Morgunblaðið - 12.01.1997, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
>
Moltke greifi
breytti tugthúsi
í konungsgarð
Forseti íslands ætlar að bjóða íslendingum
í Kaupmannahöfn til kaffídrykkju í höll
Moltkes við Breiðgötu á mánudag þar sem
hann er staddur vegna afmælis drottningar.
Pétur Pétursson kann að rekja flestum
—————— —
betur tengsl Moltke-ættarinnar við Island
og forsetasetrið, en Moltke greifi var stift-
amtmaður á íslandi 1819-23.
INÝJASTA hefti danska tíma-
ritsins Heraldisk Tidskrift
er fróðleg grein, sem fjallar
um skjaldarmerki aðalsætt-
ar, sem rekur kyn sitt til fursta-
dæmisins Mecklenburg. Aðalsætt
þessi kemur víða við sögu Þýska-
lands, Danmerkur og íslands. Hér
er um að ræða fjölda nafnkunnra
manna, sem kenndu sig við
Moltke, en höfðu í skjaldarmerki
sínu þijá fugla, af ætt orra. Svo
sem fram kemur í grein Pouls
Holtstein í tímaritinu sem til er
vitnað, hefir Moltekættin tengst
ýmsum öðrum aðalsættum og birt-
ist með grein höfndar fjöldi til-
brigða við upprunalegt skjaldar-
merki Moltkeættarinnar. Því hefir
lítt verið haldið á loft, að einnig
hér á landi hefir skjaldarmerki
Moltkeættar lengi gnæft á sögu-
frægum stað, án þess að sérstök
athygli væri á því vakin. Hér er
átt við Bessastaði. Yfir dyrum
Bessastaðakirkju er mótað skjald-
armerki E.C.L. Moltkes stiftamt-
manns. Hann gegndi því embætti
um fjögurra ára skeið. Hyggjum
nánar að því síðar.
Margur ættarlaukur
íslendingar hafa átt mikil og
margvísleg samskipti við nafn-
kunna menn, sem teljast til
Moltkeættar. Svo sem geta má
nærri er þar margur ættarlaukur,
en ekki feta gangvarar þeirra og
gæðingar allir sömu braut. Knud
Zimsen borgarstjóri, séra Bjarni
Jónsson vígslubiskup og séra Frið-
rik Friðriksson í KFUM hefðu all-
ir nefnt Joachim Moltke, hirð-
meistara Friðriks prins síðar kon-
ungs, sem öðling á miklum ættar-
meiði.
Einar Olgeirsson foringi komm-
únista hafði kynnst Kai Moltke,
forystumanni danska kommún-
istaflokksins. Einar segir um
hann: „Kai Moltke var af hinni
frægu og tignu Moltkeætt og var
þess vegna kallaður rauði greifinn.
Hann var afkastamikill rithöfund-
ur.“ Við þessa lýsingu Einars má
bæta því að skv. frásögn Kai
Moltkes átti Stefán Pjetursson síð-
ar þjóðskjalavörður fótum fjör að
launa, er hann leitaði ásjár danska
sendiráðsins og óskaði eftir því
að vera fluttur heim frá Moskvu.
Hann óttaðist ofsóknir réttlínu-
manna.
Þá deildu menn hart um það
hveijir væru höfuðstoð borgara-
stéttarinnar. Seinna kom í ljós að
þeir voru það allir með tölu.
í frásögn Knuds Zimsens borg-
ÁÞREIFANLEGT YFIRBURÐA VERÐ!
1997 ATV 28" SJÓNVÖRPIN KOMIN Á FRÁBÆRU VERÐI
28" ATV Á AÐEINS KR. 59.900*
*SUPER PLANAR BLACK LINE MYNDLAMPI *ALLAR AÐGERÐIR Á SKJÁ
*ÍSLENSKT TEXTAVARP
*GÓÐIR HÁTALARAR AÐ FRAMAN
*STEREO HEYRNARTÓLATENGI
*FULLKOMIN GÓÐ FJÁRSTÝRING
*NICAM STEREO MAGNARI
*SJÁLFVIRK STÖÐVALEITUN
*S-VHS INNGANGUR
*2 EURO SCART TENGI
KOMIÐ OG TRYGGIÐ YKKUR ÞETTA FRÁBÆRA TÆKI FYRIR JÓLIN.
*STAÐGREIÐSLUVERÐ
VÍSA/EURO
RAÐGREIÐSLUR
ÁRMÚLfl 38 SÍM 5531133
YFIR innganginum í höll Moltkes við Breiðgötu er skreyting þar
sem sjá má skjaldarmerki Moltke-ættarinnar. Sé myndin borin
saman við skjaldarmerkið á Bessastaðakirkju kemur fram líking
merkjanna. Nú hafa handverksmenn eignast höllina, svo sem
fram kemur þegar horft er á áletrun yfir dyrum.
arstjóra kemur fram að Joachim
Moltke greiðir götu margra fá-
tækra stúdenta og veitir sumum
þeirra ijárhagslega aðstoð.
„Moltke bjó í stórri höll. Hann
hafði gaman af að safna til sín
kristilega sinnuðum stúdentum,
og einu sinni í mánuði hveijum
mætti hjá honum stór hópur slíkra
manna. Þegar þangað var komið,
var haldin bænasamkoma, en að
henni lokinni bauð hann öllum til
matar. Moltke var vel menntaður
og víðlesinn, og báru viðræðurnar
í hinum stóra sal hans greinileg
merki þess.“
Frásögn séra Bjarna Jónssonar
af heimsókn í höll Moltkes er með
sérstæðum blæ. Hún ber öll ein-
kenni séra Bjarna, enda kann sá
sem hlýðir að hlusta og segja frá.
Matthías Johannessen ritstjóri
skráir frásögn séra Bjarna: „Ég
hef stundum verið spurður, hvað
mér hafi komið mest á óvart
fyrstu vikurnar í Kaupmanna-
höfn. Ég held það hafi verið höll
Moltkes greifa í Breiðgötu. Olfert
Richard sagði við mig, þegar ég
hafði dvalist nokkurn tíma í
Kaupmannahöfn: „Nú hef ég boð
til greifa Moltke og við fylgjumst
þangað að.“ Ég verð auðvitað
undrandi, en þó fullur af tilhlökk-
un. Og hún breyttist í fögnuð,
þegar ég gekk inn, því höll Molt-
kes greifa var fínasti staður, sem
ég hafði séð á ævi minni, og langt
hafm yfir allt annað. Hún var
jafnvel ennþá fínni en torfbærinn
heima í Mýrarholti. Greifanum
kynntist ég síðar mjög vel í
KFUM.“
Naumast þarf að vekja athygli
á því hve vel séra Bjarna tekst
að varpa ljóma á æskuheimili sitt,
lágreistan torfbæinn með skin frá
steinolíuljósi á horni Vesturgötu
og Bakkastígs.
Benedikt Gröndal hefir lýst
Bessastaðakirkju í bók sinni
Dægradvöl:
„Upp úr turninum er stöng úr
járni og stór málmkúla neðan til
á henni og var gyllt, á að giska
tvær álnir að þvermæli; þar uppi
yfir var gylltur veðurviti með nafni
Kristjáns 7. (en tuminn hlaut þó
að hafa verið byggður eftir hans
daga) en efst önnur kúla
minni . . . Hvernig á þessu kon-
ungsnafni stendur, veit ég ekki,
en ofarlega á turninum framan-
verðum var ferhyrnt skjaldarmerki
úr steini, með þremur fuglum, og
fjaðurbuskur upp úr höfði hvers
þeirra, en þetta er einmitt skjald-
armerki Moltkes eða einhvers af
þeirri ætt, en um þetta leyti var
Moltke stiftamtmaður. Annars
getur vel verið að turninn hafi
verið byggður áður, eins og kirkj-
an, og hafi eitthvað verið gert við
hann á þessum tíma, og hafi þá
GRÍMUR Thomsen var sam-
ferða ungum manni af grein
Moltke-ættarinnar sem á
þetta skjaldarmerki þar sem
orrarnir þrír eru i fyrirrúmi,
líkt og á Bessastaðakirkju.
stiftamtmaðurinn tekið sér bessa-
leyfi til að setja þarna ættarmerki
sitt (Moltke er nafn á einhveijum
fugli, svörtum að lit, og er orðið
líklega slafneskt eða vendiskt, því
ættin er frá Mecklenburg eða
Pommern). Það var í manna minn-
um, sem lifðu í mínu ungdæmi,
að menn voru teknir frá róðrum í
besta veðri (t.a.m. Bjarni í Svið-
holti) til að róa með stiftamt-
mannsfólkið út um allan sjó til
skemmtunar, og hafði þá viljað
til, þegar þeir áttu að vaða með
frúna út í skipið, að þeir duttu í
sjóinn viljandi með hana, svo hætt
var við þá sjóferð. Þetta var ein
af kvöðunum í þá daga.“
Bjarni í Sviðholti, sá sem Bene-
dikt Gröndal nefnir var Halldórs-
son. Hann var lögréttumaður. Um
eitt skeið var hann ráðsmaður
Bessastaðaskóla. Bjarni var vel
efnum búinn, talinn með ásjáleg-
ustu mönnum, segir Páll Eggert
Ólason í æviskrám sínum. Vilji
einhver vita deili á úrræðagóðum
Álftnesingi, sem hafði ráð undir
rifi hveiju og kunni að koma sér
undan kvöðum hefðarfólks, þá
voru meðal afkomenda hans nafn-
kunnir lærdómsmenn og krafta-
jötnar. Bjarni Jónsson rektor Lat-
ínuskólans (Menntaskólans í
Reykjavík) hét nafni afa síns,
Bjarna í Sviðsholti. Móðir Bjarna
rektors giftist síðar Birni Gunn-
laugssyni yfirkennara. Hann var
tengdafaðir Jens Sigurðssonar
rektors. Og þá fer nú að styttast
í Jóhannes og Jón Nordal. Af
þessari ættarskrá má sjá að þeir
bræður eru komnir af Bjarna í
Sviðsholti, lögréttumanni, sem lét
ekki kveðja sig frá verki um há-
bjargræðistímann til þess að
sinna dyntum hefðarfólks.
SJÁ SÍÐU 22.
I
I
I
>
I
L
I
\
í
I
í
L
R
L
í.
I
t
L
I
í.
í
L
I
s
I
I
f
I