Morgunblaðið - 16.03.1997, Qupperneq 6

-T"\: .-•/ — • |
6 SUNNUDAGUR 16. MARZ 1997________________________________________________________ MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Sænski Hægriflokkurinn
um NATO-aðild Svíþjóðar
„Hlutleysisstefna
Svía er dauð“
í skýrslu sænska Hægriflokksins er því
slegið föstu að lítið sé eftir af hlutleysis-
stefnu Svía. Henrik Landerholm þingmað-
ur segir í samtali við Sigrúnu Davíðs-
dóttur að aðild að Atlantshafsbandalag-
inu sé eðlilegt framhald núverandi stefnu.
Spenna í stjórnmálum Katalóníu á Norður-Spáni
JORDI Pujol, leiðtogi þjóðernissinna í Katalóníu á Norður-Spáni, ræðir við fréttamenn.
Nýjar tillögrir um
stöðu katalónsku
valda deilum
læf'BAKSVIÐ
Jordi Pujol, leiðtogi þjóðemissinna í Katal-
óníu, kann að hafa gengið of langt með
nýjustu tillögum sínum um yfírburðastöðu
katalónsku í héraðinu. Ásgeir Sverrisson,
fréttaritari Morgunblaðsins á Spáni, segir
frá deilum katalónskra þjóðemisinna,
sem gætu haft áhrif á landsvísu.
AÐILD Svia að Atlantshafs-
bandalaginu er eðlileg þró-
un þess að hlutleysistefna
Svía er dauð,“ segir Henrik Lander-
holm þingmaður sænska Hægri-
flokksins og einn af höfundum
nýrrar skýrslu flokksins um vam-
armál. En hann undirstrikar að það
sé ekki spuming um aðild í dag
eða á morgun, heldur sé um að
ræða ferli ér stefni í þessa átt.
Meðan hvorki Finnland né Svíþjóð
séu aðilar að NATO sé eðlilegt að
Norðurlöndin vinni dyggilega sam-
an að varnarmálunum á norður-
slóðum.
Landerholm segist líta svo á að
hlutleysisstefna Svía hafi verið úr
sögunni síðan þingið samþykkti
breytingar á henni árið 1992. Þá
var horfíð frá því að landið skyldi
standa utan hemaðarbandalaga og
vera skyldugt að halda uppi vamar-
hæfni, en þess i stað skyldi landið
vera utan hernaðarbandalaga til
að geta verið hlutlaust ef ófriður
skylli á í nágrannalöndunum. Um
leið og stefnunni hafði verið hnikað
til á þennan hátt heyrðust raddir
um að Svíar gætu ekki horft á
aðgerðarlausir ef til dæmis Rússar
réðust inn í Eystrasaltslöndin og
undir það tekur Landerholm.
í NATO innan fimm ára?
Aðild Svía að Evrópusamband-
inu segir Landerholm endanlega
undirstrikun endaloka hlutleysis-
stefnunnar, því þó að ESB sé ekki
hernaðarbandalag sé það bandalag
um efnahagsmál og sameiginleg
gildi aðildarlandanna. En NATO-
aðild er enn viðkvæmt mál í Sví-
þjóð, ekki síst meðal jafnaðar-
manna og því undirstrikar hann
að óskynsamlegt sé að þrýsta um
of á NATO-umræðuna. „ Allir eru
hlynntir NATO og hver lofsöngur-
inn á fætur öðrum kveður við um
gildi NATO fyrir öryggi og stöðug-
leika í Evrópu og þátt Bandaríkj-
anna þar í, en sem stendur er bein
aðild ekki á döfinni. Stuðningurinn
Svía við NATO kemur skýrt fram
í að þeir hafa tekið tveimur höndum
hveiju boði bandalagsins um sam-
vinnu. NATO er viðurkennt sem
kjarninn í stöðugleika Evrópu.“
Landerholm segir erfitt að fullyrða
um tímaáætlun eða hvert ferli Svía
inn í NATO verði. Það sé fyrst og
fremst undir Jafnaðarmanna-
flokknum komið, „en mér þætti
ekki ósennilegt að umsókn um
sænska aðild komi fram á næstu
fimm árum eða svo.“
Hlutleysisstefna Svía fól í sér
að Svíar miðuðu við að geta séð
sjálfir um vamir landsins. Með nið-
urskurði í kjölfar breyttra að-
stæðna standast fyrri varnarfor-
sendur ekki lengur og Svíar eru
ekki lengur færir um að veija land-
ið. „Við erum á verði gegn myrkra-
öflum í Rússlandi og þótt ekkert
bendi til þess nú gætu Rússar her-
væðst aftur eftir 8-10 ár.“ Styrkar
vamir til lengri tíma séu mikilvæg
rök fyrir NATO-aðild, þegar NATO
stefni í að verða kjarninn í vörnum
Evrópu.
Staða Eystrasaltslandanna
Staðan í Eystrasaltslöndunum
er mikilvægur hlekkur í öryggi
Svía og Landerholm segir aðild
landanna þriggja að NATO og ESB
brennandi spumingu fyrir Svia.
Þótt þeir geti ekki haft áhrif á
aðild að NATO geti þeir með aðild
sinni að ESB gengið erinda land-
anna þar. Hin opinbera stefna ESB
sé að semja sérstaklega við hvert
land. Eistland standi vel að vígi,
og jafnvel betur en Pólland, sem
talið er líklegt að verði í fyrstu
umferð stækkunar. Þýskaland hef-
ur sýnt Póllandi áhuga, Eystrasalt-
slöndunum síður, en Landerholm
segir mikilvægt að tekið sé á hveiju
landi á eigin forsendum, en ekki
farið eftir stefnu einstakra ESB-
landa.
Þótt engin ógn steðji að Svíþjóð
eða Norðurlöndum og þau séu ekki
öll í NATO segir Landerholm að
þau geti af hreinni hagkvæmni
unnið saman á sviði varnarmála.
NÝJAR tilögur sem Jordi Pu-
jol, leiðtogi þjóðemissinna
í Katalóníu á Norður-Spáni,
hefur lagt fram og tryggja eiga yfír-
burðastöðu katalónsku hafa valdið
verulegri spennu í stjórnmálum hér-
aðsins. Líkur eru jafnvel taldar á
því að bandalag þjóðernissinna í
Katalóníu gefí upp öndina en kosn-
ingar þar gætu síðan haft mikil áhrif
á stjórnmáiaþróunina á Spáni.
Jordi Pujol er leiðtogi katalónska
flokkabandalagsins Covergencia i
Unió (CiU), sem samanstendur af
flokki hans, Convergencia Democr-
ática de Catalunya (CDC) og Unió
Demoerática de Catalunya (UDC),
sem Josep Antoni Duran Lleida stýr-
ir. Flokkabandalagið CiU styður síð-
an stjórn Þjóðarflokks José María
Aznar, forsætisráðherra Spánar, og
þá skoðun má auðveldlega rökstyðja
að Pujol sé áhrifamestur spænskra
stjórnmálamanna þar eð hann hefur
líf ríkisstjórnar hægri manna í hönd-
um sér.
Hin eilífa glíma við
miðstj órnarvaldið
Spænsk stjórnmál snúast að
stærstum hluta um viðleitni hérað-
anna til að tryggja sér aukna sjálf-
stjórn frá miðstjórnarvaldinu í
Madrid. Þar sem katalónskir þjóð-
ernissinnar vörðu áður minnihluta-
stjórn sósíalista undir forsæti Felipe
Gonzalez falli og styðja nú stjórn
Aznars hafa þeir verið í lykilstöðu í
spænskum stjórnmálum. Af þessu
leiðir að þeir hafa náð miklum ár-
angri í glímunni eilífu við miðstjórn-
arvaldið. Katalónskir þjóðernissinn-
ar fullyrða jafnan að þeir greiði
meira til miðstjórnarvaldsins en þeir
þiggja þaðan og því haldi þeir uppi
ýmsum fátækari héruðum Spánar
sem einkum eru í suðurhluta lands-
ins. Margir draga þessar fullyrðing-
ar í efa en óumdeilanlegt er að tekj-
ur í Katalóníu og iðnhéruðunum í
norðri eru 20-30% yfir landsmeðal-
tali.
„Tungumála-fasismi"
Pujol er ákafur þjóðernissinni og
nú hefur hann kynnt nýjar tillögur
sem tryggja eiga yfirburðastöðu
katalónsku í héraðinu, tillögur sem
margir telja jaðra við „tungumála-
fasisma".
Á tímum einræðisstjórnar Franc-
isco Francos naut það sjónarmið
einskis skilnings að virða bæri hinar
ýmsu mállýskur sem talaðar eru á
Spáni. Stjórnin ákvað einfaldlega að
öll viðskipti og öll uppfræðsla ung-
viðisins skyldi fara fram á spænska
ríkismálinu, kastílönsku. Katalóníu-
búar rifla gjarnan upp þessa myrku
daga einræðisins þó svo þeir hafi
auðveldlega getað notað katalónsku
á þessum tíma auk þess sem þó
nokkur hluti kennslu fór fram á
máli þeirra.
Jafngildar tungur
Árið 1978 var kveðið á um það
með stjórnarskrárbreýtingu að
spænska og katalónska skyldu telj-
ast jafngildar tungur, sem var vit-
anlega mikill sigur fyrir þjóðernis-
sinna í Katalóníu þar eð allir sem
þar búa tala spænsku en einungis
um helmingurinn katalónsku. Jordi
Pujol ákvað að tímabært væri að
breyta þeirri skipan mála og bauð
að öll kennsla í ríkisskólum og há-
skólum skyldi einungis fara fram á
katalónsku. Þetta vakti vitanlega
litla hrifningu á meðai þeirra sem
einungis voru spænskumælandi en
sáu nú fram á að skattfé þeirra yrði
notað til að mennta börn þeirra á
framandi máli. Þessu vísaði Pujol á
bug og fór lítt dult með þá skoðun
sína að þeir sem vildu ekki una þessu
fyrirkomulagi gætu einfaldlega haft
sig á brott.
„Katalónska töluð hér“
Nú vill Pujol ganga lengra og
m.a. skylda öll fyrirtæki til að hafa
katalónsku-mælandi starfsmenn á
launaskrá til að unnt verði að sinna
þeim viðskiptavinum sem ekki vilja
tjá sig á spænsku. Skilti og auglýs-
ingar eiga sömuleiðis, lögum sam-
kvæmt, að vera annars vegar á ka-
talónsku en hins vegar á katalónsku
og spænsku. Með öðrum orðum
munu þau sem eru einungis á
spænsku hverfa.
Á meðal þeirra sem telja að Pujol
hafi nú gengið of langt er Josep
Antoni Duran Lleida, leiðtogi UDC.
Haft er fyrir satt að Duran Lleida
hafi þungar áhyggjur af þeirri nei-
kvæðu ímynd sem katalónskir þjóð-
ernissinnar séu að skapa sér með
þessari framgöngu Pujol. Þá hefur
Duran Lleida sýnt þess æ oftar
merki að undanförnu að hann hygg-
ist ekki lengur sætta sig við yfirgang
Pujols sem jafnan kemur fram eins
og sá sem valdið hefur.
Metnaður og valdabarátta
í liðinni viku sauð síðan upp úr í
samkiptum þessara tveggja og var
jafnvel talið að upp úr samstarfinu
myndi slitna, sem líklega hefði í för
með sér kosningar í Katalóníu. Á
síðustu stundu tókst að breiða yfír
ágreininginn en sumir spænskir
fréttaskýrendur telja hugsanlegt að
flokkabandalagið klofni í nánustu
framtíð. Færi svo myndi algjör
óvissa ríkja um viðgang ríkisstjórnar
hægri manna.
Valdabarátta skýrir einnig að
hluta stjórnmálaspennuna í Katalón-
íu. Þótt Pujol hafi enn sem komið
er ekki sýnt nein merki þess að hann
hyggist draga sig i hlé sem leiðtogi
katalónska flokkabandalagsins CiU
eru menn þegar teknir að leita eftir-
manns hans innan flokks hans, CDC. »
Þá skipan mála getur Duran Lleida
ekki hugsað sér; hann hyggst sjálfur f
taka við leiðtogastöðunni af Pujol )
og verða maðurinn sem ræður lífi
ríkisstjórna á Spáni.
FÆST í HtlLSUBÚÐUM. APÓTEKUM
00 HEILSUHILLUM STÓRMARKAÐA.
jEILSUVÖRUR
UR ÍSLENSKUM FjALLAGRÖSUM
- ÞVÍ AÐ HEILSAN ER FJÁRSJÓÐUR
Fjallagrasa- og ginsenghylki
Fjallagrasa-, sólhatts og engiferhylki
Fjallagrasahjlki
I ISLENSK FIALLAGRÖS H F.
SlMI 567 4488
PROFAÐU FjALLAGRASAHYLKI - PAU ERU MARGRA MEINA BÓT