Morgunblaðið - 03.12.1996, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FÆÐIÐ í fangelsinu er ekki upp á marga fiska. Hér hreinsa fangar matartunnur.
VANHELGUNIN er alger, hauskúpur á altari við hlið opinnar biblíu.
Áþreifanlegnr hryllingnr
Morgunblaðið/Þorkell
HITINN, rakinn og þrengslin eru óskapleg í fangelsunum í Kigali og fjöldi fanga hefur örmagnast þar.
MENNIRNIR sem sitja á bak við lás og slá í hinum fjölmörgu
fangelsum í Rúanda eru sakaðir um skelfileg grimmdarverk.
Þessir fangar í Kigali bera höfuðföt sem eru til marks um að
þeir séu yfir samfanga sína settir.
Þrátt fyrír að rúm
tvö ár séu liðin frá
fjöldamorðunum í
Rúanda, blasir
hryllingurinn enn við.
Þorkell Þorkelsson
ljósmyndari heimsótti
eitt fangelsanna þar
sem stríðsglæpamenn
eru hafðir í haldi og
kom einnig í kirkju
þar sem um 5.000
manns voru myrt
í apríl 1994.
HITINN og rakinn er
óskaplegur í yfirfullu
Gingongo-fangelsinu í
Kigali, höfuðborg Rú-
anda. Um 5.000 manns hefur ver-
ið troðið inn í fangelsið, sem byggt
er fyrir nokkur hundruð fanga. Þar
bíða hútúar og tútsar þess að mál
þeirra verði tekin fyrir, hvort held-
ur er hjá yfirvöldum í Rúanda eða
fyrir stríðsglæpadómstóli Samein-
uðu þjóðanna. Mennirnir eru á öll-
um aldri, þeir yngstu 14 ára ungl-
ingspiltar. Allir eru þeir sakaðir
um þátttöku í einu skelfilegasta
þjóðarmorði sem framið hefur ver-
ið, sumarið 1994 í Rúanda. Þrátt
fyrir að rúm tvö ár séu liðin frá
því að atburðir þessir áttu sér stað,
getur enn að líta ummerkin eftir
hryllinginn. Meðal annars í dóm-
kirkju nærri Gitarama, þar sem
um 5.000 manns voru myrt á einni
viku, í og við kirkjuna.
Dómkirkjan í Gitarama er um
klukkustundarakstur frá Kigali.
Ákveðið hefur verið að hrófla ekki
við kirkjunni, heldur Iáta hana
standa sem minnisvarða um hryll-
inginn sem þar átti sér stað í apríl
1994. Þá myrtu hútúar um 5.000
tútsa; konur, menn og börn sem
leitað höfðu skjóls í kirkjunni.
Stóðu morðin yfir í viku, morðingj-
amir murkuðu lífið úr fólkinu,
pyntuðu og nauðguðu.
Þegar komið er inn í kirkjuna
verða menn áþreifanlega varir við
hryllinginn sem þar átti sér stað.
Dauf rotnunarlykt er enn í lofti
og ekki verður þverfótað fyrir lík-
amsleifum. Til að komast hjá því
að stíga á líkin verður að feta sig
eftir kirkjubekkjuhum. Fyrir utan
kirkjuna eru borð þar sem haus-
kúpum og líkamsleifum hefur verið
komið fyrir. Spjótsoddar í höfuð-
kúpunum segja allt sem segja þarf.
Þrátt fyrir allt er viðmót fólks
vingjamlegt. Það er elskulegt og
kurteist og aðkomumaður skilur
vart hvemig þessi þjóð hefur getað
umtumast svo algerlega. Það Rú-
anda sem blasir við sjónum er frið-
sælt land og fallegt við fyrstu sýn
en hryllingurinn er ekki langt und-
an, ekki þarf að stíga nema nokk-
ur skref til að standa augliti til
auglitis við hann.
Hiti og þrengsli
Um 90.000 manns sitja í rúm-
lega 200 yfirfullum fangelsum í
Rúanda. Aðstæðurnar eru skelfi-
legar og fjöldi fanga hefur ör-
magnast í hitanum og þrengslun-
um. í Gingongo, sem er eitt hið
illræmdasta, eru um 5.000 manns
í haldi við ömurlegar aðstæður.
Stórir og miklir klefar sem hund-
ruð manna er troðið inn í. Þegar
ljósmyndarinn kemur á staðinn er
spenna í lofti en úr henni dregur
þegar fangamir hafa vanist að-
komumanninum, sem má sætta sig
við að í hann sé potað í sífellu.
Fangarnir eru hútúar og tútsar en
ekki verður vart mikillar spennu á
milli þeirra.
Þeir fangar sem lengst hafa
setið á bak við lás og slá, hafa
verið í fangelsi í hálft annað ár
og enn að fy'ölga. Flestir halda
mennirnir fram sakleysi sínu og
starfsmenn alþjóðlegra hjálpar-
stofnana segja ljóst að einhveijir
þeirra segi satt og rétt frá. Full-
víst er þó talið að flestir fanganna
séu sekir um mikil grimmdarverk.
Eiga þeir líklega fyrir höndum
langa bið áður en mál þeirra verða
tekin fyrir.
Heometo, 25 ára, og Magbopo,
16 ára, eru fangar í Gingongo.
Báðir halda sakleysi sínu fram,
segja að vorið og sumarið 1994
hafi ríkt djöfullegt ástand í land-
inu. Magbopo, sá yngri, segir vin
sinn hafa framið morð, sakað sig
um þau og flúið. Heometo segir
ástandið hafa verið þannig að hann
hafi haft um þrennt að velja; að
drepa, vera drepinn eða leggjast
út. Hann hafi tekið síðasta kost-
inn, haldið til fjalla og dvalið þar í
á fjórða mánuð, á meðan mesta
bijálæðið gekk yfir.
í júlí á síðasta ári var hann kall-
aður til yfirheyrslu hjá lögreglunni
og spurður hvar hann hefði haldið
sig þegar þjóðarmorðið var framið
, þar sem talið væri að hann hefði
tekið þátt í þeim. Hann var fluttur
í Gingongo þar sem hann hefur
verið í rúmt ár. „Þið skiljið þetta
ekki, það getur enginn skilið hvað
gerðist, sem ekki upplifði það. Menn
myrtu til þess að vera ekki drepnir
sjálfir. Ég gat ekki tekið þátt í
þessu og hélt til fjalla. Samt sit ég
hér, sakaður um þátttöku í þjóðar-
morði. Ég veit ekki hvernig þetta
fer, ég er saklaus en það getur
farið svo að ég og margir aðrir
saklausir sem hér sitja, þurfum að
líða fyrir glæpi annarra.“