Morgunblaðið - 28.05.1997, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 28. MAÍ 1997
LISTIR
MBáGÚNBLAÐÍÐ
Morgunblaðið/Kristinn
HÁKON Leifsson leggnr linurnar á fyrstu æfingu Islandsdeildar Heimskórsins fyrir tónleikana í
Globen næsta vetur.
íslandsdeild Heimskórsins
Æfingar á Messíasi
eftir Hándel hafnar
Vináttaog
vondur heimur
ÍSLANDSDEILD Heimskórsins hef-
ur hafið æfingar á óratoríunni Mess-
íasi eftir Georg Friedrich Hándel sem
flutt verður í Globen-höllinni í Stokk-
hólmi 22. nóvember næstkomandi.
Tæplega þijátíu söngvarar mættu á
fyrstu æfínguna á dögunum, en að
sögn Hákons Leifssonar kórstjóra,
sem stjóma mun æfíngum ásamt
Vilhelmínu Ólafsdóttur píanóleikara,
er ennþá hægt að bæta við fólki.
Áætlað er að um tvö þúsund kór-
söngvarar frá hinum ýmsu þjóðlönd-
um myndi Heimskórinn í Globen-
höllinni í haust en auk þeirra munu
koma fram á tónleikunum Sinfóníu-
hljómsveit Stokkhólms og einsöngv-
ararnir Neil Mackie tenór, Anna
Larsson messósópran og Peter Mat-
tei bassi en ekki hefur verið ákveðið
ennþá hvaða sópransöngkona stígur
á svið. Stjórnandi verður Svíinn
Robert Sund.
Hákon, sem er sennilega betur
þekktur sem stjómandi Háskóla-
kórsins, segir að verkefnið leggist
ágætlega í sig en hann starfar nú í
fyrsta sinn með kórnum. Sjö æfing-
ar eru eftir fram að tónleikum en
þar fyrir utan er ætlast til þess að
kórfélagar æfí hver í sínu horni með
aðstoð hljóðsnældna.
„Þetta eru alit önnur vinnubrögð
en ég hef kynnst til þessa, þannig
að það verður spennandi að sjá
hvernig þetta þróast," segir Hákon.
„Eg sé hins vegar litla möguleika á
að byggja upp kór með þessum
hætti, einfaldlega fyrir þær sakir að
stjórnandinn hefur svo fá tækifæri
til að vinna með söngvurunum.
Heimskórinn er eins og á sem safn-
ar að sér lækjum hvaðanæva af land-
inu.“
Einstakt tækifæri
Að áliti Hákons er hér engu að
síður um einstakt tækifæri að ræða
fyrir íslenska kórsöngvara enda fái
þeir ekki á hveijum degi tækifæri
til að syngja í tvö þúsund manna
kór með miklum einsöngvurum í
tónleikahöll á borð við Globen. „Það
verður ábyggilega mikil upplifun."
Þar að auki segir Hákon að verk-
ið, Messías, sé „hrein klassík" sem
falii vel að starfí Heimskórsins. „Það
er hefð fyrir því að syngja Messías
saman með þessum hætti og á tón-
leikum í enskumælandi löndum taka
áheyrendur iðulega þátt í flutningi
verksins úr sætum sínum í salnum
— svo þekkt er það.“
Heimskórinn, World Festival Cho-
ir, var settur á laggirnar árið 1984
af Norðmönnunum Björn E. Siem-
ensen og Jan Jensen. Hefur hann
haldið hátt í eitt hundrað tónleika
um heim allan, bæði í þekktum tón-
leikahöllum og stórum íþróttamann-
virkjum. Meðal listamanna sem kom-
ið hafa fram með kómum eru Luc-
iano Pavarotti, Placido Domingo,
Dmitri Hvorostovskíj, Laurin Maaz-
el, Sinfóníuhljómsveit Moskvuborgar
og Sinfóníuhljómsveit íslands. ís-
landsdeild Heimskórsins var stofnuð
fyrir sex árum.
BOKMENNTIR
L jóð
VEGSLÓÐAR
eftir Þórarin Guðmundsson. Höfund-
ur gefur út, 1997,97 síður.
ÞÓRARINN Guðmundsson er
skáld vináttu og vors. í ljóðum
hans birtist rómantísk
náttúrasýn: náttúran
ein er söm við sig þótt
maðurinn þroskist og
hrörni og heimur sé á
fallanda fæti. Þau
fjalla því ekki aðeins
um vináttu milli
manna heldur einnig
og ekki síður um vin-
áttu milli manns og
lands. Flest þeirra ein-
kennast af æðruleysi
þess sem hefur lifað
langa ævi þótt við-
fangsefni þeirra séu
einnig samskiptaleysi,
söknuður og dauði;
andstæður þess lífs og
ljóss sem Þórarinn vill
lofgjöra í skáldskap sínum.
Grunnhugtak í fagurfræði
Þórarins, sem hefur verið iðinn við
kolann að undanfömu og sent frá
sér fjórar bækur á þremur árum,
er einfaldleiki og tekst honum mis-
vel upp við að fylgja henni eftir,
einna best í ljóði eins og Kvöldsól:
„Horfðu vináttuna/inn í auga
mér/og ég á minninguna/löngu
eftir/að hraðvíg sigð tímans/hefur
uppskorið okkur/ljómaðu svo til
mín/meðan enn lifir/á kyndli ham-
ingjunnar" (37).
Bókin skiptist í fimm kafla sem
era mjög misjafnir að gæðum. Best
tekst Þórami upp í fyrstu tveimur
hlutunum og í ljóðaflokknum Sam-
skipti í fjórða hluta bókarinnar.
Aðrir kaflar era afar misjafnir að
gæðum og mörgum ljóðum hefði
að ósekju mátt sleppa í þágu sterk-
ari heildarmyndar. í ljóðunum má
greina nokkra togstreitu á milli
sáttar og óþols, togstreitu sem bók-
in leiðir ekki almennilega til lykta;
eina stundina er ferðinni heitið „inn
á sumarlönd" (10), þá næstu yrkir
Þórarinn um grýtta hugarströnd
og brot úr sjálfum sér sem liggja
„dreifð um vegslóðana" (47). Hon-
um hættir nokkuð til að endurtaka
sig, einkum þegar
kemur að náttúra-
stemningum; einstök
ljóð skortir þá sérstöðu
sem þarf að vera fyrir
hendi svo þau nái fót-
festu í huga lesandans.
Yrkisefnin eru ekki
framleg; ljóðin ein-
kennast af söknuði eft-
ir liðinni tíð þegar
svanimir sungu himin-
inn inn í huga skáldsins
(samanber ljóðið Vor-
hugur) en þau benda
jafnframt á þá sjálfs-
rækt sem felst í vináttu
og samskiptum við
náttúrana: „Enn vekja
vinir með mér/vor-
myndir/og landið brosir/þótt ég sé
orðinn ærið hugsi“ (íhugun, 26).
Orð góðvildarinnar rata allan
veg, segir Þórarinn, og þannig
munu ljóð þessarar bókar án efa
rata til sinna; að baki býr góður
hugur sem óhjákvæmilegt er að
skynja þótt fátt sé hér nýstárlegt.
Hann sækir bæði í náttúruskynjun
nítjándu aldarinnar og trega ný-
rómantíkurinnar en tekst ekki
fremur en mörgum öðrum skáldum
að brúa bilið milli algleymis and-
spænis náttúrunni og þess skýja-
borgarhruns tuttugustu aldarinnar
sem enn er veraleiki okkar. Dauð-
inn stendur sem fyrr að baki okkar
með styrka hönd en við skulum
njóta sumarsins enn um stund; sú
er niðurstaða Þórarins og hún
gæti verið verri.
Eiríkur Guðmundsson
Þórarinn
Guðmundsson
BÆKUR
F r æ ö i r i t
STOCHASTIC PROCES-
SESANDRANDOM
VIBRATIONS
Theory and practice eftir Júlíus Sól-
nes. Útgefandi: John Wiley & Sons,
Chichester. 432 bls.
Vísindagrein sem
kemur okkur við
ÞAÐ er erfitt að tala um slíkar
fræðibækur á venjulegu íslensku
máli þegar venjulegt íslenskt mál
er ekki til um efnið. Nákvæm stirð-
busaleg þýðing titilsins væri: „Lík-
indaferli og tilviljunarkenndar
sveiflur." Útgáfufyrirtækið John
Wiley & Sons er ekkert vasabóka-
eða reyfaraútgáfufyrirtæki, heldur
er þekkt af því að gefa út innihalds-
rík verk sem verða eins konar bibl-
íur vísindamanna á hinuum ýmsu
sviðum vísinda áratugum saman.
Hér liggur einmitt fyrir eitt slíkt
verk, og felur í sér nokkurs konar
meginyfirlit yfir aðferðir líkinda-
reiknings og stærðfræðigreiningar
á gerð efnislegra kerfa, þ.e. mann-
virkja í víðum skilningi. Fram kem-
ur hjá höfundi að aðferðir líkinda-
reikningsins í áhrifum ytra áreitis
á mannvirki er tiltölulega ný, og
höfundur hefur fylgst með, tekið
þátt í og verið einn hinna skapandi
manna innan greinarinnar með litl-
um hléum, allt frá að hún fór að
þróast svo að um munaði frá því
upp úr nítján hundruð og sextíu og
til þessa dags. Þau sjónarmið sem
áður voru við lýði vora kennd við
það sem heitir á íslensku nauð-
hyggja (determinism). Fyrir liggur
ákveðið áreiti sem kallar fram
ákveðin áhrif mannvirkisins. Beit-
ing líkindareiknings og
tölfræði fer ekki að
verða /verulega virk
fyrr én á umræddum
tíma og hefur verið að
þróast æ síðan.
Höfundur tekur
vitaskuld fram að bók-
in sé ekki sitt verk í
þeim skilningi að hún
sé árangur vísinda-
rannsókna hans sjálfs,
heldur árangur vís-
indarannsókna hans
rannsóknarsviðs. Meg-
intilgangur fræðanna
er að fínna andsvar
hins efnislega kerfis
við flóknu áreiti, svo
sem jarðskjálftabylgju eða vindá-
lags sem gengur í óreglulegum
bylgjum. Hann hefur verið í sam-
starfi við vísindamenn sviðsins í
nokkram þeim löndum sem vá jarð-
skjálftans vofír hvað mest yfír, svo
sem Japan, Mexíkó, Bandaríkj-
unum, Þýskalandi. Danmörk telst
hér með vegna þess að höfundur
hóf rannsóknir sínar þar. Einnig
sést á bókinni að nokkrir aðrir ís-
lenskir vísindamenn hafa komið
nærri fræðigreininni.
Lesandi sem þekkir til innan
kennilegrar eðlisfræði verður undr-
andi á hvað stærð-
fræðilegar aðferðir
þessarar greinar eru
líkar og í eðlisfræðinni.
Fj'öldi dæma úr eðlis-
fræði er tekinn, og
greinin notfærir sér
sjónarmið sem eðlis-
fræðingar lögðu grann
að. Hugtakið „línuleg
svörun" (e. linear re-
sponse) er afar mikið
notað hér sem og innan
eðlisfræðinnar, og inn-
an hennar eins og hér
samþætt við tvinn-
falla- og
Fouriergreiningu.
Þannig má segja að
heimur raunvísindanna sé lítill í
þeim skilningi að hinar stærðfræði-
legu hjálparaðferðir eru furðu líkar.
Fróðlegt er að vita hvort tölfræðileg
hugsun nútímaeðlisfræðinnar hefur
orðið ti! að greiða fyrir þessum
nýju aðferðum greiningar á eðli
mannvirkja.
Bókin skiptist í átta kafla, og er
fyrsti kaflinn grundvallaratriði lík-
indafræðinnar, í þeim mæli sem
hennar er þörf til grandvallar verk-
inu. { öðrum kafla eru tölfræðileg
grandvallaratriði, svo sem fylgni,
tíðnigreining o.fl. í köflunum sem
eftir fara er komið út í hina raun-
veralegu nýsköpun greinarinnar
undanfarna áratugi: Áreiti má
hugsa sér sett saman úr sveiflum
af mismunandi tíðni og styrk. Meg-
insjónarmiðið er hvemig tilviljunar-
kennt áreiti (ættað frá jarðskjálfta-
eða vindsveiflum) kemur fram í að
þoli mannvirkis sé ofboðið á ein-
hvern hátt (ytri kraftar of sterkir
og að mannvirki gefi eftir, brotni
beinlínis eða að efnisþreyta safnist
fyrir, og dragi varanlega úr styrk).
Sveifla sem lýtur ákveðnum lög-
leysum tilviljunarinnar framkallar
uppsöfnuð áhrif, og ákveðnar líkur
eru á að hámarksálag komi fram,
eftir hversu lengi áreitið stendur
yfir. Lokamarkmiðið er áhættumat
í sem víðustum skilningi og vinnu-
reglur um hvernig hönnun verði við
komið til að draga úr áhættunni.
Höfundur setur hið endanlega
markmið fram á alhæfðu formi á
bls 414: Það þarf að fínna ábyggi-
leg viðmið um gerð mannvirkja til
að hámarkseftirgjöf við jarðskjálfta
þeirrar gerðar sem má búast við á
viðkomandi svæði verði innan ás-
ættanlegra marka. (Orðalag grein-
arhöf. Ekki bein þýðing).
Textinn er settur fram á afar ljós-
an og skýran hátt. Dæmi sem lýsa
beitingu fræðilíkansins era einföld
Júlíus
Sólnes
og skýr, sem vera ber í verki þessar-
ar gerðar. Hið sama má segja um
ótal myndir og gröf sem lýsa efninu
nánar. En villupúkinn hefur ekki
alveg haldið sig frá bókinni, enda
má hugsa sér að svo mikið formúlu-
safn sé nánast ógerlegt að gefa út
án aðkomu hans. Eg hef ekki ástæðu
til að ætla að hann hafi haft sig
meira í frammi en hjá verður komist.
Meginatriðið er að fyrir liggur
kjarninn úr nánast nýrri vísindagre-
in sem kemur okkur mikið við, dreg-
inn fram á mjög skýran hátt. Gerð
er grein fyrir aðferðum sem hljóta
að koma okkur íslendingum og
öðrum til hjálpar við að fást við hið
efnislega umhverfi okkar. M.a. mun
eitthvað vera farið að beita þessum
aðferðum við greiningu á snjóflóð-
um. En eins og svo oft áður eru
hinar stærðfræðilegu aðferðir al-
tækari en svo að þær nái aðeins
yfír það svið sem hugmyndin er
fengin frá, sem eru jarðskjálftar
og vindálag.
Það er með sanni ánægja að ís-
lenskur vísindamanður hafí í grein
sem kemur okkur í þvílíkum mæli
við hafí ekki aðeins orðið til að taka
veralegan þátt í alþjóðarannsóknum
innan hennar og skapa hana, heldur
einnig búið til heildarsamantekt sem
hlýtur að verða vitnað til næstu ára-
tugina. Fátt verður fremur til fram-
dráttar gagnlegri grein. Það er Há-
skóla íslands og einkum Verkfræði-
deildinni vegsauki að svona verk
komi frá henni. Smæð Háskólans í
alþjóðasamhengi er óhjákvæmileg
og er afleiðing af smæð samfélags-
ins. En vinna af þessu tagi gerir
okkur gjaldgeng í hinu alþjóðlega
samhengi háskóla heimsins.
Egill Egilsson