Morgunblaðið - 30.07.1997, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ 1997 27
AÐSEIMDAR GREINAR
var þar óspart vitnað til lærisvein-
anna og Páls postula auk tæplega
2000 ára hefðar. Smátt og smátt
tókst þó að ijúfa skörð í varnarvegg-
inn og hefur hvert karl-
veldisvígið á fætur öðru
fallið, kirkjunni til mik-
ils ávinnings að mínum
'dómi. Meðal mótmæl-
endasafnaða um allan
heim fjölgar kvenprest-
um jafnt og þétt, auk
þess sem konur hafa
verið kjörnar biskupar
allvíða þótt ekki hafi
það gerst mótspyrnu-
laust. Kvenbiskupa er
m.a. að finna í Banda-
ríkjunum, Þýskalandi,
Svíþjóð, Noregi og á
Grænlandi. Eftir
standa kaþólska kirkj-
an og rétttrúnaðar-
kirkjur austursins með
dyr sínar harðlæstar konum.
Innan kaþólsku kirkjunnar er mik-
il óánægja meðal kvenna bæði vegna
íhaldssemi kirkjunnar hvað varðar
konur, hlutverk þeirra og stöðu svo
og einnig vegna þess pilsvædda karh
veldis sem þar rigsar um sali. í
Bandaríkjunum hafa heilu nunnu-
reglurnar gert uppreisn gegn veldi
páfans, kastað búningunum og
heimtað breytingar. Þá veldur það
klerkum áhyggjum hve margar kon-
ur segja skilið við Rómarkirkjuna
þessi árin. Það má riija það upp hér
að páfinn sá ástæðu til að biðja
konur afsökunar fyrir kvennaráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna í Kína
1995 en lítt hefur orðið vart stefnu-
breytingar síðan þá.
Einstætt tækifæri á íslandi
Innan íslensku þjóðkirkjunnar er
staða kvenna heldur bágborin. Kven-
prestum fjölgar að vísu hér sem
annars staðar, sem hefur þegar
breytt ásýnd kirkjunnar verulega,
gert hana fjölbreytilegri, komið með
nýjar áherslur, nýjan málflutning og
eflaust breytt innra starfi. Konur eru
þó fáséðar í forystu og nefndum á
vegum kirkjunnar, hvað þá á kirkju-
þingi þar sem stefnan er mótuð, en
vonandi stendur það til bóta í kjölfar
þeirrar umræðu sem orðið hefur um
stöðu kvenna innan kirkjunnar. Það
er auðvitað eðlilegt og sjálfsagt að
konur séu alls staðar þar sem ráðum
er ráðið, en það skiptir þó mestu að
þær beiti sér fyrir raunverulegum
breytingum til að bæta heiminn.
Breytingum á áherslum í starfi,
dreifingu valdsins, breytingum á
ríkjandi hugmyndum þar með talið
um konur og samfélagið, breyting-
um á hlut kirkjunnar í samfélagsum-
ræðunni, þar sem hin minnsta systir
og hinn minnsti bróðir sitja í fyrir-
rúmi.
Nú stendur íslenska þjóðkirkjan
frammi fyrir því einstæða tækifæri
eftir mat'gra ára óöld og leiðindi að
breyta ímynd sinni og áherslum með
því að kjósa konu til embættis bisk-
ups. Auður Eir Vilhjálmsdóttir sem
fyrst kvenna var vígð til prestsemb-
ættis hér á landi, konan sem hefur
verið í fararbroddi umræðunnar um
trú kvenna, stöðu kvenna innan kirkj-
unnar og hugmyndir hennar um kon-
ur, býður sig fram til biskups nú á
þessu hausti. Ef það er
eitthvað sem íslenska
þjóðkirkjan þarf er það
rækileg uppstokkun,
nýir stjórnarhættir með
dreifingu valdsins, opin
kirkja með miklum um-
ræðum og rækileg
greining á vanda kirkj-
unnar og þjóna hennar.
Allt þetta boðar Auður
Eir.
Oft var þörf ...
Það þarf enginn að
velkjast í vafa um að
Auður Eir er meðal
þeirra presta sem kom-
ið hafa með mestar og
stærstar nýjungar inn í
kirkjustarfið. Allir þeir sem sótt
hafa messut' hennar eða athafnir
vita að þær eru öðru vísi en við eig-
um að venjast hjá þeim prestum sem
halda sig við hefðina. Hún talar
öðru vísi, messuformið er öðru vísi
með miklu meiri þátttöku safnaðar-
ins og það sem meira er, hún leyfir
sér að vera skemmtileg ef það á
við. Hún hefur átt drýgstan þátt í
að kynna kvennaguðfræðina hér á
landi og hefur reynt að beina sjónum
ieikra sem lærðra að þeirri staðreynd
að kirkjan endurspeglar reynsluheim
kvenna að mjög takmörkuðu leyti
þrátt fyrir mikla þátttöku kvenna í
kirkjustarfi. Jafnframt þessu er hún
margreyndur prestur sem gerir sér
fulla grein fyrir þeim vanda sem
kirkjan og þjónar hennar standa
frammi fyrir, veraldlegum sem and-
legum.
Það hefur frést að á meðal klerka
heyrist raddir sem segi að það sé
ekki tímabært að kona verði biskup.
Það þótti ekki tímabært að kona
yrði prestur 1974. Það þótti ekki
tímabært að kona yrði forseti lands-
ins árið 1980. Það hefur yfirleitt
ekki þótt tímabært að konur stígi
ný skref inn á vettvang þar sem
karlar hafa ráðið ríkjum um aldir.
Þær gera það samt. Auðvitað er
löngu tímabært að kona verði biskup
íslands og það sem meira er það er
nauðsynlegt. Nauðsynlegt til þess
að kirkjan, sem er einn af máttar-
stólpum samfélagsins og mörgum
afar mikilvæg, nái sér aftur á strik
og njóti virðingar. Nauðsynlegt til
að endurnýja og styrkja þann sið-
ferðilega og hugmyndafræðilega
grunn sem kirkjan hefur boðað um
aldir og mótað hefur samfélag okkar
meira en flest annað. Nauðsynlegt
til að vekja bjartsýni, umræður og
hleypa af stað breytingum þannig
að kirkjan þjóni jafnt konum sem
körlum, hver sem þau eru. Þessu
mun Auður Eir beita sér fyrir. Það
yrði kirkjunni til sóma og frægðat'
að kjósa nú konu til biskups. Oft
var þörf en nú er nauðsyn.
Höfundur er þingkona og
sagnfræðingnr.
Kristín
Ástgeirsdóttir
Hefðbundið ljóðform o g
vandi nútímaljóða
Örn Ólafsson
HALLGRIMUR
Helgason skrifaði ný-
lega grein í Fjölni hinn
nýja, þar sem hann
býsnast yfir ljóðum
nokkurra samtíma-
skálda, einkum Gyrðis
Elíassonar, Óskars
Árna Óskarssonar,
Geirlaugs Magnússonar
og Sigfúss Bjartmars-
sonar. í útvarpinu
heyrðist mér Jón Hallur
Stefánsson kalla þessi
skáld útnesjamenn eða
afdalakarla í íslenskum
bókmenntum, og væri
fróðlegt að fá nánari
útlistun á því og hvetjir
séu þá þungamiðja bókmenntanna. í
sem stystu máli endursagt finnst
Hallgrími ljóð þessara skálda vera
efnisrýrir lausamálstextar, sem að
ástæðulausu hafi verið skipt í ljóðlín-
ur. Eðlilega firrist íslenskur almenn-
ingur slíkar ljóðnefnur, sem detti því
dauðar til jarðar. Hallgrímur boðar
skáldum Ieið út úr þessumm
ógöngum, það er að halda aftur til
fortíðar ríms, stuðla og reglubundinn-
ar hrynjandi. Þetta finnst mér svo
vanhugsuð lausn, að ég fæ ekki orða
bundist — enda kemur þráfaldlega
fram opinberlega fólk sem boðar ein-
mitt þessa skoðun af fyllstu alvöru,
má þar nefna til ráðherra samgöngu-
mála og Guðmund Guðmundsson
framkvæmdastj óra.
Ég verð vissulega að taka undir
það með Hallgrími, að ljóðin sem
hann tekur til dæmis eru ósköp rýr,
og lengi hefur mér þótt gæta upp-
dráttarsýki í íslenskri ljóðagerð. Én
hvers vegna skyldi gamlir brag-
arhættir verða til að breyta þessum
textum til batnaðar? Er ekki mýgrút-
ur ljóða sem er með þeim háttum
Iöngu steindauður, ef ekki andvana
fæddur? Augljóst virðist að skáld
þurft að leggja meira á sig en að finna
rímorð og stuðla, til að færa fólki
innblásinn skáldskap, enda eiga bæði
íslendingar og aðrir mörg fríljóð sem
eru góður skáldskapur. Ég tek dæmi
hjá Tómasi Guðmundssyni úr bók
hans Fögru veröld,“ sem birtist 1933.
— Já, slíkt ljóðform var algengt þá,
það hefur tíðkast einnig á íslensku í
heila öld, það var ekki úppúr seinni
heimsstyijöld sem „formbylting
ljóða“ hófst, þá hófst bara rifrildið
um hana. Þetta er ljóðið „Haust í
borginni", órímað, óstuðlað og með
óreglulegri hrynjandi. Það skiptist í
sjö erindi — eða hluta, mjög mis-
langa, auk stakrar línu. En í stað
augljósra ytri einkenna bragarháttar,
rírns o.þ.u.l, kemur innri bygging
ljóðsins, endurtekningar með tilbrigð-
um. Það er rigning, og fólk flæðir
um göturnar, eins og vatnið. Haustið
ber margvíslegan fólksíjölda inn í
borgina í upphaft ljóðs-
ins, en í lokin kemur það
með „fangið fullt af yrk-
isefnum“ handa skáld-
inu. Aftur og aftur er
talað um hjörtu, þ.e. til-
finningar ýmiskonar
fólks gagnvart um-
hverfinu. Þetta tal um
hjörtu tengir sundur-
leita hluta ljóðsins, þetta
má kalla einskonar efn-
islegt rím:
Það eru ungar stúlkur utan
af landi,
með óráðið göngulag
og undarlegar hugmyndir um
ástina.
(Viðmót þeirra vitnar
um væntanlegar freistingar,
sem hjörtu þeirra hlakka til að standast):
Og það eru ungir menn að austan,
sem ætla sér að menntast,
og vinnumenn úr sveit,
með viðkvæm hjörtu,
sem kaupakonan brást. -
Sjá, þannig liggja leiðir allra í bæinn,
og þúsund augu hvarfla þangað á haustin,
því þúsund hjörtu eru þreytt
á rómantík dimmra dala,
þar sem dauðinn grúfir yfir sofandi sveit.
Og þúsund hjörtu eru þreytt
á skáldskap skuggalegra sæva,
við eyðilegar afskekktar strendur.
En lífið nýja hastar á óróleik hjartans.
Það hvíslar nætur og daga í eyra gestsins:
Má ekki, vinur, bjóða yður í Bíó?
(Bláa dansmærin, sýning í 11 þáttum).
Var ekki lagleg stúlkan í Austurstræti,
sem stóð við gluggann og púðraði litla nefið?
Hvað virðist yður um eina flösku af víni?
Ættum við kannske að mætast á Hótel Borg?
Við gætum farið á dansleik í Iðnó á eftir!
Og eftir -?
En eftir þennan „hjartakafla" er
talað um haustrigninguna, sem
stendur í fjörutíu daga og fjörutíu
nætur, svo lesendur tengja þetta við
syndaflóðið, og fara að búast við ein-
hvetju þvílíku, enda er þvílíkt geftð
í skyn í framhaldi:
En hann sem lætur rigna
hníQafnt yfir alla
réttláta sem rangláta,
ríka sem snauða,
hann lætur það liðast,
að heimsins skóhlífar
safnist á fáeina fætur,
því fæstir eiga þess kost
að koma sér þeim upp.
Hinir ganga hljóðir
og hugsandi i bleytunni
og hyggja á byltingu. -
Ljóðlínur eru mislangar, en augljós-
lega er Ijóðinu ekki skipt í línur af
handahóft, heldur eru línut' merking-
areiningar, setning eða setning-
arhluti. Enn mætti ýmislegt telja um
Það sem tröllríður
ljóðagerð samtímans,
•• >
segir Orn Olafsson, er
naumhyggjan.
hugvitssamlega byggingu þessa
ljóðs, en þetta ætti að nægja til að
sýna að til slíks þarf ekki hefðbundið
ljóðform. Satt að segja á ég erfitt
með að sjá að það form hefði bætt
þetta ljóð Tómasar. Þykir mér því
fyrrgreindur boðskapur Hallgríms
Helgasonar í meira lagi út í hött.
En þess er að gæta, að ljóðin sem
hann fjallar um eru örfá orð í 3-15
línum. Aftur á móti er þetta ljóð
Tómasar yfir 500 orð í rúmlega 100
línum. Það er svo sem engin lág-
markskrafa, minna hefur oft gagn
gert. En hér komum við að kjarna
málsins, það sem tröllríður ljóðagerð
samtímans en naumhyggjan. Eins og
ég hefi oft áður skrifað, þá er það
virðingarvert athæfi og skynsamlegt
af skáldum að láta á það reyna hvað
þau geti minnst komist af með. Þann-
ig ná menn tökum á tækjum sínum,
en ekki með hinu að sulla sem mestu
á blaðið, þrígera allt. En það verður
þó að koma til mat eftir á, stenst
þessi texti, eða er hann oftálgaður?
Það virðast mér ljóðin því miður oft
verða, og gildir líka um nýleg ljóð
eidri skálda, sem oft áður hafa gert
afbragðsverk, Hannes Sigfússon,
Stefán Hörður Grímsson og Kristján
Karlsson. Sem betur fer sjást þess
einnig merki að þessi naumhyggja
sé sumstaðar afstaðið tilraunaskeið.
Höfundur er
bókmenntafræðingur.
BILATORG FUNAHOFÐA 1 S. 587-7777
Toyota Corolla 1600 GLi árg.
’93, rauður, rafdr. rúður og
læsingar, ek. 80 þús. km.
Verð 900.000.
Jeep Cherokee Ltd. árg. ’96, VW Golf 1.4 Grand árg. ’96,
vínrauðmetal. Einn með öllum svarmr, álfelgur, ek. 27 þús. kin.
aukahlutum, t.d. sóllúgu, ek. 23 Verð 1.190.000. Skipti.
þús. km. Verð 4.3S0.000. Skipti.
Toyota Hilux SR árg. ’96,
steingrár, upph., 35“ dekk,
álfelgur, plasthús, gormafjöðrun
o.fl., ek. 11 þús. km.
Verð 2.700.000. Skipti.
Renault 19 RN árg. ’95,
vínrauður, rafd. rúður og
læsingar, ek. 21 þús. km.
Verð 990.000.
MMC Pajero GLSi langur árg.
’96, dökkgrænn, sjálfsk., geislasp,
spoiler, álfelgur, ek. 25 þús. km.
Verð 3.490.000. Skipti.
4rn^:rVANTAR ALLAR GERDIR BILA A SKRA ■ VISA OG EURO RADGREIÐSLUR

Volvo 850 GLE árg. ’95,
grásans., sjálfsk., ABS, ek. 25 þús.
km. Verð 2.290.000. Skipti.
Subaru Legacy Outback árg. ’96,
grænsans., rafrn. í rúðum, samlæsing,
álfelgur, geislasp., ABS, Crus
control. Verð 2.450.000. Skipti.
Renault Laguna RT árg. ’96,
grænsans., sjálfsk., mjög fallegui
bíll, ek. 37 þús. km.
Verð 1.790.000.
Subaru Legacy árg. '97, bldsans., nýr bíll
frá umboðinu, óekinn, sjálfsk., rafm. í
rúðum, samlæsing, upph., álfclgur,
skíðabogar, vindskeið, geislasp.
Verð 2.450.000. Skipti.
Honda Prelude árg. ’96, rauður,
álfelgur, leðursæti, sóllúga, ek. 17
þús. km. Verð 2.450.000.
Skipti á jeppa.
Toyota Carina 2000 GLi árg.
’97, silgurgrár, sjálfsk., álfelgur,
geislasp., ek. 17 þús. knt.
Verð 1.820.000. Skipti.