Morgunblaðið - 29.11.1996, Qupperneq 35

34 FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1996 35

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
RANNSOKNIR OG
EINKAFRAMTAK
RANNSÓKNARFYRIRTÆKIÐ „íslenzk erfðagreining“
er tekið til starfa í Reykjavík. Rannsóknastofur þess
verða búnar fullkomnasta tækni- og tölvubúnaði, sem
þekkist í heiminum til erfðarannsókna. Tugir íslenzkra
vísindamanna fá störf hjá fyrirtækinu og er áætlað að
starfsmenn verði um fjörutíu um næstu áramót. Fé til
starfseminnar kemur frá bandarískum fjárfestum, sem
taka áhættu af því, að erfðarannsóknirnar muni leiða til
þróunar lyfja þannig að fjárfesting þeirra verði arðbær.
Þegar hafa um 800 milljónir króna verið lagðar í fyrirtæk-
ið.
Forstöðumaður fyrirtækisins er dr. Kári Stefánsson,
læknir og prófessor við Harvardháskóla. Hann segir, að
ísland sé einstaklega heppilegt til erfðarannsókna, þar
sem landið hafi verið svo til einangrað í 1100 ár og þjóð-
in því erfðafræðilega tiltölulega einstofna. Greinagóðar
heimildir séu einnig til um ættir manna, enda ættfræði-
áhugi íslendinga mikill. Markmið erfðarannsóknanna er
að finna stökkbreytingu í erfðavísum, sem unnt verði síð-
an að nota til að þróa aðferðir eða lyf til að koma í veg
fyrir og lækna sjúkdóma, t.d. sykursýki, gigt og asma.
Kári segir reiknað með, að fé til fyrirtækisins dugi í
tvö til þrjú ár, en verið sé að leita samninga við ein tíu
lyfjafyrirtæki um kaup þeirra á upplýsingum um rannsókn-
arniðurstöður. Viðræður við þrjú þeirra séu komnar vel á
veg. „Við þurfum að fá samning við eitt lyfjafyrirtæki til
þess að ná því markmiði, að starfsmenn fyrirtækisins
verði um eitt hundrað eftir eitt ár.“ Hann kveðst vonast
til, að fyrirtækið gangi það vel að það verði starfrækt í
landinu til frambúðar.
Mikill fengur er að því fyrir land og þjóð, og íslenzk
vísindi sérstaklega, að rannsóknarstofur fyrirtækisins
verða starfræktar hér. Fjöldi ungra vísindamanna fær þar
störf við hæfi, sem íslenzkt þjóðfélag hefur ekki getað
boðið upp á. Þá er athyglisvert og ánægjulegt, að einka-
framtakið kostar reksturinn en ekki skattgreiðendur.
TÓNSMÍÐ
ENDURHEIMT
MERKUR VIÐBURÐUR í tónlistar- og menningarsögu
íslendinga var sl. laugardag, en þá var flutt í fyrsta
sinn „Óður Skálholts“, verk dr. Victors Urbancic fyrir
blandaðan kór, þul og blásarasveit við verðlaunaljóð séra
Sigurðar Einarssonar. Kantatan og ljóðið voru samin í
tilefni Skálholtshátíðar 1956, sem haldin var til að minn-
ast 900 ára afmælis biskupsstóls í Skálholti. Verk dr.
Urbancic, sem tekur nær klukkustund í flutningi, var flutt
í þetta eina sinn af Langholtskirkjukórnum og blásara-
sveit undir stjórn Jóns Stefánssonar, en framsögn hafði
Gunnar Eyjólfsson.
Dóttir tónskáldsins fann „Óð Skálholts" sl. vor, en dr.
Urbancic lézt vorið 1958, og hafði verkið því legið óhreyft
í fjóra áratugi. Þetta leiðir hugann að nauðsyn þess að
unnt verði að gefa út nótur íslenzkra tónskálda þannig
að bæðj íslenzkir og erlendir tónlistarmenn hafi að þeim
aðgang. Þá væri æskilegt, að hafin væri kerfisbundin
útgáfa íslenzkra tónverka á geisladiskum. Með þeim hætti
mætti koma í veg fyrir, að tónsmíðar íslenzkra tónskálda
hyrfu í móðu gleymskunnar, tónlistararfi þjóðarinnar til
tjóns.
Dr. Victor Urbancic var einn af burðarásum íslenzks
tónlistarlífs um tveggja áratuga skeið. Hann fæddist í
Vínarborg árið 1903, en fluttist til íslands ásamt dr.
Melitu konu sinni í ágúst 1938. Hann var kennari við
Tónlistarskólann og stjórnandi Hljómsveitar Reykjavíkur
og síðar Tónlistarfélagskórsins, sem vann ýmis þrekvirki
í flutningi verka eftir Hándel, Mozart, Bach og fleiri jöfra
tónlistarinnar. Hann var frumkvöðull í flutningi á óperett-
um hér á landi og síðar óperum eftir að hann varð hljóm-
sveitarstjóri Þjóðleikhússins 1952. Dr. Urbancic var einn
þeirra manna, sem fleytti íslenzku tónlistarlífi áfram til
þeirrar grósku sem þar ríkir nú. Hann þótti einstakur
kennari og mikið ljúfmenni í umgengni. Fjölmörg tónverk
liggja eftir dr. Urbancic, flest þeirra samin á íslandi. Fram-
lag hans til íslenzks tónlistarlífs og menningar verður
seint fullþakkað.
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna breytt í lokað hlutafélag
Læknir ákærður veffna fóstureyðingar sem áður hafði verið synjað
SÖLUMIÐSTÖÐ hraðfrystihúsanna verður nú breytt í hlutafélag
og við það breytast ýmsar áherzlur í rekstri fyrirtækisins.
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna
EIGNARHLUTFALL FÉLAGSMÁNNA
Samkvæmt 13. gr. samþykkta SH
Samkvæmt 13. gr. samþykkta SH
Útgerðarfélag Akureyringa hf. 14,4740%
Isfélag Vestmannaeyja hf. 9,5386%
Grandi hf. 9,2037%
Haraldur Böðvarsson hf. 6,9960%
Hraðfrystihúsið Norðurtangi hf. 6,6981%
íshúsfélag ísfirðinga hf. 6,6237%
Siidarvinnslan hf. 6,1317%
Þormóður rammi hf. 4,9962%
Hraðfrystihús Eskifjarðar hf. 4,2349%
Miðnes hf. 4,0960%
Hraðfrystihúsið hf., Hnífsdal 3,8991%
Frosti hf. 3,1926%
Magnús Gamalíelsson hf. 2,8329%
Hólanes hf. 2,6195%
Sigurður Ágústsson ehf. 2,5152%
Hraðfrystihús Hellissands hf. 2,0695%
Hraðfrystihús Ólafsfjarðar hf. 2,0533%
Skjöldur hf. 1,4802%
Jón Erlingsson hf. 1,2956%
Fiskanes hf. 1,0324%
Hraðfrystihús Tálknafjarðar hf. 0,9719%
Soffanías Cecilsson 0,8104%
Fiskiðja Raufarhafnar hf. 0,4750%
Gunnvör hf. 0,3032%
Fiskiðjan Dvergasteinn ht. 0,2724%
Kristján Guðmundsson hf. 0,2477%
Oddi hf. 0,2136%
Þorbjörn hf. 0,1794%
Fiskiðjan Freyja hf. 0,1405%
ísfiskur hf. 0,1188%
Saltver hf. 0,0830%
Fiskv. Magnúsar Björgvinss. 0,0603%
Straumnes hf. 0,0502%
ísfold hf. 0,0363%
Kambur hf. 0,0331%
Sjávarréttir hf. 0,0190%
Nokkuð víðtæk samstaða
um breytta félagsformið
FÉLAGSFUNDUR í Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna tekur í dag afstöðu til þess hvort
breyta eigi SH í hlutafélag. Samþykkt var
á síðasta aðalfundi SH að skipa nefnd til
að meta hvort rétt væri að breyta félagsforminu
og hefur hún skilað áliti sínu til stjórnar, sem hefur
samþykkt að leggja það til við félagsfundinn að
félaginu verði breytt í hlutafélag. Til að samþykkt
í þá átt öðlist gildi þarf aukinn meirihluta atkvæða,
en samkvæmt heimildum Morgunblaðsins, er sá
meirihluti fyrir hendi. Við breytinguna verður stjórn-
armönnum fækkað úr 15 í 9 og verður stjórnarfor-
maður kosinn beinni kosningu. Heimildir Morgun-
blaðsins herma að Jón Ingvarsson, núverandi for-
maður stjórnar SH, verði endurkjörinn.
Engir skattar
Þessi breyting á félagsformi SH á sér nokkurn
aðdraganda og hafa tillögur í þessa átt ekki átt upp
á pallborðið á aðalfundum undanfarinna ára. Núver-
andi félagsform er nokkurs konar sölusamlag með
tilheyrandi reglum um sköttun og fleiri slíka þætti.
Eigendur félagsins, það er að segja meðlimir í sölu-
samlaginu eru framleiðendur og eiga þeir hlut í
samræmi við framleiðslu þeirra frá því þeir gerðust
aðilar að SH. Hagnaður sá sem myndast í fyrirtæk-
inu er ekki skattlagður hjá því heldur skiptist hann
á milli eigenda þess og er greiddur út eða er áfram
innan SH í svokölluðum séreignasjóði. Fyrirtækin
fá síðan hagnaðinn greiddan út í hlutfalli við eign
sína og gefa upp til skatts, en vegna taprekstrar
hefur yfirleitt ekki komið til þess að skattar hafa
innheimzt af þessum upphæðum.
Eftir að SH verður breytt í hlutafélag, verður það
skattlagt eins og önnur hlutafélög, sjálfstæður
lögaðili, og greiðir síðan arð til eigenda sinna í sam-
ræmi við gildandi reglur um arðgreiðslur.
Þarf ekki að leysa menn út
Samkvæmt gamla félagsforminu hefur Sölumið-
stöðin þurft að greiða út eignarhlut þeirra, sem
ákveða að yfirgefa félagið og skiptist sá hlutur síð-
an niður á hina eigendurna í hlutfalli við eignarhlut
þeirra. Sú breyting varð reyndar á fyrir skömmu
að eigendur gátu keypt hlut þeirra sem fóru út í
hlutfalli við afurðasöluna, ekki eignarhlut, og þann-
ig hafa einhver fyrirtæki getað aukið hlut sinn í SH.
Samkvæmt hinu nýja fyrirkomulagi verður Sölu-
miðstöðin lokað hlutafélag. Eignarhlut fyrirtækj-
anna verður breytt í hlutafé, og kjósi einhver að
selja sinn hlut eiga aðrir félagsmenn forkaupsrétt
á honum. Komi tilboð í hlut einhvers félagsmanns
utan frá, eiga aðrir félagsmenn einnig forkaupsrétt
á sama gengi, en nýti enginn sér þann rétt er heim-
ilt að selja hlutabréfín aðila utan félagsins. Þá get-
ur félagið einnig boðið út hlutafé, bæði innan félags-
ins og utan.
Skilaskylda afnumin
Samkvæmt núgildandi félagsformi eru félagsmenn
skyldugir til að selja allar afurðir sínar í gegn um
SH, þó dæmi sé um annað í litlum mæli. Nú verður
þessi skilaskylda afnumin, en stefnt er að því að
hlutafélagið semji við hvem og einn framleiðanda
um sölu afurðanna og verður þá lögð áherzla á að
um sölu allra afurða verði að ræða. Þar keppir SH nú
á nýjum vettvangi. Félagið þarf nú að sýna fram á
að það geti skilað framleiðendum meiru fyrir afurðir
þeirra en aðrir, eigi það að fá þær til sölu.
Afstaða UA ríður baggamuninn
Glíman um félagsformið hefur staðið í nokkur
ár og hafa þar verið fremstir í flokki Brynjólfur
Bjarnason, forstjóri Granda, Róbert Guðfinnsson,
annar framkvæmdastjóra Þormóðs ramma, og Sig-
Félagsfundur í Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna tekur í dag afstöðu
til þess hvort breyta beri SH úr
samvinnufélagi í hlutafélag.
Hjörtur Gíslason segir allt benda
til að sú breyting verði samþykkt.
Nokkuð víðtæk samstaða hefur
tekizt um breytinguna, sem þó ber
keim af málamiðlun.
urður Einarsson, framkvæmdastjóri ísfélags Vest-
mannaeyja. Fleiri hafa nú slegizt í hópinn og segja
má að víðtæk samstaða hafi náðst um þessa breyt-
ingu. Miklu veldur að Jón Þórðarson, formaður
stjórnar ÚA, er fylgjandi breytingunni, en fyrrum
framkvæmdastjóri félagsjns, Gunnar Ragnars var
henni andvígur ásamt Ólafi B. Ólafssyni, fram-
kvæmdastjóra Miðness í Sandgerði, og fleiri sterkum
aðilum innan SH.
Gamaldags og þunglamalegt
Ýmsar ástæður liggja að baki því að menn vilja
breyta félagsforminu. Ein er sú, að núverandi form
þykir gamaldags og þunglamalegt. Flest stóru fyrir-
tækin innan SH eru orðin hlutafélög. Því þykir það
eðlilegt að SH fylgi breyttum tímum og breytist í
hlutafélag. Með því móti verði auðveldara að afla
fé til sérstakra verkefna með einföldu hlutafjárút-
boði, í stað þess að leggja slíkar byrðar á herðar
öllum félagsmönnum. í nýja forminu geta þeir verið
með sem vilja, hinir sleppt því.
Þá þótti mörgum það miður að þurfa að leysa
út eignarhlut þeirra, sem hættu innan SH með tug-
um milljóna króna. Vilji einhver hluthafi hætta við-
skiptum við SH eftir að félagið er orðið hlutafélag,
gerir hann það einfaldlega og annaðhvort heldur
sínum hlut áfram eða selur. Félagið sjálft þarf ekk-
ert að greiða út.
Skilaskylda afurðanna var einnig mörgum þyrnir
í augum. Það á helzt við rækjuframleiðendur, en til
skamms tíma var fremur lítil áherzla lögð á sölu á
pillaðri rækju hjá SH, en mikil breyting hefur reynd-
ar orðið þar á. Nokkur dæmi voru um að rækjufram-
leiðendur sætu uppi með miklar birgðir og smærri
útflytjendur kæmu til þeirra og byðust til að selja
einhvern hluta birgðanna á svipuðu eða jafnvel
hærra verði, en SH var að selja á sama tíma. Þá
þjónustu hafa framleiðendur ekki getað nýtt sér en
munu hafa frjálsari hendur eftir breytinguna.
Aukin umsvif á veraldarvísu
Enn eitt sjónarmiðið er að nýta eigi krafta Sölu-
miðstöðvarinnar betur á alþjóðlegum vettvangi.
Ekki sé nægilegt að SH sé aðeins sölusamtök fram-
leiðenda á Islandi og nokkurra erlendra fyrirtækja.
Tekjumöguleikar fyrirtækisins sem slíks séu fullnýtt-
ir og sjálfsagt sé að nýta styrk þess út á við til
frekari tekjuöflunar. Sölumiðstöðin eigi í miklu rík-
ari mæli að stunda viðskipti á veraldarvísu en gert
hefur verið. Sumir hafa bent á að IS sé komið fram
úr SH, á þessu sviði með samstarfinu við UTRF í
Rússlandi, en SH hefði eflaust getað náð þeim samn-
ingi eða einhveijum hliðstæðum, hefði vilji fyrir því
verið fyrir hendi. Einnig benda menn á að þrátt
fyrir erfiðleika í samskiptum við indverskan sam-
starfsaðila í veiðum á túnfiski og fyrirhugaðri
vinnslu, hefði verið nær að halda þeim veiðum áfram,
en hætta þeim. Það þykir reyndar nokkuð gott
dæmi um úrræðaleysi það, sem borið hefur á í stjórn-
un fyrirtækisins.
Óánægja með stjórnun
Samkvæmt heimildum Morgunblaðsins hefur
einnig gætt óánægju með stjórnun fyrirtækisins
undanfarin misseri. Hún hefur þótt þunglamaleg
og úrræðalítil. Þá mun oft á tíðum hafa gengið
erfiðlega að ná í helztu stjórnendur fyrirtækisins á
sumrin vegna mikillar fjarveru. Hvort þessi óánægja
er undirrótin að því að ákveðnir aðilar innan SH
hafa knúið fram breytinguna yfir í hlutafélag og
ætli um leið að ná fram breytingum á stjórnun SH
skal ósagt látið.
Heimildir Morgunblaðsins herma að ekki verði
látið til skarar skríða að svo stöddu. Samkomulag
er um að formaður stjórnar verði kosinn í sérstakri
kosningu og að Jón Ingvarsson verði fyrir valinu.
Það bendir til þess að friður muni ríkja enn um sinn.
Hin nýja stjórn mun síðan boða einhveijar breyting-
ar, bæði á stefnu og áherzlum í starfseminni. Síðar
kemur svo að því að meta hvort breytingar verði í
forystusveit stjórnenda SH og hvort nýr formaður
verður kjörinn á aðalfundi að ári liðnu.
Valdahlutföllin svipuð
Þrátt fyrir að fækkað verði úr 15 í 9 í stjóm SH,
munu valdahlutföllin tæpast raskast frá því, sem nú
er. Stærstu eigendurnir verða öruggir með mann í
stjórn. Líkleg skipan nýrrar stjórnar er því á þá leið
að ÚA, ísfélag Vestmannaeyja, Grandi, Haraldur
Böðvarsson, Hraðfrystihúsið Norðurtanginn eða ís-
húsfélag ísfirðinga, Síldarvinnslan, Þormóður rammi
og Hraðfrystihús Eskiljarðar fái menn í stjórn.
Ný stjórn SH hf. mun hafa nýtt og breytt um-
boð. Sölusmnbands- og samvinnuhugsunin verður
að hverfa. í stað hennar leggst á herðar nýrra stjórn-
enda að vinna fyrir hlutafélagið og setja hagsmuni
þess framar eigin hagsmunum meðan þeir sinna
störfum stjórnarmanna.
Núverandi stjórn SH skipa: Jón Ingvarsson for-
maður, Sigurður Einarsson varaformaður, Gunnar
Ragnars ritari, Aðalsteinn Jónsson, Auðunn Karls-
son, Brynjólfur Bjarnason, Finnbogi Jónsson, Gunn-
ar Tómasson, Haraldur Sturlaugsson, Jóhannes G.
Jónsson. Jón Páll Halldórsson, Olafur B. Ólafsson,
Rakel Olsen, Róbert Guðfinnsson og Svavar B.
Magnússon. Gunnar Ragnars og Jón Páll Halldórs-
son eru hættir störfum hjá fyrirtækjum sínum og
verða ekki í kjöri til stjórnar á ný.
Breyttir tímar
Ljóst er að breyttir tímar eru framundan hjá SH.
Til þessa sátu fulltrúar framleiðenda í stjórn í mörg-
um tilfellum til að tryggja beina hagsmuni fyrir-
tækja sinna. Þegar upp kom spurning á borð við
það hvort rétt væri að verja hundrað milljónum
króna til einhvers verkefnis á veraldarvísu, var það
nærtækast fyrir stjórnarmenn að leggja heldur til
að þetta fé yrði áfram innan fyrirtækisins og kæmi
síðar til útborgunar til eigendanna. Þannig var
skammtímahagsmunum fyrirtækja þeirra bezt borg-
ið, en útrásin stöðvuð. Sem stjórnarmenn í hlutafé-
lagi verða þeir á hinn bóginn að miða við að há-
marka hagnað hlutafélagsins svo hluthafar fái sem
mestan arð af hlutafé sínu.
Svo virðist sem félagsmenn séu þó í einhverjum
vafa um ágæti þessarar breytingar. Þeir taka skref-
ið ekki til fulls og stofna opið hlutafélag, sem færi
beint inn á hlutabréfamarkaðinn. Þá er mikill fjöldi
í stjórn, 9 alls, merki um að samræma þurfi mjörg
sjónarmið og tími málamiðlana sé hvergi liðinn.
Tíminn á eftir að skera úr um það hvernig hinu
nýja hlutafélagi og stjórnendum þess vegnar.
LÖGBROT
EÐA LÍKN?
Ríkissaksóknari hefur ákært lækni fyrir
að framkvæma fóstureyðingu þrátt fyrir að
sérstök úrskurðamefnd hefði áður staðfest
synjun lækna á Landspítalanum á beiðni
viðkomandi konu. Landlæknir segir lækna
bera ábyrgð á verkum sínum og úrskurðar-
nefndin hafi ekki óskorað vald til að synja
um aðgerðir. Ragnhildur Sverrisdóttir
kynnti sér forsögu málsins.
ILÖGUM númer 25 frá 1975,
sem heita Lög um ráðgjöf og
fræðslu varðandi kynlíf og
barneignir og um fóstureyð-
ingar og ófrjósemisaðgerðir, er
kveðið á um hvenær heimila megi
fóstureyðingar og hvenær slíkri
ákvörðun beri að vísa til þriggja
manna nefndar sem ætlað er að
hafa eftirlit með framkvæmd lag-
anna. Fóstureyðing er heimil af fé-
lagslegum eða læknisfræðilegum
ástæðum og í 10. grein laganna
segir að fóstureyðingu skuli fram-
kvæma eins fljótt og auðið er og
helst fyrir lok 12. viku meðgöngu-
tímans. Hana má aldrei framkvæma
eftir 16. viku meðgöngu, nema ótví-
ræðar, læknisfræðilegar ástæður
séu fyrir hendi og þarf þá að leita
undanþágu sérstakrar nefndar. í
13. grein laganna segir að sé konu
synjað um aðgerð á sjúkrahúsi skuli
henni og þeim, sem undir greinar-
gerð riti [tveir læknar eða læknir
og félagsráðgjafi], tilkynnt það
strax skriflega. Geti konan þá tafar-
laust leitað þeirra úrræða, sem
kveðið sé á um í 28. grein, og er
þeim, sem undir greinargerð hafa
ritað, skylt að aðstoða hana í því.
28. grein, sem þarna er vísað til,
kveður á um að risi ágreiningur
skuli málinu tafarlaust vísað til
landlæknis og skuli hann tafarlaust
leggja málið undir úrskurð nefndar
sem skuli úrskurða innan viku.
Landlæknir kærður
Á Landspítala var konu synjað
um fóstureyðingu á síðasta ári,
nefndin staðfesti þá niðurstöðu en
læknir á Vesturlandi tók engu að
síður þá ákvörðun að framkvæma
aðgerðina. Úrskurðarnefndin kærði
landlækni sl. haust til embættis rík-
issaksóknara vegna meintra ólög-
legra afskipta hans af fóstureyðing-
unni. Landlæknir birti fréttatilkynn-
ingu vegna málsins i nóv-
ember í fyrra þar sem
sagði að hann hefði sam-
kvæmt lögum ekkert um
það að segja hvort fram-
kvæma mætti fóstureyð-
ingu sem um væri beðið og hann
hefði aldrei skipt sér af ákvörðun
um slíkt efni. Læknar bæru lögum
samkvæmt ábyrgð á læknisverkum
sínum.
Niðurstaða málsins hvað land-
lækni varðar urðu kunn í byijun
nóvember á þessu ári þegar emb-
ætti ríkissaksóknara tilkynnti að af
ákæruvaldsins hálfu yrði ekki kraf-
ist frekari aðgerða gegn landlækni.
Hins vegar var gefin út ákæra á
hendur lækninum sem framkvæmdi
fóstureyðinguna.
Lækninum er gefið að sök að
hafa brotið gegn 2. málsgrein 216.
greinar almennra hegningarlaga,
þar sem segir m.a. að hver sá sem
með samþykki móður deyðir fóstur
hennar eða ljær henni lið sitt til
fóstureyðingar skuli sæta fangelsi
allt að 4 árum. Jafnframt er í ákær-
unni vísað til 1. töluliðs 31. greinar
laga um fóstureyðingar þar sem
segir að læknir, sem framkvæmir
fóstureyðingu án þess að fullnægt
sé skilyrðum laganna, skuli sæta
varðhaldi eða fangelsi allt að tveim-
ur árum, nema hærri refsing liggi
við samkvæmt hegningarlögum. Ef
ríkar málsbætur eru fyrir hendi má
beita sektum. Loks vísar ákæran
til 28. greinar laganna, sem kveður
á um nefndarúrskurð, rísi ágrein-
ingur um fóstureyðingu.
Misjafnt hvort beiðnir
fara fyrir nefnd
Reynir Tómas Geirsson, yfir-
læknir kvennadeildar Landspítal-
ans, segir að sú vinnuregla hafi
áður fyrr verið í gildi á spítalanum
að beiðnum um fóstureyðingu hafi
oftast verið vísað til úrskurðar-
nefndarinnar ef liðið var nokkuð
fram yfir 12. viku meðgöngutíma.
Ekki hafi þetta þó alltaf verið gert
enda væri slíkt ekki skylt nema lið-
ið væri fram yfir 16. viku. „Á síð-
ari árum hafa læknar oftar metið
slíkar beiðnir sjálfir ef ekki er liðið
langt fram yfir 12 vikur, félagsleg-
ar aðstæður konunnar eru erfiðar
eða læknisfræðileg rök styðja fóst-
ureyðingu. Ef liðið er fram yfir 14.
viku er tilhneigingin sú að vísa
málinu til nefndarinnar," segir
Reynir Tómas. „Slíkar ákvarðanir
eru ávallt ræddar innan stofnunar-
innar og oft haft samráð við úr-
skurðarnefndina. í því tilviki, sem
umræddur málarekstur nær til, tók
viðkomandi læknir þá ákvörðun að
vísa umsókninni til nefndarinnar."
Aðspurður um mat sitt á mála-
rekstrinum segir Reynir Tómas að
hann vilji ekki tjá sig enda sé dóm-
stóla að fjalla um málið
nú. Hann segir að
Landspítalinn muni halda
sig við þær vinnureglur
sem þar hafí þróast.
Alþingi vildi ekki
takmarka rétt lækna
Ólafur Ólafsson landlæknir segir
að þrátt fyrir að úrskurðarnefndin
staðfesti þá niðurstöðu lækna að
synja um fóstureyðingu þurfi það
ekki að hafa í för með sér sjálf-
krafa að læknir á öðru sjúkrahúsi
geti ekki gert aðgerðina. „í frum-
varpi til laganna var ákvæði þar sem
kveðið var á um að ef konu hefði
verið synjað um fóstureyðingu væri
ekki heimilt að gera aðgerðina á
öðru sjúkrahúsi nema leyfi nefnd-
arinnar kæmi til. Þetta ákvæði var
hins vegar fellt út í meðförum
þingsins og er ekki í núgildandi lög-
um. Alþingi hefur því ekki viljað
Ákvörðun
nefndar bind-
ur ekki lækna
takmarka rétt lækna til að taka
ákvörðun um læknisaðgerðir með
þessum hætti en slíkar takmarkanir
verða að styðjast við skýr laga-
ákvæði.“
Ólafur segir að i núgildandi lög-
um sé skýrt kveðið á um að fóstur-
eyðingu megi ekki framkvæma eft-
ir 16. viku meðgöngutímans nema
að fengnu skriflegu' samþykki
nefndarinnar. „í því tilviki, sem
málareksturinn núna snýr að, var
ekki um það að ræða að konan
væri gengin fram yfir 16. viku og
því ekki nefndarinnar að taka
ákvörðun um fóstureyðingu, heldur
er það ákvörðun viðkomandi lækn-
is. Það væri að mínum dómi undar-
legt ef þær konur, sem leita til
nefndarinnar eftir synjun á sjúkra-
húsi, þurfa að sæta neitun hennar,
á sama tíma og nefndin
hefur ekkert með ákvörð-
un annarra lækna að
gera sem eru samþykkir
fóstureyðingu. Það eru
engin rök fyrir að mis-
muna fólki á þennan hátt eftir því
hvert það leitar. Læknir, sem þarf
að taka ákvörðun um fóstureyð-
ingu, er ábyrgur fyrir ákvörðun
sinni, þar á meðal synjun. Varla
verður talið að þessi ábyrgð hafí
verið frá lækni tekin við það að
umrædd nefnd hafí áður staðfest
synjun annars læknis.“
Landlæknir bendir í þessu sam-
bandi á, að á átta ára tímabili,
1985-1992, hafi 97 fóstureyðingar
verið framkvæmdar hér á landi, þar
sem kona var á 13.-16. viku með-
göngu. Þar af hafi rúmlega 43%
verið heimilaðar af úrskurðarnefnd-
inni, eða 42 fóstureyðingar. I öðrum
tilvikum hafi ákvörðun um að leyfa
fóstureyðingu verið tekin af lækn-
um.
Landlæknir segir að hans af-
skipti af umræddu máli hafi á eng-
an hátt verið óeðlileg. „Fólk leitar
til mín daglega af ýmsum ástæðum
og ég vísa því til lækna. Þetta mál
er ekkert öðruvísi en fjöldi ann-
arra.“
Ekki spurning
um valdsvið
Benedikt Ó. Sveinsson, læknir og
formaður úrskurðarnefndarinnar,
segir að með kæru sinni hafi nefnd-
in alls ekki verið að leita staðfest-
ingar á valdsviði sínu. „Nefndin tók
þá ákvörðun í fyrra að kæra land-
lækni vegna rökstudds gruns um
brot á lögum um fóstureyðingar og
á almennum hegningarlögum. Sú
ákvörðun var tekin að
höfðu samráði við heil-
brigðisráðuneytið. Eftir
að málið fór til ríkissak-
sóknara er það nefndinni
algjörlega óviðkomandi.
Nefndin kærði ekki lækninn, heldur
er það ákvörðun ríkissaksóknara
að höfða mál á hendur honum. En
ég vil að það sé ljóst að nefndin
kærði ekki mann í embætti land-
læknis til ríkissaksóknara og Rann-
sóknarlögreglu ríkisins vegna þess
að hún vildi drottna yfir honum,
heldur vegna þess að nefndin taldi
hann brotlegan við lög. Þetta er
ekki spurning um valdsvið."
Benedikt segir að eðli málsins
samkvæmt sé það mjög viðkvæmt
og því hafi nefndarmenn ákveðið
að tjá sig ekki frekar um það.
Opinbert mál á hendur lækninum
verður rekið fyrir í Héraðsdómi
Vesturlands.
Refsingin allt
að fjögurra
ára fangelsi