Morgunblaðið - 29.11.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1996 11
Kjartan Olafsson, formaður Sambands garðyrkjubænda, segir að gagnrýni á íslenska garð-
yrkju verði að byggjast á þekkingu á búgreininni og starfsumhverfi hennar
Viljum sann-
gjarna gagn-
rýni en ekki
sleggjudóma
Kjartan Ólafsson, formaður Sambands garð-
yrkjubænda, segír að sú gagnrýni sem beinst
hafi að íslenskri garðyrkju undanfarið bygg-
ist oft á tíðum á sleggjudómum þeirra sem
ekki þekki nægilega vel til búgreinarinnar.
I samtali við Hall Þorsteinsson segir hann
að garðyrkjubændur eigi alls ekki að sleppa
við gagnrýni en hún verði hins vegar að
vera málefnaleg og sanngjöm.
ALÞÝÐUSAMBAND íslands
hélt því nýlega fram að
hátt í 300 milljarða króna
skuldir heimilanna í landinu hefðu
hækkað um tæpa 1,3 milljarða
vegna hækkunar á grænmetisverði
á tímabilinu frá mars 1995 til októ-
ber síðastliðins, en verð á græn-
meti vegur um 0,6% í vísitölu
neysluverðs. Kjartan Ólafsson segir
að þarna hafi verið um ósanngjarn-
an samanburð að ræða vegna þess
að i útreikningum ASÍ hafi verið
miðað við sögulega lægsta verð á
grænmeti mörg undanfarin ár, þ.e.
í ársbytjun 1995.
„Verð á grænmeti er mjög
sveiflukennt vegna þess hve háð
það er veðurfari og árstíðarsveiflum
og þess vegna hefði verið sann-
gjarnara að skoða til dæmis allt
tímabilið frá janúar 1990. ASÍ tek-
ur hins vegar til viðmiðunar nánast
lægsta verðið á þessu tímabili og
segir að allt hafi rokið upp úr öllu
vegna GATT-samninganna.
Þegar EES-samningurinn var
gerður var heimilaður ótakmarkað-
ur og tollalaus innflutningur á tóm-
ötum, gúrkum, papriku og salati á
tímabilinu frá 1. nóvember til 15.
mars, en á þessu tímabili erum við
að framleiða innlent grænmeti í
samkeppni við innflutninginn. Við
erum að framleiða hágæðavöru, en
á þessum árstíma færist erlenda
framleiðslan frá meginlandi Evrópu
til suðurhluta Spánar og fljótlega
fer að koma innflutt grænmeti frá
Kanaríeyjum. Sú vara er framleidd
við mjög ræktunartæknilega ófull-
komnar aðstæður, og afurðirnar
þurfa að fara með flugi frá Kanarí-
eyjum til Hollands þar sem umskip-
að er 'og þaðan kemur þessi vara
svo hingað til lands. Varan er þá
einfaldlegá orðin vond og gæði
hennar léleg. Okkar vara er aftur
á móti að koma fersk á markað
með aðstoð raflýsingar og neytend-
ur borga einfaldlega hærra verð
fyrir okkar vöru. Framleiðslukostn-
aðurinn er auðvitað mun hærri hjá
okkur en markaðurinn tekur okkar
vöru á því verði sem við þurfum
að fá fyrir hana.
Þegar svo vísitölurnar eru skoð-
aðar verður að hafa það í huga að
vegna þess að við erum farnir að
framleiða yfir veturinn með hærri
tilkostnaði hefur grænmetisverðið
mælst hærra í vísitölu. Það er hins
vegar reginfirra að kenna GATT-
tollunum um þetta því það eru ein-
faldlega engir GATT-toIlar á þess-
um árstíma.
Síðan hefur það gerst á undan-
förnum árum að það er farið að
koma inn á markaðinn meira af líf-
rænt ræktuðu grænmeti, en það er
dýrara í framleiðslu alls staðar í
heiminum. Þetta hefur líka komið
fram í vísitölumælingum, og þegar
þessi vara er eingöngu til í verslun-
um þá mælist þetta hátt í vísi-
tölunni og okkur kennt um eða þá
GATT-toliunum sem eru þessu al-
gjörlega óviðkomandi.
Menn verða einfaldlega að hafa
einhvern kunnugleika á búgreininni
og starfsumhverfi hennar þegar
gagnrýni af þessu tagi er sett fram.
Auðvitað eigum við ekki að sleppa
við réttmæta gagnrýni, og sannar-
lega viljum við standa undir vænt-
ingum neytenda, en við viljum ekki
ósanngjarna gagnrýni. Við viljum
sanngjarna skoðun en ekki athuga-
semdir sem byggðar eru á sleggju-
dómum og ókunnugleika," segir
Kjartan.
Landbúnaðarkerfið heftir
framgang búgreinarinnar
Garðyrkjubýli á íslandi eru nú
um 135 talsins og ársverk í garð-
yrkjunni eru um 500, eða 8,8% af
ársverkum í landbúnaði. Störf í
þjónustu tengdri blóma- og græn-
metisframleiðslu eru áætluð um
1.000 og við garðyrkjuna starfa
þannig beint og óbeint alls um
1.500 manns. Heildarfjárfesting i
gróðurhúsum og aðstöðuhúsum
tengdum garðyrkjunni eru um 2,4
milijarðar króna og framleiðslu-
verðmæti greinarinnar er tæplega
1,4 milljarðar króna, en smásölu-
verðmæti afurðanna um þrír millj-
arðar. Innlend aðföng eru 88,5%
framleiðslukostnaðar íslensks
grænmetis og 85,5% framleiðslu-
kostnaðar íslenskra blóma.
„Garðyrkjan hefur byggst upp
innan landbúnaðarkerfisins en aldr-
ei fengið neina fjárfestingarstyrki
eða styrki til afsetningar á sinni
vöru eins og við þekkjum í fram-
leiðslu lambakjöti, mjólk og fleiri
búvörum. Samt sem áður hefur
greinin einhverju leyti notið þess
að vera innan landbúnaðarkerfisins,
en hún hefur líka liðið fyrir það.
Við erum t.d. innan lánasjóðs land-
búnaðarins, sem heitir Stofnlána-
deild landbúnaðarins, þar sem garð-
yrkjubændur greiða ákveðna pró-
sentu af veltu garðyrkjustöðvanna.
Jafnvel þeir garðyrkjubændur sem
eru skuldlausir þurfa að greiða 2%
af veltunni til Stofnlánadeildarinn-
ar. Hins vegar er sett þak á lán til
SKIPTING VISITÖLU NEYSLUVERÐS
20,3% Ferðir og flutningar
o Húsnæði, rafmagn og hiti
7,1 % Innlendar búvörur
8,7% Aðrar matvörur
0,6% GRÆNMETI
11,8% Tómstundaiðkun on menntun
6,6% Húsgögn og heimilisbúnaður
'5,7% Föt og skófatnaður
4,3% Drykkjarvörur og tóbak
2,9% Heilsuvernd
14,1% Aðrar vörur og þjónusta, ótalið annars staðar
HÆKKUN EINSTAKRA ÞflTTA I VÍSITÖLU NEYSLUVERÐS
1. Búvörur háðar verðlagsgrundvelli 10,1 % Frá nÓV. 1992
2. Aðrar innlendar mat- og drykkjarvörur HH3,9% til nÓV. 1996
3. Innfluttar mat- og drykkjarvörur IBBB 8,3%
4. Innlendar vörur aðrar en í 1. og 2. BHS9 6,5%
5. Innfl. vörur; nýir bílar bensín og varahl.
6. Innfluttar vörur aörar en í 3. og 5. jBHH 8,1%
7. Áfengi og tóbak ■3,0%
8. Húsnæöiskostnaöur BH 8,2%
9. Vörur og þjónusta háð opinb. verðákv. BHHIH11,6%
10 Önnur þjónusta ■■■■■■■■ 20,2%
Kjartan Ólafsson
garðyrkjustöðvanna, og það hefur
því í raun verið opinber stefna að
búa hér til margar litlar garðyrkju-
stöðvar.
Þau rekstrarskilyrði sem grein-
inni eru búin eru þannig sett inn í
ákveðið kerfi sem heftir í rauninni
framgang greinarinnar. Miðað við
það sem gerist erlendis og miðað
við það sem greinin sjálf vill þá
viljum við fá að komast út úr þessu
kerfi og fá að byggja stöðvarnar
upp sem fyrirtæki og nota hámarks-
hagkvæmni í rekstrinum. Að þessu
leyti höfum við liðið fyrir það að
vera innan landbúnaðarkerfisins,"
segir Kjartan.
Samkeppni við niðurgreidda
offramleiðslu
Hann bendir hins vegar á að
garðyrkjubændur hafi notið þess
að vera verndaðir af hálfu ríkis-
valdsins fyrir ótakmörkuðum inn-
flutningi grænmetis og blóma og
það hafi sætt gagnrýni.
„Þetta er það sem aðilar vinnu-
markaðarins og fleiri hafa verið að
gagnrýna, en um leið og þeir eru
að bera afurðaverð okkar saman
við afurðaverð erlendis þá verða
þeir að gera sér grein fyrir því að
þessi búgrein hefur byggst upp við
ákveðnar þröngar aðstæður og
hefði kannski ef menn hefðu verið
framsýnni getað verið komin lengra
í því að hagræða og stækka fram-
leiðslueiningarnar eins og við teljum
nauðsynlegt að gera.“
Kjartan segir að þau rekstrarskil-
yrði sem keppinautar islenskra
garðyrkjubænda búi við hafi verið
könnuð ítarlega. Þannig búi garð-
yrkjan i helstu samkeppnislöndun-
um við styrkjakerfí og innan Evr-
ópusambandsins jafngildi styrkirnir
25% niðurgreiðslu.
„Hingað til lands er grænmeti
fyrst og fremst flutt inn frá Hol-
landi þar sem garðyrkjan fær mikla
fjárfestingarstyrki, og vegna of-
framleiðslu eru Hollendingar á sum-
um árstímum að flytja úr landi og
af markaðssvæði sínu vörur á verði
sem er langt undir framleiðslu-
kostnaði. Við þessar aðstæður hafa
ýmsir hátt hér á landi og tala um
ofurtolla og okur á íslensku fram-
leiðslunni, en hafa verður í huga
að við getum aldrei staðið sam-
keppni af þessu tagi snúning.
Hvorki landbúnaður, iðnaður eða
nein önnur framleiðsla er fær um
að keppa á markaði á sama tíma
og það er offramleiðsla. Þetta
þekkja menn kannski einna best í
skipasmíðaiðnaðinum. Þarna kemur
gengisskráningin líka inn í, en
gengið hér á landi er miðað við það
að við getum flutt út fisk og lifað
á þeim útflutningi. Vegna þessarar
vitlausu gengisskráningu hefur
gjaldeyrir verið ódýr og þess vegna
verður verðlag á innfluttu græn-
meti í rauninni ódýrara," segir
Kjartan.
Aukin framleiðsla og
hagræðing
Kjartan segir að raunlækkun
hafi orðið á innlendu grænmeti til
neytenda á undanförnum árum og
vegi stækkun markaðarins þar
þyngst. Nú sé verið að framleiða
miklu meira verðmæti en nokkru
sinni áður í ylræktinni, en búið sé
að lengja ræktunartímann verulega
með aukinni raflýsingu. Gúrkur eru
nú ræktaðar allt árið með raflýs-
ingu og síðan 1994 hafa verið gerð-
ar tilraunir með lýsingu í tómata-
ræktun þannig að hægt sé að bjóða
upp á tómata í lengri tíma á vorin
oghaustin.
í útiræktuninni hafi einnig náðst
fram framleiðsluaukning með skjól-
beltum, upphitun ræktarlands og
notkun á yfirbreiðslum.
„Menn eru að ná því að full-
nægja markaðnum fyrir útiræktað
grænmeti og þannig er til dæmis
hvítkál, sem áður var yfirleitt búið
í nóvember, til fram í mars, og sama
gildir um kínakál, gulrætur og fleiri
útiræktaðar tegundir. Þarna hefur
því náðst verulegur árangur," segir
Kjartan.
Garðyrkjubændur hafa undan-
farin ár ítrekað bent á ýmislegt sem
betur mætti fara til að bæta starfs-
skilyrði greinarinnar og segir Kjart-
an margt hafa áunnist í þeim efn-
um. Þannig hafi náðst fram hag-
ræðing með afnámi tolla á aðföng-
um og ýmsum rekstrarvörum, en
við uppbyggingu greinarinnar á sín-
um tíma hafí garðyrkjubændur
greitt söluskatt af öllum fjárfesting-
ar- og rekstrarvörum til greinarinn-
ar.
„Það fer kannski að verða svolít-
ið úrelt að tala um það, en á sama
tíma var fiskvinnslan öll að fá end-
urgreiddan söluskatt, loðdýrarækt-
in fékk endurgreiðslu og bændur í
hefðbundnum búskap fengu hana
af stórum tækjum. Garðyrkjan hef-
ur því verið einskonar olnbogabarn
sem enginn hefur nennt að hugsa
nóg um,“ segir Kjartan.
Lækkun raforkuverðs myndi
skila auknum þjóðartekjum
Raforkuverð og afhending á raf-
orku til garðyrkjubænda hefur verið
eitt af baráttumálum garðyrkju-
bænda, en verð og afhendingarskil-
málar á raforku skipta hagkvæmni
ræktunarinnar miklu máli. Kjartan
segir raflýsingu grænmetis gefa
garðyrkjubændum möguleika á
framleiðsluaukningu utan hefð-
bundins framleiðslutíma, og með
raflýsingu verði nýting gróðurhúsa,
vinnuafls, tækja og annarra fjár-
festinga betri. Auk þess nýtist inn-
lend orka með þessum hætti til
verðmætasköpunar og jafnara
framboð styrki stöðu innlendrar
framleiðslu á markaðnum.
Heildarraforkunotkun í garð-
yrkju er nú um 16 Gwst á ári, eða
um 55 milljónir króna, og á næstu
fimm árum er gert ráð fyrir að hún
aukist um allt að 13,5 Gwst vegna
aukningar á lýsingu í ræktun og
uppeldi. Rafmagnskostnaðurinn í
framleiðslukostnaði afskorinna
blóma er á bilinu 15-20% og í lýstri
agúrkuræktun er hann um 25%
framleiðslukostnaðarins. Samning-
ur við Landsvirkjun um kaup á
umframorku til framleiðslunnar
fellur úr gildi í árslok 1997 og telja
garðyrkjubændur brýnt að samið
verði sem fyrst um verð og afhend-
ingarskilmála á raforku til garð-
yrkjunnar til lengi-i tíma.
„Raforkuverðið er hátt, en lækk-
un þess hefði í för með sér aukna
möguleika til ræktunar yfir vetrar-
tímann og myndi það skila auknum
tekjum til þjóðarbúsins. Ég væri
hins vegar ósanngjarn ef ég segði
ekki að það hefði miðað talsvert í
raforkumálunum. Það hefur hins
vegar tekið tímana tvenna að opna
það kerfi, en nú er farið að ræða
meira um opnari raforkumarkað og
Rafmagnsveitur ríkisins eru farnar
að huga að meiri samkeppni og að
þjóna viðskiptavinum sínum á ann-
an hátt heldur en verið hefur. Auð-
vitað býr Landsvirkjun við það kerfi
að vera einokunarfyrirtæki og hafa
ekki fylgt innlendum markaði eins
og skyldi, en hér hefur í raun og
veru ekki verið nein uppbygging
að marki í sambandi við iðnað og
úrvinnslu síðan stóriðja hófst í land-
inu,“ segir Kjartan Olafsson.