Morgunblaðið - 06.05.1997, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 6. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Barnavernd gegn
ofbeldi í skólum
AR HVERT á fjöldi
barna um sárt að binda
vegna líkamlegs og
andlegs ofbeldis sem
þau verða fyrir í ís-
lenskum skólum af
hálfu skólafélaga
sinna. Hve stóran hluta
íslenskra skólabama
hér er um að ræða hef
ég ekki tölur um en
samkvæmt norskum
rannsóknum tengjast
um 10% nemenda þar
í landi endurteknu
markvissu ofbeldi/ein-
elti (bullyism) sem ge-
rendur eða þolendur og
má gera ráð fyrir svip-
aðri stærð hér á landi. Ennfremur
er það vitað að tíðni ofbeldis/einelt-
is er hlutfallslega u.þ.b. tvisvar
sinnum meira hjá yngstu árgöngun-
um innan grunnskólanna og helgast
m.a. af því að þeir nemendur eiga
sér flesta yfirburðamenn hvað
stærð og aflsmuni snertir.
Norðurlöndin, England og Japan
eru þau lönd sem hafa lagt hvað
mesta áherslu á rannsóknir á of-
beldi/einelti (bullying) í skólum og
leitast við að skilgreina og skilja
vandamálið.
Yfirvöld menntamála í Japan
leggja gífurlega áherslu á þennan
málaflokk og hafa staðið fyrir
landsherferð gegn „bullyism" í skól-
um.
Þar í landi er menntun talin einn
mesti áhrifavaldur í lífi einstakl-
ingsins og allt sem truflar skóla-
göngu og nám hvers og eins litið
alvarlegum augum og talið mikil-
vægt að ryðja öllum slíkum hindr-
unum úr vegi.
Norska menntamálaráðuneytið
fór af stað með herferð gegn of-
beldi í skólum á landsvísu árið 1983.
Það fólst í fyrirbyggjandi aðgerð-
um, s.s. fræðslu, útgáfu bæklinga-
/myndbanda og einnig vinnuhópum
fyrir foreldra og kennara. Þessi
herferð skilaði góðum árangri og
var grundvölluð á rannsóknum og
kenningum Olweusar sem er einn
af fremstu fræðimönnum Norð-
manna á þessu sviði.
í rannsóknum hans kom fram
að foreldrar höfðu oft litla hugmynd
um hvemig hægt væri að hjálpa
bami sínu ef þeir á annað borð
fengu vitneskju um líðan þess. Mjög
fáir gerendur höfðu fengið viðbrögð
kennara og foreldra við atferli sínu.
Af þessu má sjá að foreldrar
verða að vera vel á verði gagnvart
minnstu vísbendingum um að barn
verði fyrir eða á þátt í ofbeldi innan
skólans. Almennt ríkir mikil afneit-
un innan skóla á ofbeldinu/eineltinu
og ástæða til að ætla
að kennarar uppgötvi
síst að slíkt á sér stað
innan bekkjar. Afneit-
un og þekkingarskort-
ur kemur gleggst fram
í viðbrögðum skóla.
Algeng viðbrögð slíkra
skóla era þau að það
er ekki tekið mark á
barni sem kvartar und-
an áreitni/ofbeldi/ein-
elti og leiðir til þess að
skilvirkar aðgerðir til
að stöðva óheillavæn-
lega þróun komast ekki
í framkvæmd. Þekk-
ingarskortur innan
slíkra skóla kemur
fram í yfirheyrslum og hártogunum
um hvað gerðist sem leiða ekki til
neins, gera aðeins illt verra og und-
irstrika að ekki er tekið mark á til-
finningum fórnarlambsins. Ásakan-
ir um að viðkomandi kalli á ein-
hvern hátt á áreitni, aðkast, of-
Foreldrar verða að vera
vel á verði gagnvart
minnstu vísbendingum
um það, segir Krisljana
Bergsdóttir, hvort
bam verður fyrir
eða á þátt í ofbeldi
innan skólans.
beldi/einelti gefa til kynna mikla
einföldun á stærra vandamáli, þ.e.
að ef fórnarlamb breytir sér þá
muni ofbeldið hætta.
Barn sem verður fyrir ofbeldi-
/einelti í skóla kemst ekkert undan
og á sér engar bjargir, það er skyld-
ugt að mæta á sinn vinnustað. Af-
leiðingar þess konar hjálparleysis
gagnvart stöðugri ógnun og óör-
yggi eru hræðilegar og valda þung-
lyndi og niðurbroti og jafnvel varan-
legum skaða. Það er jafnframt mik-
ið tilfinningalegt álag fyrir þolanda
ofbeldis að fullorðna fólkið skuli
alveg líta fram hjá þjáningum þess
og horfa aðgerðaiaust á, jafnvel
áram saman. Fullorðnir geta
ímyndað sér hvernig það væri að
mæta alltaf á vinnustað þar sem
þeir vita aldrei hveiju þeir geta átt
von á þann daginn og verða fyrir
endurtekinni niðurlægingu í formi
ofbeldis/eineltis.
Ein ástæða fyrir afskiptaleysi
hinna fullorðnu er talin vera sú að
það er fyrst og fremst fórnarlambið
Kristjana
Bergsdóttir
sem líður. Kennarinn og aðrir í
hópnum fínna ekki fyrir neinu og
jafnvel þótt fórnarlambið kvarti eða
sýni merki um álag er ekki víst að
tekið sé mark á því í bekk þar sem
mikið er um að vera. En með auk-
inni þekkingu á ofbeldi/einelti hefur
það komið fram að það eru ekki
eingöngu fórnarlömbin sem líða
heldur einnig þeir nemendur sem
era hlutlausir áhorfendur að árás-
um og ógnunum geta orðið fyrir
tilfinningalegu álagi. Megin tilfinn-
ing fórnarlambanna er niðurlæging
og höfnunartilfinning. Börn sem
beita ofbeldi/einelti í samskiptum
sínum við önnur börn eiga í raun
við alvarleg vandamál að stríða og
þeim fyrir bestu að þessari óæski-
legu hegðun í samskiptum séu sett
mörk. Rannsóknir sýna að þau ein-
beita sér illa að námi, lenda í mikl-
um árekstrum við umhverfi sitt og
era í stórri áhættu að komast í
kast við lög og reglur á unglings-
og fullorðinsárum.
Starfsfólk skólanna þarf að
skoða viðbrögð sín við ofbeldis-/ein-
eltistilfellum, eða grun um slíkt,
vandlega, vegna þess að skortur á
• stuðningi við fórnarlambið getur
verið túlkað af öðrum sem merki
um að frekari árásir séu leyfilegar.
Aðgerðaleysi hinna fullorðnu gagn-
vart ofbeldi er sama og samþykki
og það veganesti fá nemendur út í
lífið. Aðgerðir fullorðinna jafnframt
sem hugsaðar eru sem stuðningur
við fórnarlambið virka því miður
oft sem jafnvel óbeinar refsingar
og einangrun, s.s. að láta viðkom-
andi barn vera inni í frímínútum
eða á einhvetju öðra róli en skólafé-
lagarnir, jafnvel fá frí úr tímum,
senda til sálfræðings, látið skipta
um sæti innan bekkjarins, skipta
um bekk eða jafnvel neyðist við-
komandi til að skipta um skóla.
Hvað skyldu mörg börn hafa lent
í því að þurfa að skipta um bekk
eða skóla vegna ofbeldis undanfarin
nokkur ár? Það væri fróðlegt að sjá
tölur um það ef þeim er einhvers
staðar haldið til haga, en slíkar
ástæður skólaskipta eru oft mjög
duldar og þar er eins með einelti
og kynferðislegt ofbeldi að um þetta
ríkir oft þögnin ein.
Samfélag sem vill vernda börnin
sín getur ekki lokað augunum fyrir
því ofbeldi/einelti sem fjöldi skóla-
skyldra bama býr nauðugur við
innan íslenskra skólastofnana í dag.
Strangt eftirlit með skólunum er
nauðsynlegt í þessum málum, fram-
kvæmt af óháðum aðilum, því at-
huganir sem gerðar eru innan skól-
anna af starfsfólki tengdum þeim
era marklitlar og eru til dæmi um
alvarlegt vanmat slíkra athugana á
ofbeldi meðal nemenda.
Við þurfum skýra stefnu innan
samfélagsins alls gegn ofbeldi og
að hvar sem er komi skýlaus skila-
boð um það að ofbeldi er ekki liðið.
Höfundur erkennari, með
BA-prófí uppeldis- ogsálarfræði
og er meðlimur í foreldrafélagi.
Á DÖGUNUM sendi
ég línu til Morgun-
blaðsins vegna galla á
samræmdu prófi í
stærðfræði. Þar skýrði
ég frá nokkrum ann-
mörkum á prófinu og
fyrirkomulagi þess.
Þessi skrif voru ekki
hugsuð sem árás á
prófsemjendur eða
Rannsóknastofnun
uppeldis- og mennta-
mála. Þvert á móti vora
þau hugsuð sem varn-
aðarorð til að læra af.
í svarbréfi prófsemj-
enda 4. maí varpa þeir
fram mjög réttmætri
spurningu: „Er kannski tímabært
fyrir stærðfræðikennara að iíta í
eigin barm og skoða í hvaða farvegi
stærðfræðikennslan er?“ Þetta eru
orð í tíma töluð. En þau varða ekki
aðeins stærðfræðikennara, heldur
alla þá, sem móta menntastefnu í
landinu.
Hvert barn er dæmt til að sækja
skyldunám í áratug og gangast
undir samræmd próf að því loknu.
Markmiðið er, að barnið öðlist sem
besta færni í að komast af í þjóðfé-
laginu, sem bíður þess að loknu
skyldunámi. En hvaða hlutverki
gegnir stærðfræði í þessu sam-
hengi? Gegnir hún lykilhlutverki í
skyldunámi? Já, vitanlega. En ég á
erfitt með að styðja þá skoðun, að
samræmda prófið frá 28. apríl sl.
sé réttmætt sýnishorn af þeirri
stærðfræði, sem mikilvæg er til að
komast af í nútímaþjóðfélagi. Menn-
ingin tekur stöðugum breytingum
og þar með hlýtur stærðfræði einn-
ig að gera það. Hæfileikar eins og
að geta talið, staðsett hluti, hannað,
teiknað, mælt, lesið úr upplýsingum,
útskýrt og fært rök fyrir máli sínu
era öllum nauðsynlegir. Þetta eru
grundvallarþættir stærðfræði, sem
þekkjast í öllum menningarsamfé-
lögum. En þeir eru hluti af menning-
unni og taka því breytingum með
henni.
Það er að mínu mati útbreiddur
misskilningur, að stærðfræði sé til-
búinn pakki af þekkingu, óbrigðul
sannindi, sem urðu til fyrir löngu í
sinni endanlegu mynd. Hún er þvert
á móti snar þáttur í þróun menning-
ar, sá þáttur, sem leikur eitt stærsta
hlutverkið í mannlegum samskipt-
um og viðleitni mannsins til að afla
sér betra lífsviðurværis. Því er ekki
fráleitt að spyija, hversu mikilvæg
sú rúmfræði er þegnum upplýsinga-
þjóðfélagsins, sem Grikkir og
Babýloníumenn sköpuðu svo hug-
vitssamlega löngu fyrir fæðingu
Krists. Eða reikniaðferðir, sem til
urðu á 15. öld. Eða algebran, sem
menn iðkuðu á 19. öld. Nú má eng-
inn skilja það svo, að ég vilji leggja
niður alla algebru og rúmfræði. En
framsetning og notkun þessara efn-
isþátta hefur breyst í
tímans rás og það er
álitamál hvort skólinn
og þar með prófgerðin
hafi tekið mið af þess-
ari þróun.
E.t.v. má leiða rök
að því, að við búum í
raun við tvenns konar
stærðfræðimenningu.
Annars vegar er nokk-
urs konar elítustærð-
fræði, sem byggist á
fornum hefðum og býr
nemendur fyrst og
fremst undir akadem-
ískt nám. Hins vegar
er eins konar hagnýt
stærðfræði, sem stuðl-
ar að bættri fæmi þegnanna til að
komast af í þjóðfélagi síns tíma.
Við megum ekki gleyma, að kunn-
átta allra íslenskra nemenda, sem
ljúka skyldunámi, er metin á um-
ræddu prófi. Þess vegna er afar
mikilvægt, að prófið sé réttmætt
sýnishorn af þeirri stærðfræði, sem
býr þá undir líf og störf í þjóðfélag-
inu og þar með talið framhaldsnám.
Allir 10. bekkingar voru skyldaðir
til próftöku, jafnt þeir sem munu
stunda stutt starfsnám og hinir sem
hyggja á sértækt háskólanám, þar
sem mikillar stærðfræðikunnáttu er
Af hverju eru öll börn
skuldbundin til próf-
töku? spyr Meyvant
Þórólfsson. Stenst það
út frá mannúðarsjón-
armiði að skylda alla í
slíka píslargöngu, sem
elítuprófið er?
þörf. Ég tel, að prófið frá 28. apríl
og fyrirkomulag þess með áður-
nefndum gildrum, dæmagerðum og
tímapressu, hafi verið dæmigert
elítupróf, sem þjónar fremur þeim,
sem ætla sér í akademískt nám.
Sú staða, sem við stöndum
frammi fyrir, vekur margar spurn-
ingar. Af hveiju eru öll börn skuld-
bundin til próftöku? Stenst það út
frá mannúðarsjónarmiði að skylda
alla í slíka píslargöngu, sem elítu-
prófið er? Væri ekki skynsamlegt
að hafa slík próf sem valkost, enda
hljóti þeir einir rétt til menntaskóla-
náms, sem þreyti þau og nái tilsett-
um árangri? Hinir eigi kost á prófi
úr hagnýtara efni, sem prófar þá
fyrst og fremst í að leysa stærð-
fræðileg vandamál úr veruleika upp-
lýsingaþjóðfélagsins.
Höfundur er aðstoðarskólasljóri
Hjallaskóla og ístjórn Samtaka
stærðfræðikennara, Flatar.
Stærðfræðipróf
Meyvant
Þórólfsson
Burt með ofurtolla og vörugjöld
i
LENGI höfum við
landsmenn beðið eftir
þeim degi, að hægt
væri að kaupa niður-
soðið kjöt á hagstæðu
verði frá útlöndum. Á
síðustu misserum hef-
ur verið hægt að
kaupa hér á landi
reykt svínakjöt
(skinku) og er verð í
Nóatúni í gær, 3. maí,
kr. 698 fyrir 454 gr.
Vara þessi er frá hinu
alþekkta fyrirtæki
Tulip í Danmörku,
auðkennd Majesty.
Fyrir viku keypti ég sams konar
niðursuðudós suður á Kanaríeyjum
fyrir 440 prseta, eða kr. 217. Fyr-
ir kr. 698 fengi ég 3,2 dósir þar
syðra.
Hvað lengi eigum við íslending-
ar að sætta okkur við
þá svívirðu, að ríkis-
sjóður taki slík fanta-
gjöld af innflutningi
matvæla? Neytenda-
samtökin virðast al-
gerlega máttlaus í
þessari baráttu, en
bændur landsins mjög
sterkir að hamla á
móti innflutningi
kjöts, sérstaklega
svínabændur.
II
Menn bundu miklar
vonir við GATT-sam-
komulagið um tolla-
mál, en það reyndust mestu von-
brigði aldarinnar, þegar upp var
staðið. Sumar vörar jafnvel hækk-
uðu.
III
Þann 25. ágúst 1984 reit ég
Leifur Sveinsson
Rabb í Lesbók
Morgunblaðsins og
nefndi: Gens una
sumus, við erum
allir einnar ættar.
Þar segir m.a.:
„Forráðamenn
bænda hafa allmik-
inn áhuga á tak-
mörkun land-
búnaðarframleiðsl-
unnar, eru að fíkra
sig áfram og sjálfs-
gat að gefa þeim
hæfilegan umþótt-
unartíma, þannig
að fær leið finnist
að lokum. Mark-
miðið í framtíðinni
hlýtur að vera að
framleiða ekki
kjöt eða
DÓSIRNAR sem höfundur gerir að
umtalsefni.
meira
mjólkurafurðir en dugi til innan-
landsneyslu." Tæp þrettán ár eru
liðin síðan þetta var skrifað og
umþóttunartíminn því löngu liðinn.
Menn bundu miklar
vonir við GATT-sam-
komulagið, segir Leifur
Sveinsson, en það
reyndust mestu von-
brigði aldarinnar,
þegar upp var staðið.
IV
Ef bændur halda öllu lengur
dauðahaldi í ofurtollana eru þeir
aðeins að stytta í sinni eigin heng-
ingaról. Hræðsla við frelsi leiðir
því miður oftast til dauða. Sam-
keppni við útlenda kjötframleið-
endur er aftur á móti af hinu góða
og gæti lyft bændastéttinni upp
úr þeim öldudal, sem hún hefur
hjakkað í svo lengi.
Höfundur er lögfræðingur.