Morgunblaðið - 06.05.1997, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 6. MAÍ 1997
LISTIR
MORGUNBIjVÐIÐ
FRUMLEG OG
KRAFTMIKIL
Sýning á málverkum og teikningum norsku listakonunnar Önnu-
Evu Bergmann stendur nú yfír í Listasafni Kópavogs. Anna-Eva
Bergmann er fædd skömmu eftir síðustu aldamót. í tilefni sýningar-
innar er hingað kominn Ole Henrik Moe fýrrverandi forstöðumaður
Henie-Onstad Iistaverkamiðstöðvarinnar í Noregi en hann valdi
verkin á sýninguna. Hildur Einarsdóttir ræðir við hann um feril
Önnu-Evu Bergmann. Hún lést árið 1987.
ANNA-Eva Bergrnann árið 1964 við eitt verka sinna.
ANNA-Eva Bergmann var
smávaxin kona, fríð og
fíngerð og lífleg í fram-
komu. Hún var greind
kona sem hafði mikla þörf fyrir að
vera sjálfstæð og að fínna sinn eig-
in tjáningarmáta", segir Ole Henrik
Moe sem var persónulega kunnur
listakonunni. Moe segir að snemma
hafí farið að bera á þessum skap-
gerðareinkennum. „Þegar Anna-
Eva var sextán ára tókst henni að
heija út leyfí til að hætta venju-
legri skólagöngu og hefja nám í
lista-og handverksskóla. Skýringar-
innam á hvers vegna hún svo ung
fékk að ákvarða líf sitt má leita í
óhefðbundnu uppeldi. Foreldrar
hennar, skildu skömmu eftir að
Anna-Eva fæddist. Móðirin var þá
við nám í sjúkraþjálfun og hafði
lítil tök á að sinna dóttur sinni.
Faðirinn sem var sænskur, skipti
sér ekkert af henni. Hún ólst því
einkum upp hjá frændfólki sínu.
Af þessum sökum vandist hún því
snemma að sjá um sig sjálf,“ segir
hann.
Árið 1928 tók móðir hennar hana
með sér til Vínar, þar sem þær
dvöldu í nokkra mánuði. Naut
Anna-Eva þar kennslu prófessors
Steinhofs við Kunstgewerberschule.
Að sögn Moe var kennslan mjög
fijálsleg og féll Önnu-Evu vel í
geð. Nokkru síðar fór hún ein til
Parísar. Þar hitti hún Hans Hartung
og þau giftust haustið 1929. „Var
Ole Henrik Moe valdi verkin
á sýninguna.
þetta upphafið að ókyrru en jafn-
framt gjöfulu og hamingjuríku
skeiði í lífi hennar," segir Moe.
Næstu árin dvöldu þau Anna-Eva
og Hans Hartung til skiptis í Þýska-
landi og við Miðjarðarhafsströnd
Frakklands og unnu að list sinni.
Hartung hafði þá þegar snúið sér
alveg að abstraktverkum. En hann
varð einn nafntogaðasti málari Par-
ísarskólans og abstraktlistarinnar í
Evrópu. Anna-Eva Bergmann
gaumgæfði hins vegar mannfólkið
Frábær fyrirtæki
Þægilegur iðnaður
Til sölu er lítið snyrtilegt iðnaðar- og þjónustufyrirtæki sem fram-
leiðir úr harðplaasti. Öll nauðsynleg tæki fylgja. Hentugt fyrir einn
til tvo aðila. Snyrtilegt vinnuumhverfi. Verð kr. 2,2 millj.
F.YRIRTÆKIASALAN
SUÐURVE R I
SÍMAR581 2040 OG 581 4755, REYNIR ÞORGRÍMSSON.
Frábær fyrirtæki
1. Ritfangabúð. Mjög þekkt. Selur einnig mikið af leikföngum
og vörum fyrir ferðamenn. Frábær staðsetning. Laus strax.
2. Fallegur söluturn með siðiegan opnunartíma. Mikið af tækjum,
t.d. (svél. Góð staðsetning. Laus strax. Sanngjarnt verð.
3. Kaffi- og matsölustaður. Selur heimilislegan mat. Er
miðsvæðis og innan um marga vinnustaði. Gott eldhús.
Aðstaða til að smyrja brauð. Verð aðeins kr. 2,0 millj.
4. Þekktur pizzastaður til sölu, sem einnig hefur góða aðstöðu
til veitingasölu og skemmtanahalds. Mikil
heimsendingarþjónusta. Lækkað verð.
5. Hlýleg og notaleg gjafavöruverslun í sérflokki til sölu strax.
Er að mestu með eiginn innflutning. Draumavinnustaður
þess smekklega.
Upplýsingar aðeins á skrifstofunni.
F.YRIRTÆKIASALAN
SUÐURVERI
SÍMAR581 2040 OG 581 4755, REYNIR ÞORGRÍMSSON.
og sýnir það að sögn Moe í eilítið
háðskum skopteikningum. Til að
staðfesta sjálfstæði sitt gagnvart
manni sínum segir Anna-Eva í við-
tali í Osló árið 1933 þegar þau
halda þar sýningu á verkum sínum,
„að hún skilji ekkert í abstraksjón-
um“ hans.
í riti sem gefið var út í tilefni
farandsýningarinnar á verkum
Önnu-Evu Bergmann skilgreinir
Moe list hennar á þessum árum og
segir hana vera í ætt við samfélags-
gagnrýna stefnu sem réð ríkjum í
Þýskalandi um þessar mundir, hina
svonefndu „Neue Sachlichkeit" sem
menn á borð við Georg Grosz og
Otto Dix höfðu tileinkað sér. Að
sögn Moe var Anna-Eva róttæk
vinstri kona, þótt hún hafi ekki lát-
ið til sín taka á stjómmálasviðinu.
Á uppgangstímum nasismans í
Þýskalandi hrökkluðust þau Anna-
Eva og Hans úr landi vegna stjóm-
málaskoðana. Abstraktlist Hart-
ungs féll nasistunum ekki í geð.
Þau fluttu til Spánar og byggðu sér
hús á eyjunni Minorcu. Þar helgaði
Anna-Eva málverkið einu helsta
áhugamáli sínu, húsum og bygging-
arlist. Líf alþýðunnar og persónu-
lýsingar voru þó enn aðalviðfangs-
efni hennar. Eftir tveggja ára veru
á Spáni flúðu þau þaðan og til
Frakklands en Franko ásakaði þau
um undirróðursstarfsemi.
Kaflaskipti verða í lífi henn-
ar árið 1937 en þá skilja
þau Anna-Eva og Hans
Hartung. Ástæðan fyrir
skilnaði þeirra telur Moe vera að
Anna-Eva hafi verið mjög veik á
þessum tíma. Móðir hennar sem
var mjög viljasterk kona hafi held-
ur aldrei verið hrifin af Hartung
og hans list og hafi hún lagt hart
að Önnu-Evu að skilja við hann.
Anna-Eva fer þá með móður sinni
til Noregs. Á stríðsárunum stund-
aði hún ritstörf og vann við mynd-
skreytingar. Hún hélt sig líka við
skopteikningarnar og gerði einkum
grín að nasistunum sem höfðu her-
tekið Noreg. Þessar teikningar
hafa aldrei birst opinberlega en
verða líklegar gefnar út á bók á
næstunni að sögn Moe. Á þessum
árum lærði Anna-Eva þá tækni að
skeyta málmþynnum í verk sín,
sem átti síðar eftir að verða svo
einkennandi fyrir list hennar. í
Noregi giftist hún landa sínum, en
Moe telur að hjónabandið hafi ekki
verið hamingjusamt og þau skildu.
Meðan á veikindum hennar stóð
hætti hún að mála. Það er ekki
fyrr en undir lok fímmta áratugar-
ins að hún byijar að mála á nýjan
leik. Það er fyrst þá sem hún nálg-
ast Hans Hartung í stíl og fer að
mála abstrakt. Ole-Henrik Moe
segir að bestu skýringuna á þess-
um stakkaskiptum sé að finna í
söknuði eftir Hans Hartung sem
hún hafi eflaust elskað enn, en um
sama leyti tók hún upp samband
við hann á ný, bréfleiðis.
Árið 1950 ferðaðist hún um
Noreg og í dagbók sinni lýsir hún
þeim áhrifum sem hún varð fyrir
af norsku landslagi, ekki síst birt-
unni frá miðnætursólinni. Hún ein-
setur sér að koma þessum áhrifum
til skila ekki með natúralískum
hætti heldur með sínum nýja tján-
ingarmáta.
Hans Hartung og Anna-Eva
Bergmann náðu saman á ný þegar
hún snéri aftur til Parísar árið
1952. Þau giftust í annað sinn
árið 1957. Fyrst bjuggu þau í Par-
ís en fluttu árið 1971 í nýbyggt
íbúðarhús sem var með tveim stór-
um vinnustofum, og var í útjaðri
Antibes í Suður- Frakklandi. Þá er
Hartung orðinn bæði frægur og vel
efnaður.
Frá sjötta áratugnum átti
Anna-Eva heima í hinu
alþjóðlega listamanna-
samfélagi Parísar. Segir
Moe að þó þau hafi ekki verið mjög
félagslynd þá hafi þau átt þar
marga góða vini, þeirra á meðal
voru málararnir Soulages og Ma-
nessier. Eftir að þau fluttu til
Antibes hittu þau stundum Miro
og Picasso.
Moe segir að eftir að Anna-Eva
hafi snúið aftur til Parísar sjáist
engar persónur eða hús í verkum
hennar heldur hafi hún nýtt sér
form sem eigi sér fastan stað í
norskri náttúru: fjöll og firði, haf,
hjarnbreiður og steina. Segir hann
að verk hennar hafi þótt bæði
framandi og frumleg og þar hafi
mámþynnutæknin gegnt lykilhlut-
verki við sköpun ljóssins í myndum
hennar.
„Enginn sem dvalið hefur sum-
arnótt í Noregi kemst hjá því að
kannast við einstaka birtuna í
myndum hennar. Hvernig hinar
mismunandi þynnur sem hún not-
ar, silfur, gull, ál, kopar, messing
og ýmsar fleiri málmblöndur skapa
fjölbreytileg litbrigði," segir hann
og bætir við: „Síðar á ferlinum
hættir hún að nota málmþynnu-
tæknina og vinnur oft aðeins með
svart og hvítt eða djúpa litatóna í
einföldum flötum. Hún er þó stöð-
ugt að gera fjöll."
Moe segir ennfremur að þótt
Anna-Eva Bergmann hafi verið að
mörgu leyti rótlaus og framandi í
því umhverfi sem hún bjó og starf-
aði í mestan hluta ævinnar og stæði
í skugga síns fræga eiginmanns,
þá hafi hún notið mikillar viður-
kenningar í lifanda lífi. „Hún hélt
merkar sýningar í Frakklandi, ítal-
íu og í Noregi og tók þátt í samsýn-
ingum um allan heim og hlaut ein-
róma lof gagnrýnenda fyrir.“
Sýningin á verkum Ónnu-Evu
Bergmann er hingað komin að
frumkvæði Stofnunar Hartung-
Bergmann í Antibes í Suður-
Frakklandi og norska sendiráðsins.
Sýningin sem er farandsýning hef-
ur verið sett upp víðsvegar í Nor-
egi og fer héðan til Þýskalands.
Skáld af Skagaströnd
BÆKUR
Ljóðabók
FRÁ FJÖRU TIL FJALLS
Eftír Rúnar Kristjánsson. Skákprent
1996,184 bls.
ÞESSI ljóðabók er með þeim
stærri sem sjást nú um stundir. I
henni eru ein 117 ljóð og nokkrir
tugir vísna. Tilefni ljóðanna eru af
ýmsu tagi. Allmörg eru hér eftir-
mæli, afmæliskvæði, kvæði ort til
vina og skáldbræðra, trúarljóð,
tækifæriskvæði ýmis konar og eitt
ljóðabréf. Þá eru fjölmörg kvæði
um átthaga skáldsins og einstök
stemmningarkvæði. Vísunum er
dreift inn á milli kvæð-
anna. Ekki eru öll
kvæðin ársett, en þau
sem það eru virðast
mér vera flest ort eftir
1990.
Þetta er þriðja ljóða-
bók höfundar. Tvær
hinar fyrri komu út
1991 og 1993, svo að
ekki verður annað sagt
en að hann sé mikilvirk-
ur við ljóðasmíðina.
Bókin ber þess merki
að ljóð liggja honum
létt á tungu. Brageyra
hans er næmt og honum
skrikar hvergi fótur á
hálu svelli stuðla og
Rúnar
Kristjánsson
höfuðstafa. Vísur hans
eru margar hveijar
snjallar og vel kveðnar.
Enginn þarf að
velkjast í vafa um hvað
skáldið er að segja
hveiju sinni. Mál hans
er hvergi vafið dulúð
eða leynimáli sem
velta þarf vöngum
yfir. Hann fylgir fram
í kveðskap sínum gam-
alli og góðri alþýðu-
hefð. Varla telst hann
til stórskálda, en rödd
hans er hljómþýð, hlý
og einlæg og á vel
skilið að fá að heyrast.
SigurjónBjörnsson
I
i
I
Í
\