Morgunblaðið - 16.03.1997, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 16. MARZ 1997
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
EG HEF unnið hörðum
höndum í 32 ár og nú á
ég hvorki þak yfir höfuðið
né einn einasta eyri fyrir
mat,“ sagði Agim Hazizi þar sem
hann lá særður á sjúkrahúsinu í
Vlore, helstu hafnarborg í Suður-
Albaníu. Hann hafði orðið fyrir
byssukúiu, sem hann vissi ekki hvað-
an kom. Hazizi hefur fyrir sjö manns
að sjá en hann eins og margir aðrir
missti allt sitt í hendur íjárglæfram-
anna í píramítafyrirtækjunum svo-
kölluðu. Líklega hefði það ekki getað
gerst annars staðar en í Albaníu,
að hægt væri að blekkja fólk með
jafn augljósum hætti en það sýnir
best örvæntinguna og spillinguna,
sem ríkir í þessu litla landi. í hálfan
fimmta áratug voru landsmenn al-
gerlega einangraðir undir harðstjórn
kommúnista og þegar henni linnti
kom í ljós, að þjóðin var ekki aðeins
efnahagsiega gjaldþrota, heldur líka
siðferðilega.
Þriðjungur Albaníu er nú á valdi
uppreisnarmanna, sem svo eru kall-
aðir þótt þeir eigi sér engan einn
leiðtoga og séu ekki sammála um
neitt annað en að Sali Berisha, for-
seti landsins, eigi að segja af sér
fyrir að hafa ekki gripið í taumana
og varað fólk við fjárglæframönn-
unum. Á Vesturlöndum eru margir
sammála um þá kröfu og sumir hag-
fræðingar þar. telja, að hann hafí
sjálfur rakað saman fé á svindlinu.
Er ítalska mafían
á bak við?
Enginn veit með vissu hve miklu
fé albanskur almenningur hefur tap-
að í píramítafyrirtækjunum en talað
er um, að gegnum þau hafí farið
fjárhæðir á bilinu 70 til 140 milljarð-
ar ísl. kr. Þykir þetta grunsamlega
mikið fé hjá jafn lítilli og fátækri
þjóð og Albanir eru enda leikur grun-
ur á, að hluti af því og kannski dijúg-
ur hluti þess hafi komið frá ítölsku
mafíunni. Á Ítalíu er verið að rann-
saka hvort mafían hafi staðið að
baki fyrirtækjunum að einhveiju
leyti og notað þau til að „þvo“ illa
fengna peninga.
I bæjum og borgum í höndum
uppreisnarmanna kveður við stans-
laus skothríð jafnt nótt sem dag en
samt er ekki verið að beijast við
neinn. Það er bara verið að skjóta
og það eru ekki aðeins karlmennirn-
ir, sem eru vopnaðir, heldur líka
konur og börn. Áður en stjórnarher-
inn flýði burt frá bæjum í suður-
hluta landsins og skildi eftir miklar
vopnabirgðir var almenn þátttaka í
mótmælum gegn stjórnvöldum en
nú eru flestir flúnir inn á heimili sín
Martröðin
í Albaníu
ÞEGAR píramítafyrírtækin í Albaníu urðu gjaldþrota, hvarf líka
draumurinn um skyndilegt ríkidæmi. Hundruð þúsunda manna
misstu allt sitt sparifé og nú hafa uppreisnarmenn þriðjung lands-
*
ins á sínu valdi. A svæðum þeirra ríkir algert stjómleysi, skrifar
Sveinn Sigurðsson, og víða ráða glæpamenn lögum og lofum.
HERSTÖÐ í bænum Gjirokaster. Stjórnarhermenn skiidu eftir vopn og skotfæri þegar þeir flýðu burt.
og þora ekki út fyrir hússins dyr. Á
götunum ráða glæpahópar lögum
og lofum, jafnvel stórhættulegir of-
beldismenn, en það var eitt fyrsta
verk uppreisnarmanna að opna fang-
elsin upp á gátt.
Fyrir sjö árum var Sali Berisha,
núverandi forseti, í fararbroddi í
baráttunni gegn kommúnismanum
en nú telja margir fyrrverandi
bandamanna hans, að hann standi
sjálfur í vegi fyrir lýðræðisþróuninni
í landinu. Hann er hjartasérfræðing-
ur, var læknir fyrrverandi ráða-
manna, talar nokkur tungumál reip-
rennandi og þótti næstum sjálfkjör-
inn leiðtogi Lýðræðisflokksins þegar
hann var stofnaður upp úr mótmæl-
um námsmanna í Tirana, höfuðborg
landsins, árið 1990.
Lýðræðisflokkurinn vann mikinn
sigur í öðrum fijálsu kosningunum
í Albaníu 1992 og Berisha varð for-
seti. Fyrrum samstarfsmenn hans
segja, að þegar fréttirnar af kosn-
ingasigrinum hafi borist til höfuð-
stöðva flokksins, hafi þeir séð nýja
hlið á flokksformanninum.
„Hann gekk framhjá okkur án
þess að líta til hægri eða vinstri,"
segir Prec Zogaj, einn af stofnendum
Lýðræðisflokksins, „og þá skildum
við, að hann var kominn með öll
völd í sínar hendur, yfir landinu og
flokknum."
Óvanir lýðræði
Sem forseti beitti Berisha sér fyr-
ir ýmsum efnahagsumbótum, til
dæmis einkavæðingu í landbúnaði,
en hann þoldi enga gagnrýni. Þótt
hann hefði barist gegn kommún-
ismanum virtist hann ekki skilja, að
fijáls skoðanaskipti væru hornsteinn
lýðræðisins. Það þarf kannski ekki
að koma á óvart. Albanía var undir
Tyrkjum, Ottómanaríkinu, í fimm
aldir, síðan tók við konungsstjórn
og loks svartnætti kommúnismans.
Almenningur hefur aldrei verið
spurður neins.
Eitt af fyrstu verkum Berisha var
að auka völd forsetaembættisins og
þegar stjórnarfrumvarp um nýja
stjórnarskrá hafði verið fellt í þjóðar-
atkvæðagreiðslu 1994 herti hann
enn tökin. Fyrir tveimur árum lét
hann reka þáverandi leiðtoga Lýð-
ræðisflokksins fyrir að gagnrýna
ríkisstjórnina og síðan lét hann reka
hæstaréttardómara fyrir að fella nið-
ur dóma yfir tveimur blaðamönnum,
sem einnig höfðu leyft sér að gagn-
rýna forsetann. Sjálfstæðir blaða-
menn hafa verið ofsóttir á margan
hátt og 1994 var Fatos Nano, leið-
togi Sósíalistaflokksins, handtekinn
og dæmdur í 12 ára fangelsi fyrir
fjármálaspillingu. Talsmenn ýmissa
erlendra samtaka segja, að sakar-
giftirnar hafi ekki verið studdar
neinum sönnunum.
Erlendir eftirlitsmenn með þing-
kosningunum í fyrravor, sem
Berisha vann með yfirburðum, full-
yrða, að þá hafi verið beitt víðtækum
svikum.
það var fyrst og fremst fyrir mik-
inn þrýsting frá Evrópuríkjunum,
að Berisha féllst á að ræða við leið-
toga níu stjórnarandstöðuflokka um
ástandið í landinu og niðurstaðan
var sú, að samstjórn allra flokka
skyldi fara með völdin fram að kosn-
ingum í júní. Er forsætisráðherra
hennar Bashkin Fino úr Sósíalista-
flokknum en Berisha hafði áður heit-
ið að starfa aldrei með þeim flokki.
Glæpasamtökin eiga leik
Uppreisnarmönnum var fyrst gef-
inn frestur til sl. sunnudags til að
leggja niður vopn gegn sakaruppgjöf
Prófsteinn
ájemenskt
lýðræði
Kosningar verða í einu frumstæðasta og
fátækasta landi arabaheimsins á næstunni,
skrifar Jóhanna Kristjónsdóttir. Þetta land
er þó komið lengst á veg að þróa lýðræði
sem líkist því sem gerist á Vesturlöndum.
INNAN tíðar verða haldnar al-
mennar þingkosningar í Jemen,
aðrar í röðinni frá því landið var
sameinað 1990. Augljóst er að
margir líta svo á að þessar kosning-
ar muni verða hinn raunverulegi
prófsteinn á það hvort landið sé í
reynd á þeirri lýðræðisbraut sem
því var mörkuð eftir sameininguna.
Það vekur einnig athygli fréttaskýr-
enda hvað konur hafa látið að sér
kveða í kosningabaráttunni enda
hefur Jemen í hugum flestra Vest-
urlandabúa þá ímynd að varla nokk-
urs staðar í arabaheiminum sé reynt
að halda konum niðri af jafn mik-
illi hörku og þar.
Jemen er vissulega sjálfstæðasta
og sérkennilegasta arabaríkið á
Arabíuskaganum. Skömmu eftir
sameininguna milli marxista í Suð-
ur-Jemen og íhaldsaflanna í norðri,
Frá gamla markaðnum í Sanaa.
Morgunblaðið/Jóhanna Kristjónsdóttir
komu Jemenar sér út úr húsi hjá
Flóaríkjunum með þvi að neita að
styðja aðgerðir Fjölþjóðahersins
gegn Saddam Hussein Iraksforseta
eftir innrás hans í Kúveit. Þess í
stað lýstu Jemenar formlega yfir
stuðningi við Saddam og fordæmdu
Bandaríkjamenn og stuðningsmenn
þess. Þar með var Jemen eina ríkið
sem tók þessa afstöðu því önnur
drógust á það, vissulega mörg með
semingi, að fordæma aðgerðir
Saddams Hussein.
Þetta varð landinu dýrkeypt eins
og sagt var frá í fréttum á þeim
tíma, því Sádar ráku þá eina milljón
jemenskra verkamanna sem unnu
í Sádi-Arabíu úr landi. Þar með
misstu Jemenar spón úr aski sínum
og máttu varla við því enda landið
afar fátækt.