Morgunblaðið - 29.11.1996, Blaðsíða 40

40 FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Voldugt er „lindýrið“
þótt fákænt sé
Frákasts-
vandamálið
NYLEGA varð á vegi
mínum enn ein lífs-
gæðakönnunin hverrar
niðurstöður hljómuðu
líkt og aðrar kannanir
undangenginna ára: ís-
land er eitt af ríku lönd-
unum - ef ekki það rík-
asta, að Bandaríkjun-
um slepptum. Einnig
virðist þenslan - já, ein-
mitt þessi gamla góða
með ljúffenga ilminn en
hrjúfa skrápinn - vera
vöknuð af svefnmeðul-
um þjóðarsáttarinnar.
Þensludjammið í kring-
um 1987 stendur þó
eitthvað í meðalmann-
inum og fréttir af van-
líðan og erfiðleikum margra gera
það erfiðara en ella að „gúddera"
sannindin.
Önnur könnun sem tekur á allt
örðum málum, þó kannski ekki svo
ólíkum, birti niðurstöður er gefa
kannski ívið gleggri mynd af raun-
verulegri stöðu mála. Sú könnun
náði til menntunar ungviðis landsins
í raungreinum. Á lista, sem saman-
burður við lönd um víða veröld skóp,
vermir ísiand eitt af neðri sætunum.
Þetta kemur í sjálfu sér ekki á óvart.
Löngum hefur þótt vænlegra að
leggja fé í vonlausan fyrirtækjabú-
skap sægreifanna en að mennta fólk
til gagnlegra starfa. „Og þér finnst
menntun kosta mikið, prófaðu fá-
viskuna!" - eru orð sem íslenskum
ráðamönnum væri hollt að baula í
spegilinn í upphafi hvers dags.
Hver er þá hin raunverulega staða
mála? Jú, nefnilega gamla góða
tuggan; þjóðarkökunni er ekki deilt
á réttlátan hátt.
Smokkfiskurinn
Hvernig stendur á því að við, þrátt
fyrir að flest okkar getum talist
sæmilega upplýst, látum endalaust
bjóða okkur þessi ókjör? Mörgum
virðist auðvelt að benda eiginkonu
á, sem lamin hefur verið í hverri
viku til ijölda ára, að
lausnin sé líklega fólgin
í skilnaði við hinn
vonda mann. En er
þetta ekki einmitt raun-
in með þorra okkar ís-
lendinga? Erum við
ekki hinar misþyrmdu
eiginkonur sem förum
ekki frá eiginmanni
okkar vegna óskiljan-
legrar „ástar eða þarf-
ar“?
Málið eru einfalt: Við
erum moldrík, þ.e.
séum við tekin sem ein
heiid, en bláfátæk séu
5-10% af þeim ríkustu
dregin frá. I peninga-
könnunum kemur fram
hin guðlega velta; veldi fákeppnis-
smokkfisksins. En greinilegt er að
einhvers staðar staldrar hin guðlega
velta við áður en til kasta sæneigin-
lega sjóðsins kemur. Óskabörn
þjóðarinnar, hvort sem um er að
ræða „Sameinaða fétaka", „íslands-
loft“ eða hvað þau nú heita, hafa
löngum verið klók að væla út pening
í timburmönnum en skemmta sér
síðan í sínu homi aðra daga. I þeim
glaumi rúmast aðeins „útvaldir"!
Hvað veldur síðan þessari ótrú-
Iegu tregðu peningaforynjanna að
greiða í hinn sameiginlega sjóð?
Fyrir seinna stríð var örbirgð á
landi ísa. Kreppan vonda reið yfir
og þjóðin barðist í bökkum. Síðan
skellur hin voðalega heimsstyrjöld á
og hefði mátt ætla að endanlega
yrði gengið af þjóðinni dauðri. Það
er nú öðru nær! Ólíkt nágrönnum
okkar, Dönum og Norðmönnum, sem
voru hersetnir af fjóðveijum, lentum
við í Bretum og siðar Bandaríkja-
mönnum. Á meðan hundruð og jafn-
vel þúsundir frænda okkar voru
drepnir og píndir var stríðið ekkert
annað en kærkomið tækifæri fyrir
athafnamenn Islands. Þeir fóru um
víðan völl og snöpuðu sér sambönd,
m.a. samtímis ferðalögum í opinber-
um erindagjörðum á vegum almenn-
Við emm moldrík þjóð,
segir Grímur Atlason,
en eigum samt ekki bót
fyrir rassinn á okkur.
ings. í þessu umhverfi fæðist smokk-
fiskurinn - hópur aumkunarverðra
kalla rekinna áfram af gegndar-
lausri gróðafíkn.
Á þessum árum lærðu Danir og
Norðmenn listina að standa saman
og hvert mikilvægi hins sameigin-
lega sjóðs í raun væri. Kúgun nas-
ista varð þeim á sinn hátt blessun.
Við aftur hér á klakanum lærðum
að meta sundrungina og svikamyllur
með hjálp Sáms gamla frænda.
Leynimakk kóladrengja og Mars-
hall-aðstoðin eru smánarblettur á
sögu landsins og okkar Akkilesar-
hæll. Síðan þá hafa óskabörnin legið
á gullinu sínu, í skjóli fákeppninnar,
eins og aðrir ormar og orðið sífellt
digurri og gráðugri.
Það læra börnin sem fyrir þeim
er haft. Samfélagið er ekkert annað
en hópur 200 og eitthvað þúsund
einstaklinga sem öfundast út í allt
og alla. Þannig hefur þjóðin öll tap-
að sér í endalausum eltingaleik við
gullkálfmn og gert lítið annað en
að væla yfir og sjá ofsjónum yfir
því sem sameiginlegi sjóðurinn tek-
ur. Enda kannski ekki furða þar sem
lítið virðist verða úr því sem smælin-
gjarnir leggja til og auðvitað því sem
sameinaðir/sundraðir halda eftir fyr-
ir sig og sína. Eftir situr þjóð, ef
„þjóð“ skyldi kalla, moldrík en á
samt ekki bót fyrir rassinn á sér.
Hryggleysingjarnir í ormagryfjunni
hringa sig notalega í hreiðri sínu
enda verndaðir með lögum vina
sinna hjá fákeppnisstofnuninni við
Austurvöll um ókomna tíð.
Svei’attann!
Höfundur er þroskaþjálfí.
Grímur
Atlason
Sameina á slökkviliðin í
Reykjavík og Hafnarfirði
MEÐ samvinnu sín
á milli og samnýtingu
geta sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu
sparað __ verulega fjár-
muni. Á meðan enginn
hljómgrunnur er fyrir
sameiningu þeirra á að
leggja áherslu á sam-
starf. Á nokkrum svið-
um hefur samstarf
gengið með ágætum og
skilað mikilli hagræð-
ingu. Nefna má Sorpu
og samvinnu um dæl-
ingu skolps út í Faxa-
flóa.
Á höfuðborgar-
svæðinu eru nú starf-
rækt tvö slökkvilið, annað í
Reykjavík og sinnir það Mos-
fellsbæ og Kópavogi, auk höfuð-
borgarinnar. Hitt er suður í
Hafnarfirði og þjónustusvæði
þess er Hafnarfjörður, Garðabær
og Bessastaðahreppur. Auk
brunavama og eldvarnareftirlits
annast bæði liðin sjúkraflutn-
inga. Starfshópur á vegum Hafn-
arfjarðarbæjar og Reykjavík-
urborgar hefur skoðað kosti þess
að brunavarnir og sjúkraflutn-
ingar verði á einni hendi fyrir
allt höfuðborgarsvæðið. I áliti
hópsins er því haldið fram að
draga megi úr kostnaði sveitar-
félaganna um 10%, jafnhliða því
sem heildarútkalls-
styrkur yrði aukinn.
Ef af mögulegri sam-
einingu verður er
áfram gert ráð fyrir
að sami mannafli og
tækjakostur verði til
taks í Hafnarfirði.
Hið sama gildir um
„útstöðina" í Árbæ.
Hagræðingin næst
að mestu með sam-
eiginlegri yfirstjóm
og samræmdu eld-
varnareftirliti.
Nú standa öll spjót
á ráðamönnum
Reykjavíkur og Hafn-
arfjarðar að taka
um samrunann, en
eflaust vefst eignarhald hinnar
nýju bruna- og sjúkraþjónustu
fyrir bæjarstjórn Hafnarfjarðar.
Margir samstarfsfletir
Á fjármálaráðstefnu Sambands
íslenskra sveitarfélaga á dögunum
kom fram að fjárhagsstaða flestra
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæð-
inu er heldur bágborín. Skuldir hafa
hrannast upp á síðustu árum (þó
ekki á Seltjarnarnesi) og nema þær
nú nálægt 25 milljörðum króna í
heild sinni. Skattstofnar era í sum-
um tilfellum nánast fullnýttir og
ekki verður séð að hægt verði að
grynnka á skuldasúpunni öðruvísi
Þegar búið verður að
sameina brunavarnir og
sjúkraflutninga á Stór-
Reykj avíkursvæðinu,
segir Einar Svein-
bjömsson, má snúa sér
að samruna SVR og
Almenningsvagna.
en með hagræðingu og niðurskurði
í framkvæmdum. Finna má ótal
samstarfsfleti og við sveitarstjórn-
armenn á þessu svæði verðum að
láta pólitíska þröngsýni og smá-
kóngahátt lönd og leið. Allir hljóta
að sjá að landfræðilega séð eru
byggðirnar smám saman að renna
saman í eitt.
Þegar búið verður að sameina
brunavarnir og sjúkraflutninga á
Stór-Reykjavikursvæðinu, er kjörið
að snúa sér að samrana SVR og
Almenningsvagna. Þar er sparnað-
urinn augljós, svo ekki sé talað um
hve hægt væri að bæta þjónustuna.
Rétt hugarfar og framsýni er allt
sem þarf.
Höfundur er bæjarfulltrúi
Framsóknarflokksins í Garðabæ.
Einar
Sveinbjörnsson
ákvörðun
í LÖGUM um um-
gengni um nytjastofna
sjávar frá júní sl. segir
m.a., að skylt sé að
hirða og koma með að
landi allan afla. Þrátt
fyrir þessi skýru
lagaákvæði - eins og
glöggt hefur komið
fram í yfirstandandi
fjölmiðlaumræðu -
hefur meðafla, þ.e.
aukaafla umfram teg-
undarkvóta viðkom-
andi fiskveiðiskipa,
sem kemur um borð
þegar þau era að veið-
um innan fiskveiðilög-
sögunnar, verið fleygt
í hafíð í stórum stíl sem frákasti.
Sama máli gegnir um undirmáls-
fisk af tegundarkvótanum. Þetta
er vegna þess að samkvæmt gild-
andi lögum, sviptir Fiskistofa skip
sem veiða umfram kvóta (oftast
óvart) veiðileyfi tímabundið, jafnvel
í heilt ár. Fiskimenn telja því að
þeim sé nauðugur einn kostur að
kasta fiski umfram kvóta og undir-
málsfiski fyrir borð, vilji þeir ekki
Fiski er fleygt í sjóinn
vegna þess, segir Ragn-
ar S. Halldórsson, að
Fiskistofa sviptir skip,
sem veiða umfram
kvóta, veiðileyfí í allt að
eitt ár.
miSsa atvinnu sína. Þeir hafa að
vísu eitt annað úrræði en það er
að kaupa viðbótarkvóta ef hann er
fáanlegur. Þess vegna er kvótaverð
komið upp úr öllu valdi.
Þegar Islenska úthafsveiðifélag-
ið hf. (ÍSÚF) sællar minningar
hafði sent frystivinnsluskip sitt,
Andra I, á miðin við Aleutaeyjar í
lok desember árið 1989, fékk skip-
ið nokkur tonn af þorski og með-
afla af fisktegundum frá banda-
rískum fiskiskipum til vinnslu, sam-
kvæmt sérstöku vinnsluleyfi
bandarískra stjórnvalda og samn-
ingi við bandaríska útgerð.
Vinnsluleyfið byggðist á sérstökum
samningi við Bandaríkjamenn sem
gerður var i kjölfar banns á hval-
veiðum. Kvótaárinu lauk 31. des-
ember og 1. janúar 1990 hófst síð-
an nýtt kvótaár, en þá fékkst eng-
inn þorskvinnslukvóti, enda þótt
samningurinn hafi verið endurnýj-
aður sex mánuðum áður til tveggja
ára. ÍSÚF fór þá snarlega á haus-
inn enda rekstrargrundvöllur ekki
lengur fyrir hendi, en það er önnur
saga.
Áður en ofangreind vinnsla gat
hafist um borð í Andra, var ÍSUF
skylt að taka um borð eftirlitsmann
frá bandaríska fiskveiðieftirlitinu
(NMFS) og greiða fyrirfram eftir-
litsgjald, sem nam nokkrum tugum
þúsunda bandarískra dollara. ÍSÚF
fékk sendar reglur NMFS er þá
giltu um meðferð meðafla (by-
catch), sem gæti komið í veiðarfær-
in þegar verið væri að veiða úthlut-
aðan kvóta. Eftirlitsmaðurinn hafði
það hlutverk að sjá til þess að regl-
um þessum væri fylgt í einu og öllu.
í ljósi ofangreindrar ijölmið-
laumfjöllunar um tugþúsunda
tonna afla, sem fleygt er fyrir borð
sem frákasti og heitra umræðna
um sama efni á nýafstöðnu Fiski-
þingi, er ekki úr vegi að kynna sér
áðurnefndar bandarískar reglur um
leyfilegan meðafla til samanburðar
við íslensku reglurnar. Þær banda-
rísku voru í stuttu máli sem hér
segir:
Meðafli af hverri
fisktegund utan kvóta
fiskiskips með veiði-
heimild fyrir t.d. þorsk
sem berst um borð,
má ekki vera meira en
20% af geymdum
heildarafla um borð í
skipinu á hverjum
tíma. Afli af hvort sem
er kvótategund sem
vinnsluleyfi er fyrir
eða meðafla sem hent
er fyrir borð, reiknast
ekki með geymdum
heildarafla á hveijum
tíma. Geymdur heild-
arafli skilgreinist sem
jafngildi þyngdar alls
óslægðs afla sem verkaður er um
borð, hvort sem hann er frystur
eða unninn í fiskimjöl. Til að reikna
út hve mikla þyngd meðafla af
hverri tegund er leyft að geyma
um borð, þarf fyrst að ákvarða
þyngd jafngildis óslægðs heildar-
afla allra afurða um borð, að með-
töldum meðafla af öllum tegundum.
Leyfilegur geymdur afli af hverri
meðaflafisktegund er svo allt að
20% af ofangreindum heildarafla
eins og áður sagði. Tilsvarandi
reglur giltu fyrir vinnsluskip.
Síðan var farið í nánari útlistun
á sérreglum um meðafla sem voru
í gildi á ákveðnum hafsvæðum og
gátu verið þrengri en ofangreindar
reglur. Einnig var stórlúða (halib-
ut) algerlega friðuð og var skylt
að henda henni fyrir borð - lifandi
eða dauðri - ef hún barst í veiðar-
færin.
Þess má að lokum geta, að á
þessum tíma voru kvótaúthlutanir
ákveðinna tegunda gerðar nokkr-
um sinnum á ári og þá gátu allir
veitt úr kvótanum, sem til þess
höfðu skip og búnað að uppfylltum
ákveðnum reglum, t.d. um að hafa
NMFS-eftirlitsmann um borð, sam-
kvæmt svonefndu ólympsku kerfi,
þ.e. hver veiddi sem betur gat, uns
viðkomandi kvótaúthlutun var upp-
veidd. Þetta var m.ö.o. sóknarkerfí.
Frá 1990 hafa þessar reglur
vafalítið breyst, en vilji menn hafa
einhveija viðmiðun af amerískum
reglum vegna endurskoðunar nú-
gildandi fiskveiðistjórnunarreglna
hérlendis, sem margir álíta brýnt
að fari fram, gæti t.d. Fiskistofa
aflað nýjustu reglna frá NMFS.
Til umhugsunar gæti t.d. verið að
heimila að líta á fisk úr kvótastofni
sem ekki er leyft að veiða (undir-
málsfisk), og/eða hentar ekki til
nota fyrir einstakar útgerðir, sem
leyfílegan meðafla í stað þess að
treysta eingöngu á refsikerfi. Flest-
um fínnst hagkvæmt að allur veidd-
ur afli berist að landi, en það þarf
þá að vera heimlt að viðhöfðum
eðlilegum leikreglum sem tryggja,
að hagsmuna einstaklinga og þjóð-
arinnar allrar sé gætt. Þá mætti
endurreisa Aflakaupabankann sem
rekinn var sem sérverkefni í fjögur
ár af Rannsóknarstofnun físk-
iðnaðarins með ágætum árangri.
1994 var verkefninu lokið og eng-
inn hefur tekið upp þráðinn aftur
enda þótt hér virðist áhugavert
verkefni að takast á við fyrir einka-
framtakið.
Samkvæmt skýrslum FAO er
30% alls óslægðs sjávarafla í heim-
inum hent aftur í sjóinn. Þetta er
vafalaust of mikið. En krafa um
að engum fiski sem kemur um
borð í íslensk fískiskip sé hent,
þrátt fyrir yfirvofandi kvótasvipt-
ingu ef svo er gert, hefur ekkert
með varúðarreglu að gera. Hún ber
vott um skilningsleysi á eðlilegri
mannlegri hegðun. Frákastsvanda-
málið er heimatilbúið.
Höfundur er verkfræðingur.
Ragnar S.
Halldórsson