Morgunblaðið - 03.12.1996, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1996 35
um
leg
Hægt að vera utan ESB
en taka upp evró
Hann segist telja mögulegt að taka
upp evró hér á landi án þess að ganga
í Evrópusambandið, ekki sízt vegna
þess hvað krónan sé lítill gjaldmiðill.
Hægt sé að ákveða einhliða að taka upp
evró í nokkrum skrefum. Það gæti gerzt
þannig að fyrst yrði myntinni breytt,
þannig að ein króna jafngilti einu evrói,
síðan yrði gengisfestan bundin í stjóm-
arskrá og loks yrðu sett lög um að evtó
væri lögeyrir, inna mætti greiðslur af
hendi í evróum og færa reikninga hvort
sem menn vildu í evróum eða krónum.
Forsenda fyrir þessu væri hins vegar
að hægt yrði að halda sömu stöðugu
efnahagsskilyrðum og innan EMU. „Þá
vantar inn í dæmið hvort ESB myndi
vilja semja við okkur um að veija okkur
áföllum. Það myndi reyna á hvort við
gætum náð samningum við Evrópska
seðlabankann eða Evrópska seðlabanka-
kerfíð um að veija gjaldmiðilinn. Þegar
menn eiga aðild að gjaldmiðilssvæði er
það hins vegar svo að ef eitt svæði verð-
ur fyrir áföllum koma aðrir oft með
ýmiss konar aðstoð, til dæmis í formi
styrkja og framlaga. Við ættum ekki
kost á slíku nema vera í Evrópusam-
bandinu. Það er því hægt að taka upp
evró án þess að vera í ESB, en það er
áhættusamara," segir Vilhjálmur.
EMU-aðild kallar á sveigjan-
legri vinnumarkað
Sveinn Hannesson, framkvæmda-
stjóri Samtaka iðnaðarins, segist telja
nauðsynlegt að gera vandaða hagfræði-
lega úttekt á áhrifum EMU á ísland.
Einnig sé nauðsynlegt að hún fyalli um
áhrifin á íslenzk atvinnulíf á breiðari
grundvelli en sú úttekt, sem nú er hafin
á vegum Seðlabankans.
„Það er óneitanlega þannig að aðild
að EMU kallar á sveigjanlegri vinnu-
markað. Spumingin er til dæmis hvort
okkar vinnumarkaður er nægilega
sveigjanlegur," segir Sveinn. „Menn
horfa gjaman til Bandaríkjanna, þar
sem er miklu sveigjanlegri vinnumark-
aður en líka minna atvinnuleysi en í
Evrópu. Bandaríkin eru einn markaður
með eina mynt. Menn flytja sig ekki svo
mikið til innan þeirra eftir atvinnu-
ástandi, heldur er launakerfið sveigjan-
legt og menn taka á sig launalækkun
ef illa árar. Við höfum alltaf leyst slíkan
vanda með þv! að fella gengið. Lykil-
spumingin er hvort íslenzka hagkerfið
sé nógu agað til að vera í myntbanda-
lagi.“
Sveinn segir að væntanleg gildistaka
EMU sé nú það mál, sem samtök at-
vinnulífsins í öðmm Evrópuríkjum séu
uppteknust af. „Þetta er mál, sem við
komumst ekki hjá að skoða og ræða.
Það er því mjög gott að umræður um
EMU era hafnar,“ segir hann.
Breiðari hópur geri úttekt
Finnur Sveinbjömsson, fram-
kvæmdastjóri Sambands íslenzkra við-
skiptabanka, segir mikla þörf á skipu-
legri upplýsingasöfnun og kortlagningu
af hálfu Islendinga. Það sé jákvætt að
Seðlabankinn sé byijaður á slíkri vinnu,
en æskilegt væri að breiðari hópur
tæki verkefnið að sér, til dæmis hags-
munaaðilar og aðrir aðilar innan stjórn-
kerfisins, auk Seðlabankans. „Næsta
skref er að fara skipulega yfir þetta
og velta vöngum yfir því hvað EMU
muni þýða fyrir okkur. Eg er ekki tilbú-
inn að tjá mig um málið með ákveðnum
hætti fyrr en staðreyndimar liggja fyr-
ir. Reyndar era enn ekki komin svör
við öllum tæknilegum atriðum og þau
koma ekki strax,“ segir Finnur.
Hann segir að á meðal þess, sem
þurfi að skoða, sé hugsanleg aðild ís-
lenzkra banka að TARGET-kerfinu.
Bankamir sjái fram á að þurfa að verzla
með nýja mynt, en á móti fækki evr-
ópsku gjaldmiðlunum. „íslenzku bank-
amir hafa helzt fylgzt með þessu máli
í gegnum Evrópska bankasambandið,
en þar hefur EMU verið mjög mikið
til umræðu. Þaðan kemur vitneskja
okkar og líka þrýstingurinn á að gera
eitthvað," segir Finnur.
Fullveldisfagnaður stúdenta 1. desember
Stúdentar vilja
að menntun
njóti forgangs
„FORGANGSROÐUN í þágu mennt-
unar“ var yfirskrift fullveldisfagnað-
ar stúdenta, sem haldinn var í Há-
skólabíói sunnudaginn 1. desember.
Dagskrá fullveldisdagsins hófst
með guðsþjónustu í umsjá guðfræði-
nema í Háskólakapellunni, að henni
lokinni flutti Sigtryggur Magnason
íslenskunemi minni Jóns Sigurðsson-
ar í kirkjugarðinum við Suðurgötu
og þá hófst hátíðardagskráin í Há-
skólabíói.
Ávörp fluttu þau Sveinbjörn
Björnsson háskólarektor, Þorsteinn
Vilhjálmsson prófessor, Dagur B.
Eggertsson háskólanemi og Ragn-
hildur Hjaltadóttir, formaður stjórn-
ar Hollvinasamtaka Háskólans. Há-
skólakórinn söng íslensk þjóðlög og
Stúdentaleikhúsið flutti örleikrit.
Aðstöðumunur kynslóðanna
Yfirskrift ræðu Dags B. Eggerts-
sonar var aðstöðumunur kynslóð-
anna. Hann rakti í ítarlegu máli laga-
breytingar sem stjórnvöld hafa beitt
sér fyrir sem beint og óbeint hafa
snert kjör námsmanna. „Kynslóða-
bilið fær nýja og bitrari merkingu í
hugum ungs fólks þegar fram koma
áhrif fjölmargra umfangsmikilla
kerfisbreytinga á lífsafkomu upp-
rennandi kynslóða. Allt virðist hafa
lagst á eitt í þessum efnum í lok
níunda áratugarins og í upphafi hins
tíunda. Þetta voru breytingar á hús-
næðiskerfi, skattakerfi og ekki síst
breytingar á námslánakerfinu."
Dagur sagði að námslán og hús-
næðislán sem ungt fólk tók fyrir
1976 hefðu brunnið upp í verðbólgu
þessara ára. Upptaka staðgreiðslu-
kerfis skatta hefði einnig haft áhrif
á kjör námsmanna. Meðan skattar
voru greiddir eftir á hefðu náms-
menn ekki þurft að taka á sig fulla
skattbyrði fyrr en fullum tveimur
árum eftir að þeir hófu launavinnu.
Við þetta bættist að endurgreiðslur
námslána hófust fimm árum eftir
að námi lauk 1967-1975 og þremur
árum eftir námslok bæði fyrir þann
tíma og milli 1976 og 1992. Nú
hæfust endurgreiðslur tveimur árum
eftir námslok.
„Það er mikilvægt að stjórnvöld
geri sér að fullu grein fyrir þeirri
alvöru sem umræða um réttlæti milli
kynslóða kallar á. Aðstöðumunur af
því tagi sem hér hefur verið rakinn
er ekki eina málið sem brennur á
uppvaxandi kynslóð, unglingar eru
blórabögglar fyrir lélegt uppeldi,
aðstöðuleysi og úrræðaleysi skóla-
kerfisins, atvinnuleysi virðist helst
eiga að leysa með því að skerða rétt-
Morgunblaðið/Kristinn
HÁSKÓLAKÓRINN söng í Há-
skólabíói á fullveldisdaginn.
indi, kaup og kjör ungs fólks á vinnu-
markaði og að auki verður varla séð
að uppvaxandi kynslóð eigi nokkra
möguleika á að hasla sér völl innan
grundvallaratvinnuvegs þjóðarinnar,
sjávarútvegs, nema sem launamenn
hjá einhveijum þeirra sem úthlutað
var kvóta við upptöku fiskveiði-
stjórnunarkerfisins nema þeim tæm-
ist arfur,“ sagði Dagur.
Barátta stúdenta samofin
fullveldisbaráttunni
Sveinbjörn Björnsson háskólarekt-
or sagði að saga háskólamenntunar
hér á landi væri samofin baráttu
fyrir fullveldi. Það færi því vel á því
að stúdentar stæðu vörð um full-
veldisdaginn og tengdu baráttu sína
fyrir bættum hag minningu um full-
veldisbaráttu þjóðarinnar.
Sveinbjörn rakti nokkra áfanga í
fullveldisbaráttunni og sagði: „Af
þessum sögubrotum má ráða hve
samofin saga háskólamenntunar hér
á landi er fullveldisbaráttu þjóðarinn-
ar. Svo mun enn verða um komandi
aldir þótt ekki sé lengur við stjóm-
völd í Danmörku að etja heldur al-
þjóðlegan markað viðskipta og at-
vinnuafls. Merkisberar í þeirri bar-
áttu verða sem fyrr ungir námsmenn
okkar. Við verðum að hlúa sem best
að menntun þeirra, veita þeim tæki-
færi til að starfa á landi eða á okkar
vegum í öðrum löndum. Þá mun full-
veldi okkar vel borgið.“
Menntamál eru sjálfstæðismál
Þorsteinn Vilhjálmsson prófessor
vék í ræðu sinni m.a. að Lánasjóði
íslenskra námsmanna og sagði að
það hefði verið rétt stefna, sem
mörkuð var á sínum tíma, að veita
námsmönnum námslán en ekki beina
styrki eins og viða er gert.
„Ég tel menntamálin vera brýn-
ustu sjálfstæðismál þjóðarinnar um
þessar mundir. Við erum að mörgu
leyti á eftir öðrum þjóðum í þessum
málaflokki miklu frekar en öðrum.
Við þurfum að taka okkur tak og
stórbæta menntakerfið allt frá
grunnskóla til háskóla og frá kenn-
aralaunum til námsaðstoðar. Ekki
síst þurfum við að breyta grundvall-
arviðhorfum _ okkar til náms og
menntunar. Ég er ekki einn um að
benda á að þetta muni skipta sköpum
um efnahagslega afkomu okkar á
tuttugustu og fyrstu öldinni," sagði
Þorsteinn.
Evrópusambandið, mannréttindi og fullveldi
Meirí takmörkun
fullveldis í EES-
en ESB-aðild
Allan Rosas, fínnskur lögfræðiprófessor og einn
yfirmanna réttarsviðs framkvæmdastjórnar Evrópu-
sambandsins, var um helgina ræðumaður á opnum
fundi Mannréttindaskrifstofu íslands um „Evrópu-
------------------—-——————-----?---------
sambandið, mannréttindi og fullveldi“. I samtali við
Auðun Arnórsson segir Rosas m.a. að meiri tak-
mörkun fullveldis felist í aðild að EES en ESB.
IAÐILD að Evrópska efnahags-
svæðinu (EES) felst meiri tak-
mörkun á fullveldi þess þjóðrík-
is sem 1 hlut á en full aðild að
Evrópusambandinu (ESB) hefur í för
með sér, þar sem í síðarnefnda tilvik-
inu eiga öll aðildarríkin jafnan þátt í
hinni sameiginlegu ákvarðanatöku, en
í hinu fyrra ekki. Þetta er álit Allans
Rosas, sem meðal annars gegnir emb-
ætti framkvæmdastjóra réttarsviðs
framkvæmdastjórnar Evrópu- sam-
bandsins, en hann var um helgina
aðalræðumaður á ojmum fundi Mann-
réttindaskrifstofu Islands og aðildar-
félaga hennar.
Fundurinn var haldinn í tilefni af
íslenzka fullveldisafmælinu, en stjórn
Mannréttindaskrifstofunnar hyggst
reyna að gera það að árvissum við-
burði að efna í kring um 1. desember
til slíkra funda um mannréttindi og
skyjd málefni.
Áður en Rosas réðst til embættis-
verka fyrir Evrópusambandið árið
1995 var hann um fjórtán ára skeið
lagaprófessor við Ábo Akademi. þ.e.
gamla (sænska) háskólann í Ábo/
Turku í Finnlandi og framkvæmda-
stjóri mannréttindastofnunar þess
háskóla í tíu ár. Eftir hann hafa birzt
á annað hundrað fræðirita og -greina,
m.a. á sviði þjóðaréttar mannréttinda
og stjórnskipunar- og stjórnsýslurétt-
ar, svo nokkuð sé nefnt. Hann er því
meðal helztu sérfræðinga Norður-
landa á þessum sviðum.
Blaðamaður Morgunblaðsins ósk-
aði eftir mati Rosas á samningnum
um Evrópska efnahagssvæðið og á
samrýmanleika hans við stjórnar-
skrár íslands og hinna EFTA-ríkj-
anna, sem gerðust aðilar að EES á
sínum tíma, þ.e. hvort hann teldi
fullveldisframsal hafa átt sér stað
með EES-aðildinni.
Rosas tók fram, að hann hefði heyrt
að bæði hér á landi og í Noregi hefði
allhart verið deilt um samrýmanleika
EES-samningsins við stjórnar-
skrána, en hann teldi sig ekki vera
nógu vel upplýstan um þær deilur
til að geta tekið ákveðna afstöðu í
málinu eða dæmt um hvort eða hve
mikið framsal á fullveldi hefði átt
sér stað í hvoru tilviki. En hann sagð-
ist almennt geta fullyrt, að í aðild
að EES fælist meiri takmörkun á
fullveldi en með fullri aðild að ESB,
ALLAN Rosas á opnum fundi
Mannréttindaskrifstofu Is-
lands á laugardaginn.
og m.a. af þeirri ástæðu hefði hann
verið fylgjandi inngöngu Finnlands
í ESB.
„Það er hins vegar einfalt fyrir
mig að svara þessari spurningu frá
finnskum sjónarhóli," sagði Rosas.
„Öfugt við hér á íslandi var ekkert
um þetta atriði deilt í Finnlandi.
Finnska stjórnarskráin er sérstök að
því leyti, að hún leyfir að gerðar séu
„undantekningar" frá stjórnar-
skránni án þess að henni sjálfri sé
breytt. Þessar „undantekningar“
þurfa að vera samþykktar á sam-
bærilegan hátt og stjórnlög, en lítið
eitt auðveldara er að gera þessar
breytingar ef um alþjóðlegan samn-
ing er að ræða - eins og tilfellið var
bæði með EES- og ESB-aðildar-
samningana. Til að lögleiða þá þurfti
aðeins 2/3 meirihluta á þingi.“
í þessu sambandi vísaði Rosas
einnig til Danmerkur. í dönsku
stjórnarskránni er ákvæði, sem sér-
staklega kveður á um að stjórnvöld
megi að uppfylltum skilyrðum fram-
selja vald til alþjóðlegra stofnana,
en með þessu ákvæði hafa samning-
ar Danmerkur við ESB hingað til
verið lögleiddir. Nú er tekizt á um
það fyrir dómstólum í Danmörku,
hvort ríkisstjórninni hafi verið heim-
ilt samkvæmt stjórnarskránni að
skrifa undir Maastricht-sáttmálann.
Þeir sem efast um það gera því
skóna, að umrætt ákvæði stjórnar-
skrárinnar eigi ekki lengur við, þeg-
ar um svo víðtækar skuldbindingar
ríkisins er að ræða, eins og gert var
með undirritun Maastricht-sáttmál-
ans.
Af þessu er ljóst, að öllum Norður-
landaþjóðunum, hverri á sinn hátt,
er umhugað um varðveizlu fullveldis-
ins í samrunaferli Evrópu.
Ekki sambandsríki
í erindi sínu lét Rosas m.a. þau
orð falla, að hann hefði ekki trú á
því að Evrópusambandið ætti í fyrir-
sjáanlegri framtíð eftir að þróast í
sambandsríki. Hann leggur áherzlu
á, að ESB sé „pólitísk stofnun af
mjög sérstakri gerð,“ en það sé ekki
og stefni heldur ekki í að verða að
ríki í eiginlegri merkingu þess orðs.
Yfirleitt er, að hans mati, ekki viðeig-
andi að reyna að nota gömul hugtök
eins og ríkjasamband, sambandsríki
eða þ.u.l. um Evrópusambandið; það
sé fyrirbæri sem sé búið eiginleikum
sem ekki falli að neinum þessara
hefðbundnu heita. Á vissum, afmörk-
uðum sviðum hafi það öðlazt eigin-
leika, sem hingað til einungis ríki
hafa haft - dæmi um þetta sé það
vald sem framkvæmdastjórnin hefur
á sviði stjórnvaldsaðgerða á sviði
markaðssamkeppni - á öðrum svið-
um eigi það hins vegar langt í land,
s.s. í utanríkis- og varnarmálum.
í þessu sambandi segist Rosas
einnig trúa því staðfastlega, að á
sama tíma og hið sjálfstæða þjóðríki
muni halda áfram að vera grundvall-
areining heimssamfélagsins, aukist
einnig mikilvægi alþjóðlegra sam'-
starfsstofnana eins og WTO og SÞ.
Svæðisbundin ríkjabandalög á borð
við ESB, sem nú þegar eru tekin að
mótast víða um hinn sífellt samofn-
ari heim, muni hafa mikilvægu tengi-
hlutverki að gegna á milli grunnein-
inganna; ríkjanna og alþjóðastofnan-
anna.