Morgunblaðið - 29.11.1996, Page 42

Morgunblaðið - 29.11.1996, Page 42
42 FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1996 AÐSENDAR GREINAR MORGUNBLAÐIÐ Dagur við Dóná og dagur við Rín MÉR varð á mismæli í útvarps- þætti Sigríðar Matthíasdóttur um Ungveijaland um daginn þegar ég sagði að útför, endurgreftrun, þjóðarleiðtogans Imre Nagy hefði farið fram 16. mars í staðinn fyrir 16. júní sem er hið rétta. í sjálfu sér er þetta ekki leiðréttingar virði en fram í hugann kemur svo margt sem gerir 16. júní einn af merkis- dögum þeirra tíma sem ég hefí lif- að fullorðinsævi. Dagurinn 16. júní 1989 er ákaf- lega eftirminnilegur okkur sem urðum vitni að sorg, hátíðleik, ein- hug hjá mannfjöldanum á Hetju- torgi í Búdapest þann dag og ekki voru síður eftirtakanleg fyrirheit og svardagar í máli ræðumanna og múgurinn tók undir og þeytti upp í bláan sumarhimin: Við drott- in Ungveija sveijum eið, sveijum að lúta ekki oki og nauð! Það voru teknir fram dýrustu eiðar ungver- skrar tungu, eiðar sem skáldið Petöfi færði til ljóðmáls í þjóðar- uppreisninni 1848. Allir sneru ásjónum sínum að einfaldri en áhrifaríkri skreytingu með fánum, borðum, tjöldum og blómsveigum upp við Listaskálann. Þar voru lík- kistur nokkurra byltingarmanna sem nú skyldi veita útför með hæfílegum hætti eftir þriggja ára- tuga vanvirðu í fordæmdra gröf. Á bak við var táknmynd þess afls sem rís úr lágum stað en stefnir hátt. Viðstaddir vissu að myndverkið hafði unnið Rajk yngri, en faðir hans hafði einnig verið dæmdur dómsmorði og var það við upphaf þeirrar harðstjómar sem menn mótmæltu árið 1956. Við hægan bumbuslátt voru lesin nöfn yfir 200 manna, flestra ungra, sem valdstjórnin dæmdi til lífláts í refsiaðgerðum gegn þjóðinni eftir uppreisnina 1956 og á næstu tveim árum. Leiðtogans Imre Nagy var minnst með inn- fjálgi (fulltrúar kirkju- deilda), á hrífandi hátt og fagurlega (lista- menn tungu og tóna), með brýn- ingum um að endurvekja anda uppreisnarinnar (gamlir lýðræðis- sósíalistar), með ákalli til þjóðar- innar um að reka nú Rússa af höndum sér (fulltrúi ungliðahreyf- ingar) og það heyrðist rödd Imre Nagy sjálfs af suðandi segulbandi frá haustinu 1956: Ungversku systkin, föðurlandsvinir, trúu borg- arar þessa lands! Varðveitið árang- ur byltingarinnar, haldið vöku ykk- ar og rósemi. Látið ekki bræðra- blóð renna... Einu og hálfu ári síðar var hann ásamt nánustu sam- verkamönnum tekinn af lífi í fang- elsinu og líkamsleifar fluttar með leynd í ómerktan reit Kerepesi- garðsins. Sjálfur man ég atvik frá aftökudeginum 16. júní 1958. Ég var á vesturleið frá náms- stað mínum, Búdapest, og stefndi til íslands, ferðaðist á járnbraut yfir megin- landið og stansaði víða til að nasa af ókunnum löndum. Að morgni var komið til Strassborgar í Frakk- landi og þar var margt að skoða. Ætlun mín hafði verið að taka mér fari með fljótabát niður Rín, helst alveg ofan frá Sviss, en ein- hvern veginn hafði ég ekki fundið neinn slík- an farkost í Basel. Strassborg væri vænlegri höfn var mér sagt. Ég hafði haft Dóná fyr- ir augunum lengi og oft hugsað til þess, hve gaman það hlyti að Sjálfur man ég atvik, segir Hjalti Kristgeirs- son, frá aftökudeginum 16. júní 1958. vera að sigla frá Búdapest til Vín- ar, en árin mín í Búdapest var þess enginn kostur. Nú var mollu- heitt síðdegi í stórfróðlegri franskri, áður þýskri borg, fætur þreyttir af því að reika um götur og torg, höfuð þungt af því að Hjalti Kristgeirsson innbyrða það sem fyrir augu bar. Ég hugðist prófa færni mína í frönsku, sem aldrei hefir verið til að státa af, keypti mér blað og gekk inn í ódýrt veitingahús til að njóta málsverðar og hvíldar. Mat- seðillinn var lítill og torlesinn en fyrirsagnir í blaðinu stórar og hrópandi: Búdapest, Imre Nagy executé ólífismaður, skálkurinn Kadar að verki. Það var eins og mér væri gefíð duglega utan undir og ég vankaðist við. Þjónninn þurfti að geta sér til um þarfir mínar og lét mig fá eitthvað til að maula og súpa. Var ég að koma úr svo hræðilegum stað? Þar sem landstjórnandi festi andstæðing sinn upp? í staðinn fyrir að ræða málin og láta reyna á fylgi við hugmyndir. Hvaða blekkingu var ég að elta - eða flýja frá? Var ég kannski samsekur fyrir að hafa etið brauð slíks húsbónda? Ég skildi nóg í blaðinu til að sjá hvað gerst hafði en útlegging fór að mestu fyrir ofan garð. Sjálfur átti pilturinn ég að hafa forsendur til að skilja atburði í Ungveijalandi eftir tveggja ára dvöl þar - eða hvað? Hafði piltur einurð til að horfast í augu við svik og ómennsku, nakið valdið? Eða var hann alltaf sama sveitamanns- heimóttin sem hélt viðhlæjendur vini og vék jafnan undan beinni áskorun um afstöðu? Mannshöfuð er nokkuð þungt, kvað skáldið, og kollurinn á mér varð ekki léttari þetta kvöld í Strassborg. Það var þoka, alltént inni fyrir og ég held jafnvel líka úti fyrir. Siglingin nið- ur Rín varð ekki sú yndisför sem ég ætlaði þrátt fyrir veðurblíðu, frá klettinum Lorelei stafaði dulráð ógn í staðinn fyrir ferðagaman. Ungverski rithöfundurinn Péter Esterházy nefnir víða 16. júní í skrifum sínum, og er þá ekki alltaf að útskýra hlutina með mörgum orðum. Yfirleitt veit lesandinn ekki Æ9) SILFURBUÐIN VX-/ Kringlunni 8-12 *Sími 568 9066 ÞarfœrÖu gjöfina c/ólcibjallan 1996 Kjarvalsstaðir Bækur, kort, plaggöt, gjafavörur. Opið dag- lega frá kl. 10-18. Getum við sameinað sjónarmið okkar? Á SÍÐUSTU árum hefur verið unnið að því að fínna leiðir til að blanda saman hefð- bundnum og óhefð- bundnum lækningaað- ferðum í meðhöndlun á sjúklingum víða um heim, m.a. í Bandaríkj- unum. Það átak er mest áberandi í stórri sjúkrastofnun sem risafyrirtækið Sony hefur reist í San Diego og rekin er undir stjórn hins heimsfræga og þekkta læknis og rit- höfundar, Deepak Chopra. Chopra er menntaður bæði í vesturlenskum (hefðbundnum) læknisfræðum, svo og fomum indverskum eða ay- urveda læknisfræðum (óhefðbundn- um) og hefur meðal annars lagt ríka áherslu á huglæga ró, tilfínn- ingalegt jafnvægi og mataræði í meðferð sjúklinga sinna. Við með- ferð sjúklinganna notar hann oft jurtir úr náttúrunni. Hver ber ábyrgð á minni heilsu? Fleiri og fleiri eru að verða sér þess meðvitandi að huglægt og til- fínningalegt ástand þeirra ræður miklu um líkamlega líðan. Fleiri og fleiri eru þar með að skynja að þeir bera ábyrgð á eigin heilsu. Þetta hlýtur að vera gleðilegt, þeg- ar litið er til þess mikla kostnaðar sem fylgir heilbrigðiskerfi okkar, sem virðist í dag, því miður, frekar byggt á því að viðhalda veikindum, en vinna að fyrirbyggjandi ráðstöf- unum með fræðslu. Óhefðbundnar leiðir Þeir sem vilja bera ábyrgð á eigin heilsu hafa leitað meira eftir óhefðbundnum leiðum til lækninga en aðrir, einfaldlega vegna þess að þeir hafa meiri trú á náttúraefnum, en til- búnum lyfjum. Þeir hafa getað keypt þessi náttúruefni í einhveij- um mæli (háð innflutn- ingsleyfí Lyfjaeftirlits ríkisins) í heilsuvöru- verslunum og margir hveijir hafa náð frá- bærum bata og byggt upp líkamleg- an styrk með þessum aðferðum, svo og mataræði, þ.m.t. undirrituð. Á valfrelsið að víkja? En nú skal valfrelsið numið í burtu. Lyfjaeftirlit ríkisins vinnur að reglugerð um innflutning og sölu á náttúruefnum til heilsubótar og hefur við þá vinnu m.a. leitað álits lyfjafræðinga, en hvorki til þeirra sem flytja inn heilsubætandi efni úr náttúranni og hafa lagt mikinn tíma og vinnu í að kynna sér virkni þeirra, né þeirra sem vinna sem háskólamenntaðir grasa- læknar hér á landi. Samkvæmt þessari reglugerð skulu flest nátt- úruleg heilsubætandi efni nú flokk- ast sem náttúrulyf og takmarka má sölu þeirra við lyfjabúðir. Það þýðir í raun að innan næstu tveggja ára getur þú ekki keypt þér hvít- laukshylki eða ginseng í heilsuvöru- verlsun eða í stórmarkaðnum, ein- ungis í lyfjabúð. Samkvæmt reglu- Lyfjaeftirlit ríkisins vinnur að reglugerð, segir Guðrún G. Bergmann, þar sem flest náttúruleg heilsu- bætandi efni flokkast undir náttúrulyf og tak- marka má sölu þeirra við lyfjabúðir. gerðinni á að setja skráningargjald á þessi nýflokkuðu náttúrulyf og slikt gjald kann að standa í vegi fyrir því að efnin verði yfirleitt flutt inn eða þá að hækka verð á þeim verulega, því slíkt gjald hlyti að fara út í verðlagið. Fyrir hvern er reglugerðin? Hver sér svo um að semja þessa reglugerð? Aðilar sem hafa yfirlýst að þeir séu á móti náttúruefnum til lækninga, trúi ekki að þau hafi nein áhrif og treysta því að lyfja- framleiðendur (sem í sumum tilvik- um nota náttúruleg efni í fram- leiðslu sína) séu þeir einu sem geti framleitt efni sem bæta heilsu okk- ar. Fleiri og fleiri einstaklingar fylla nú sjúkrastofnanir okkar (að ótöld- um þeim sem ekki fara í meðferð) til meðferðar á ávanabindandi áhrifum frá svokölluðu læknadópi sem era lyfseðilsskyld lyf. Talað er um að dreggjar slíkra lyfja séu í mörg ár að brotna niður í líkaman- um. Engin dæmi eru þess að fólk Guðrún G. Bergmann í fyrstu hvaðan á sig stendur veðr- ið og sú er líka tilætlun höfundar- ins. Dagsetningin 16. júní er reynd- ar ekki einkvæð tilvísun heldur er í henni að minnsta kosti tvöfaldur botn, eins og kom fram hjá Ester- házy sjálfum þegar hann var á ferð hér I Reykjavík um árið og sótti bókmenntaþing. Einn þátturinn í bók hans Inngangur að fagurbók- menntum (útg. 1986) heitir Dagbók veitingamannsins og hefst hún á þessum orðum: „16. júní. Ég er hræddur." Svo er ekki minnst á þá dagsetningu meir né heldur á ótt- ann. Kafli í bókinni Lítið ungverskt klámrit hljóðar svo: „Hvað gerðist? Ég skelfdist. (16. júní, síðdegis.) - Hvaða vitleysa. Pabbi óttaðist ekki neitt. Honum var fjandans sama um þá.“ Engin frekari skýring þar. Síðar í þeirri sömu bók er fyrirsögn- in: James Joyce kennir Horthy ensku í Fiume. Og þar er einmitt kominn annar botninn. Hinn langa dag herra Blooms í víðfrægri skáld- sögu Joyce, Odysseifí, bar einmitt upp á 16. júní eitt árið snemma á öldinni. Sú skáldsaga markar nýjan tíma, eða svo fínnst Esterházy. Til- verunni er rekið kjaftshögg og hún riðar við, skiptir um svip, og fólk áttar sig á því að hafa stigið eða kannski hrasað út úr einhveiju gömlu og inn í eitthvað nýtt. Slíkt mætti kalla upphaf að endurnýjun, jafnvel upprisu. Óttinn sem fylgdi 16. júní frá 1958 leiddi til endur- lausnar og endurfæðingar þrem áratugum síðar. Ungveijar höfðu stigið inn í nútímann og lært ensku hjá Joyce, vora lausir við klámritin og gátu nú tekist á við fagurbók- menntir, svo að nýttar séu líkingar Esterházys. Þessi er hygg ég merk- ing 16. júní fyrir Ésterházy og Ungveija. Og ég tel mér til gildis að hafa ekki farið með öllu á mis við boðskap dagsins. Höfundur er hagfræðingur. þurfi að fara í meðferð vegna neyslu á náttúrulegum fæðubótarefnum. Beinum sjónum að ofnotkun lyfseðilsskyldra lyfja Getur verið að Lyfjaeftirlit ríkis- ins sé að beita sér á röngum starfs- vettvangi? Færi ef til vill betur að Lyfjaeftirlitið og starfsmenn þess eyddu orku sinni og tíma í að fylgj- ast með ofnotkun lyfseðilsskyldra lyfja, hvaða læknar gefa út óeðli- lega mikið af lyfseðlum á ávana- bindandi lyf og ynnu að fræðslu og fyrirbyggjandi ráðstöfunum, því margir sjúklingar gera sér enga grein fyrir því að lyfín sem læknir- inn var svo góður að gefa þeim era ávanabindandi - fyrr en þeir eru fastir! Fæðubótarefni, unnin úr náttúrunni ætti tvímælalaust að flokka sem matvæli, því þau eru fæða náttúrunnar og sem slík ættu þau frekar að vera skrásett af Holl- ustuvernd ríkisins. Frjálst val allra Aðalatriðið er að báðir aðilar við- urkenni rétt hvor anhars til valfrels- is. Sumir kjósa hefðbundnar aðferð- ir til lækninga, aðrir kjósa að velja leiðir náttúrulæknisfræðinnar, þar sem likaminn er læknaður með mataræði, náttúrulegum fæðubót- arefnum, hugleiðslu og tilfinninga- legri úrvinnslu. Við verðum að hætta að beijast um hvor leiðin sé betri, gera okkur grein fyrir að báðar leiðirnar hafa mikið til síns ágætis, sé þeim beitt á jákvæðan og uppbyggjandi hátt og ef við vilj- um bæta heilsufar þjóðarinnar, þá er nauðsynlegt að báðar læknisað- ferðirnar fái að blómstra. Það eru því vinsamleg tilmæli til heilbrigðis- ráðherra, að hún taki þessa reglu- gerð til endurskoðunar, áður en hún heftir valfrelsi allra þeirra sem telja sig búa á frjálsu og lýðræðislegu íslandi. Höfundur er áhugmaður um náttúrulæknisfræði ogfrjálst val í læknisaðfcrðum.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.