaráliti félagsmálanefnd-
ar að taka þyrfti á málefnum íbúa
Kópavogshælis þar sem þeir byggju
á sjúkrastofnun og ættu ekki kost á
þeim nýju þjónustuúrræðum sem í
lögunum fólust. Þetta álit studdu
framsóknarmenn, þá reyndar í
minnihluta. Þessi mál komu til skoð-
unar milli ráðuneyta á áram sem í
hönd fóru eri komust fyrst á skrið
þegar sú stefnumörkun var gerð af
hálfu stjómar Ríkisspítala að Kópa-
vogshæli yrði breytt í endurhæfíng-
ar- og hæfíngardeild Ríkisspítalanna.
í þeirri stefnumörkun fólst jafnframt
að áfram yrðu mikið fatlaðir einstakl-
ingar vistaðir þar. Þessi mál era mér
hugstæð og ég tók þessari stefnu-
mörkun fagnandi. Fljótlega eftir að
mér var falið ráðuneyti félagsmála
var skipaður samstarfshópur heil-
brigðis- og félagsmálaráðuneytis
með þátttöku forsvarsmanna Kópa-
vogshælis. Sá starfshópur setti niður
samkomulag sem ráðherrar stað-
festu. Miklu skipti að flytja átti 37
stöðugildi með 37 vistmönnum frá
Kópavogshæli og eðlilegt að næsta
átak á eftir útskriftum af Sólborgu
yrði í þágu þeirra íbúa Kópavogshæl-
is sem notið gætu annarra búsetur-
ráða. Þetta var tvíhliða samningur
byggður á framtíðarsýn bæði hvað
varðar þá íbúa Kópavogshælis sem
ekki þurfa vistun á heilbrigðisstofnun
og ekki síður hvað varðar þann mikil-
væga þátt heilbrigðisþjónustu sem
endurhæfíngarstöðin er. Félags-
málaráðherra sakar mig um ábyrgð-
arlausan samning gerðan í kosninga-
hita. Ég svara margur heldur mig
sig og vísa sakargiftum af þessu
tagi heim til föðurhúsanna.
Ráðherra í vanda
Félagsmálaráðherrann er í miklum
vanda. Við honum blasir að í stjórn-
artíð Alþýðuflokks risu 50 af 60 sam-
býlum fatlaðra og þrátt fyrir efna-
hagsþrengingar og niðurskurð varð
52% raunaukning í málaflokkum.
Hann veit að upp á hann stendur
krafan um fólk í fyrirrúmi. Hann
hefur látið undan þrýstingi og látið
hafa sig í að skera Framkvæmdasjóð
niður við trog. Hann á engin úrræði
til handa þeim sem biðu þolinmóðir
meðan byggt var upp fyrir norðan,
handa fólkinu í Reykjavík og fólkinu
í Reykjanesi. Hann fellur i þá gryfju
að fela sig á bak við Rannveigu og
samning um útskriftir af Kópavogs-
hæli. Slík brigsl duga hvergi í þessum
málaflokki. Aðstandendur fatlaðra
er fólk sem fylgist vel með fram-
vindu mála og hvort staðið er vörð
um málaflokkinn. Þeim er alveg ljóst
hver ber ábyrgðina ef fötluðum er
skipt í tvær þjóðir og önnur er alfar-
ið sett hjá.
Höfundur er þingmaður
Alþýðuflokks úr
Reykjaneskjördæmi.
Miklir menn
emm við, Páll minn
Rannveig
Guðmundsdóttir.