Morgunblaðið - 13.09.1997, Síða 30

LAUGARDAGUR 13. SEPTEMBER 1997
MIIMNIIMGAR
MORGUNBLAÐIÐ
HALLDÓRA
* ÞORS TEINSDÓTTIR
+ Halldóra Þor-
steinsdóttir var
fædd á Drumbodds-
stöðum í Biskups-
tungum 3. júlí 1910.
Hún lést á Sjúkra-
húsi Suðurlands 6.
september síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru Guð-
rún Tómasdóttir og
Þorsteinn Jónsson,
hjón og ábúendur á
Drumboddsstöðum.
Þau eignuðust 8
börn og var Hall-
dóra næstyngst
þeirra. Systkini Halldóru voru:
Guðný, f. 1893, Margrét, f.
1896, Erlendur, f. 1898, Tómas,
f. 1901, Þorgrímur, f. 1902,
Valgerður, f. 1905, og Fanney,
f. 1915. Þau eru nú öll Iátin
nema Fanney.
í kringum 1938 flyst Hall-
dóra að Unnarholti í Hruna-
mannahreppi og tekur þar við
búi ásamt Bjarna
Guðjónssyni manni
sínum, sem þar var
fæddur og uppal-
inn. Halldóra og
Bjarni giftu sig
hinn 24. júní 1944.
Árið 1963 hættu
þau búskap og
fluttu að Smáratúni
3 á Selfossi. Þar
bjuggu þau til dáta-
ardægurs en Bjarni
lést 29. mars 1987.
Þau eignuðust fjög-
ur börn: 1) Guðrún,
f. 1939, maki Ólaf
Lillaa, 2) Guðborg, f. 1940, gift
Kára Jónssyni, þau eiga fjórar
dætur og sex barnabörn. 3)
Valgerður, f. 1942, var gift
Kristni Sveinbjörnssyni, þau
eiga fimm börn og eitt barna-
barn. 4) Þorsteinn, f. 1952.
Útför Halldóru fer fram frá
Selfosskirkju i dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Nú þegar haustið er að ganga í
^garð og fyrstu laufin að falla, þá
fékk ég þá frétt að hún amma mín,
Halldóra Þorsteinsdóttir, væri dáin
eftir rúmlega þriggja mánaða veik-
indi. Fram að þeim tíma hafði hún
að mestu getað séð um sig sjálf, þó
hún væri að verða 87 ára gömul.
Reyndar fannst mér hún aidrei göm-
ul, hún var það ung í anda og hélt
alltaf sínum andlegu kröftum. Fólk
í dag sem er að ná þetta háum aldri
man sannarlega tímana tvenna. Það
er langur vegur frá torfbæjum til
tölvualdar en þó það stuttur að enn
*tifir fólk sem hefur upplifað þessar
breytingar. Hún amma var ein af
þeim.
Amma Halldóra var fædd á
Drumboddsstöðum í Biskupstungum
og leit hún alltaf á Tungumar sem
sveitina sína. Hún var ein af átta
systkinum, af þeim komust fjögur til
fullorðinsára, auk hennar voru það
Margrét, Þorgrímur og Fanney. Hin
fjögur létust ung að árum og komu
berklar þar mikið við sögu. Móðir
hennar lést þegar hún var aðeins 12
ára að aldri. Ekki er undarlegt að
slík iífsreynsla á unga aldri skilji eft-
ir sig spor sem seint fennir í -
kannski aldrei. A.m.k. liðu margir
áratugir áður en hún treysti sér til
að koma að Bræðratungu þar sem
fólkið hennar var jarðað. Þessir erfið-
leikar á æskuárunum urðu til þess
að mjög sterk tengsl mynduðust á
milli systkinanna sem héldust alla tíð.
Seinna fluttist amma að Unnar-
holti í Hrunamannahreppi þegar hún
giftist afa, Bjarna Guðjónssyni, sem
þaðan var ættaður. Þar stunduðu
þau hefðbundinn sveitabúskap, áttu
sín börn eða allt til 1963 er þau flutt-
ust á Selfoss. En nokkrum árum
áður missti afi heilsuna og var því
búskapurinn erfiður eftir það. Á
Selfossi keyptu þau íbúð við Smára-
NANNA
ÞORSTEINSDÓTTIR
+ Nanna Þor-
steinsdóttir var
fædd á Hofi í Álfta-
firði 7. nóvember
1916. Hún lést á
Sjúkrahúsinu í Nes-
kaupstað 7. septem-
ber síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Þorsteinn
Jónsson, bóndi, f.
25.1. 1893 á Rann-
veigarstöðum í
Álftafirði, d. 7.10.
1974, og Sigurbjörg
Þorláksdóttir, f.
20.2. 1893 á Geit-
hellum í Geithellnahreppi í
^ Álftafirði, d. 29.4. 1983. Systk-
ini Nönnu voru Kristín, f. 28.6.
1918, d. 26.8. 1997, Guðrún
Björg, f. 10.10. 1921, Gunnar
Ingvar, f. 7.9. 1924, Guðlaug,
f. 6.5. 1930, og Finna, sem lést
ung.
Við fráfall Nönnu Þorsteinsdótt-
ur leita minningar liðins tíma á
hugann, þeim bregður fyrir lfkt og
myndum á tjaldi. Ég man fyrst
eftir henni sem ungri og glæsilegri
konu, er athygli vakti í framgöngu
^allri. Hún var lagleg kona, há og
dökkhærð, kvik í hreyfmgum og
svaraði sér vel í alla staði. Foreldra
hennar þekkti ég vel, mikið sóma-
fólk, en þar var ekki auður í garði
fremur en víða annars staðar á
þessum tímum. Þegar Nanna er 7
eða 8 ára gömul, skömmu eftir að
fjölskyldan flytur til Reyðarfjarðar,
m taka þau hana í fóstur hjónin Jón-
björg Sigurðardóttir og Björn F.
Nanna giftist
Jóni Björnssyni frá
Gröf á Reyðarfirði
7. desember 1937,
f. 8.2. 1911, d. 3.7.
1985. Kjörsonur
þeirra er Björn
Þór, framkvslj., bú-
settur á Reyðar-
firði, f. 22.10. 1943,
kvæntur Bryndísi
Steinþórsdóttur,
kennara, f. 28.4.
1951. Börn þeirra
eru: Jón Þór, f. 4.7.
1969, stýrimaður,
búsettur á Eski-
firði, Anna Þórunn, f. 30.5.
1970, skrifstofumaður á Reyð-
arfirði, og Steinþór, f. 13.7.
1976, starfsmaður hjá Vega-
gerð ríkisins á Reyðarfirði.
Útför Nönnu fer fram frá
Reyðarfjarðarkirkju í dag, og
hefst athöfnin klukkan 14.
Malmquist. Fósturbræður hennar
eru þrír, Jóhann og Ragnar, sem
búsettir eru á Akureyri, og Finnur,
búsettur í Neskaupstað. Nanna
minntist fósturforeldra sinna með
hlýhug og virðingu, enda kallaði
hún þau pabba og mömmu, sem
segir sína sögu. Þar að auki var
það henni mikils virði að hafa for-
eldra sína á næsta leiti. Nanna lauk
sínu skyldunámi 1930 með prýði.
Um framhaldsnám var ekki að
ræða. Þar galt hún fátæktarinnar
eins og svo margt ungt fólk á þeim
tíma. Björn fósturfaðir hennar
gerði út bátinn Elliða og snemma
lærði hún handtökin í beitinga-
tún og bjó hún þar fram á þennan
dag, en afi lést fyrir u.þ.b. 10 árum.
Amma Halldóra var mikil hæg-
lætiskona og var hógværð og lítillæti
eitt af hennar sterkustu einkennum.
Samt hafði hún mjög ákveðnar skoð-
anir og var hún ekkert að lúra á
þeim ef henni sýndist svo. Þar sem
hún var ekki mikið út á við naut hún
þess þeim mun meir að hafa sína
nánustu í kringum sig.
Þegar ég var lítil var það fastur
liður hjá okkur systrunum að fara í
heimsókn til ömmu og afa í Smára-
túnið. Alltaf fengum við mjólk og
kökur og oftar en ekki var farið út
í garð að leika sér. í okkar augum
sem bjuggum í einni af nýbygging-
um bæjarins var garðurinn í Smár-
atúninu algjör paradís. Þar var mik-
ið af stórum tijám sem hægt var
að klifra í enda er Smáratúnið ein
af elstu götunum á Selfossi.
Amma Halldóra var af þeirri kyn-
slóð íslendinga sem átti lítinn kost
á að mennta sig þó svo að áhuginn
væri fyrir hendi. Henni var það því
mikið ánægjuefni að fylgjast með
afkomendum sínum mennta sig eins
og hugur þeirra stóð til. Þó svo hún
hafi samglaðst hveijum og einum
sama hvaða svið þeir völdu sér, þá
gladdi það hana sérstaklega þegar
tvær dótturdætur hennar fóru í list-
nám - önnur í tónlist og hin í mynd-
list. Enda var mikið af listfengu fólki
í hennar ætt. Undir það síðasta
treysti amma sér ekki mikið út, en
hennar síðasta ferð í vor var að fara
á tónleika hjá Karlakór Selfoss, þá
aðallega til að fylgjast með dóttur-
dóttur sinni, sem er undirleikari hjá
kórnum. Þó að amma hafi talið
menntun mikils virði þá minnti hún
mann oft á að ekkert væri þó mikil-
vægara en börnin okkar. ítrekaði
hún oft að þau væru hinn raunveru-
legi fjársjóður. Einu skiptin sem ég
heyrði þessa hógværu konu monta
sig var þegar hún talaði um afkom-
endur sína. Hún leit á það sem mikla
guðsmildi að allir væru heilbrigðir
bæði á sál og líkama.
Minningin um þessa konu mun
ætíð lifa í huga mér, ekki síst þegar
ég lít á litlu stelpuna mína sem heit-
ir Halldóra eins og langamma hennar.
Blessuð sé minning hennar.
Kolbrún Káradóttir.
skúrnum. Hef ég það fyrir satt að
setja þurfti kassa undir þá litlu, svo
að hún næði upp í bjóðið! Hún varð
annáluð beitingarkona og enginn
stóð henni á sporði við síldarsöltun.
Tíminn leið og ung að árum fór
hún í vist til Helga Pálssonar, kaup-
félagsstjóra og tónskálds, í Nes-
kaupstað. Kona Helga, Sigríður,
var annáluð fyrir myndarskap og
hjá henni naut Nanna dýrmætrar
tilsagnar og kennslu í heimilishaldi
og hannyrðum. Myndir, sem hún
vann undir handleiðslu hennar, eru
listaverk og hin mesta heimilis-
prýði. Nanna var í rauninni fagur-
keri. Hún var söngvin, naut margs-
konar tónlistar og söng um árabil
í kirkjukórnum.
Jón og Nanna hófu sinn búskap
í Gröf, en þar voru fyrir tengdafor-
eldrar hennar, heiðurshjónin Rann-
veig Jónsdóttir og Björn Gíslason
og var þetta alla tíð eins og ein
fjölskylda. Mágkonur sínar tvær,
Maríu heitna og Þórunni, sem bú-
sett er í Reykjavík, mat hún mik-
ils. Þeim Nönnu og Jóni varð ekki
barna auðið, en kjörsonurinn kom
eins og ljósgeisli inn í líf fjölskyldn-
anna beggja, enda var þetta fólk
einstaklega barngott og hlýtt í við-
móti. Mikill samgangur var milli
foreldra minna og fólksins í Gröf
og vináttan gagnkvæm. Það er Ijúft
að eiga æskuminningar tengdar
þessu fólki, þær fölna ekki. Nanna
starfaði ekki mikið utan heimilis-
ins, vann þó um tíma í frystihús-
inu. Á stríðsárunum ráku fjölskyld-
urnar báðar veitingastað á heimili
sínu við miklar vinsældir.
Jón Björnsson stundaði lengi sjó
og vann einnig við netagerð um
tíma, en varð síðar yfirmaður fersk-
fiskmatsins á Austurlandi. Þá kom
sér oft vel að eiga góða konu í stöðu
húsfreyjunnar. Jón vinur minn
gerði ekki alltaf boð á undan sér,
+ CharIotte Edel-
stein fæddist í
Lauban í Slesíu 21.
febrúar 1904. Hún
lést í Berlín 14. ág-
úst síðastliðinn. Út-
för hennar hefur
farið fram í kyrr-
þey í Berlín.
Okkur krökkunum
sem vorum í barnaskóla
með Edelstein-
bræðrunum þótti
mamma þeirra afar fal-
leg kona. Hún var
framandleg í hátt með
gljáandi dökkt hár, ofurlítið hrokkið
í vöngum, sem hún dró aftur í hnút
í hnakkanum eins og ballerína. Það
var tregi í augnaráði hennar en bros-
ið hlýtt og breitt. Hún talaði lítið,
minna en aðrar mömmur. Hún fór
oft í kaþólsku kirkjuna og sat þar
lengi.
Seinna, þegar við vorum orðin
unglingar og ég kom oft á Edelstein-
heimilið í vesturbænum í Reykjavík,
fór ég að skilja húsfreyjuna, þessa
fallegu konu, Charlotte Edelstein.
Ég skynjaði að hún hafði orðið fyrir
miklu mótlæti og ég velti fyrir mér
forlögum hennar. Hún var ung, rúm-
lega þrítug þegar hún átti engra
annarra kosta völ en að yfirgefa
ættland sitt, frændfólk og vini, og
flytjast út í Atlantshaf til íslands.
Reykjavík var þá steingrá gróður-
laus borg. Á bak við íbúðina þeirra
á Ásvallagötunni var þó úti í portinu
reynihrísla sem óx upp fyrir
gluggann á neðstu hæðinni og á
vorin og á sumrin sat Lotte Edel-
stein við þennan glugga. Hún las í
bókum á þýsku eða horfði fram fyr-
ir sig og ég ímyndaði mér að hún
væri að hugsa um kirsubeijatré og
eplatré. Vafalaust einnig um blómin
og allan gróðurinn heima í Þýska-
landi, því hún var stundum svo sorg-
mædd á svipinn. Ung konan.
Auðvitað átti hún samt sínar
glöðu stundir. Strákarnir hennar,
þótt hann kæmi með tvo eða þijá
gesti með sér svona 10 mínútum
fyrir venjulegan matartíma.
Húsfrúin brást ekki, innan tíðar
var veislumatur á borð borinn, enda
var hún með afbrigðum myndarleg
húsmóðir. Þeir eru orðnir margir
gestirnir, sem þegið hafa góðgerðir
hjá þeim hjónum eins og sá, sem
þetta ritar, getur best um dæmt.
Það var engin lognmolla yfir
heimilislífínu í Gröf. Þar sat glað-
værð og gestrisni í öndvegi og
þangað var gott að koma. Sambúð
hjónanna var með ágætum. Sann-
ast sagna voru þau oftast eins og
þau væru nýtrúlofuð og það setti
svo sannarlega svip á heimilisbrag-
inn.
Allt hefur sinn tíma. Húsbóndinn
gekk ekki heill til skógar hin síðari
ár og þá reyndist Nanna manni
sínum sannkölluð hjálparhella.
Sjálf fór hún ekki var hluta af veik-
indum, en mætti þeim með æðru-
leysi. Eftir andlát eiginmannsins
var hún aldrei söm og jöfn. Hún
saknaði hans mikið. Þegar hún gat
ekki lengur verið á sínu eigin heim-
ili, fór hún til dvalar og hjúkrunar
að Hulduhlið á Eskifirði og þar var
vel um hana hugsað.
Enginn stöðvar tímans þunga
nið. Það er fagurt útsýnið úr stofu-
glugganum í Gröf út yfir fjörðinn,
sem oft reyndist eins konar gull-
kista_í lífsbaráttu fólksins í þorp-
inu. í þeirri mynd skipar fólkið í
Gröf veglegan sess og frá þessum
stað kýs ég að kveðja þessa látnu
vinkonu mína um leið og ég þakka
henni trölltrygga vináttu frá fyrstu
tíð.
Við Anna sendum Birni Þór og
vandamönnum öllum innilegar
samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning Nönnu Þor-
steinsdóttur.
Guðmundur Magnússon.
Wolfgang og Stefán,
voru býsna duglegir og
skemmtilegir, annar
skaraði fram úr í öllu
bóknámi, hinn í tónlist
og hún horfði á bónda
sinn, dr. Heinz Edel-
stein, byggja_ upp tón-
listarnám á íslandi og
hlustaði á hann æfa sig
og spila Bach-svíturnar
á cellóið á kvöldin. Vin-
um sona hennar þótti
gaman að koma í heim-
sókn á heimili hennar.
Þar var allt svolítið
öðruvísi en annars stað-
ar í hverfinu, smákökurnar með öðru
bragði og þverskorin ýsan ekki bara
með kartöflum og bræddri feiti,
heldur böðuð í úthugsuðum krydd-
sósum úr íslenskum grösum svo
jafnvel matvöndum krökkum þótti
soðningin þar herramanns matur.
Charlotte Edelstein var skarpgáf-
uð kona. Hún var doktor í hagfræði
þegar hún kom til íslands en fékk
hér í fámenninu aldrei verkefni í
fagi sínu. Hún lærði aftur á móti
að tala íslensku prýðisvel, mælti
hana lágróma, hægt og settlega,
sagði aldrei mikið heldur eitthvað
skemmtilega skynsamlegt í fáum
setningum. Hún reyndist mörgum
skussanum í þýsku svo góður þýsku-
kennari fyrir próf að menn voru
unnvörpum staðnir að því að fá
ágætiseinkunn í þýsku fyrir atorku
hennar.
Lotte Edelstein sinnti velferð
drengjanna sinna af festu á íslandi
í fimm ár eftir að styijöldinni lauk,
en mikið held ég að hana hafi lang-
að suður. Það stóðst á endum að
þegar þeir höfðu lokið framhalds-
skólanámi sínu hér og voru flognir
til að sérhæfa sig hvor í sinni grein
í útlöndum þá var hún tilbúin að
hverfa aftur til grænna heimahag-
anna í Freiburg í Svartaskógi í
Þýskalandi. Mér finnst alltaf að
henni hljóti að hafa verið svo kalt
hér á hjarninu á þessum erfiðu árum.
Aldrei talaði hún þó við okkur, ís-
lenska góða kunningja, um þá nánu
vandamenn og vini sem ekkert
spurðist til eftir að þessari voðalegu
heimsstyijöld Iauk. ÖIl vitum við
samt hvað gerðist. Það var aðal
Charlottu Edelstein að dylja sig bak
við þögnina.
En hún kom aftur til íslands.
Margar ferðir. Við ný kynni fann
hún töfra ljóssins á íslandi, leik þess
við náttúruna og yndi lággróðursins.
I Þýskalandi varði hún reynsluríkri
ævi sinni í heilan aldarfjórðung við
að , þýða fágæta vel íslenskar bók-
menntir. Hún þýddi Halldór Laxness
(Nýja ísland) og fjöldann allan af
íslenskum smásögum eftir ýmsa
höfunda en margar þeirra er að finna
í: vinsælli bók hennar „Besonnte
Gletscher“, sem þýða þætti
„Sólglæstir jöklar“. Þá gerði hún
ótal útvarpsþætti um bókmenntir og
sögu íslands til sæmdar því' landi
sem fóstraði hana og fjölskyldu
hennar þegar fokið var í flest skjól.
Það efni mæltist svo vel fyrir að það
var tekið upp í þýskum skólum og
þýskir skólanemendur urðu og eru
enn nokkuð vel að sér um ýmsa
kappa íslenska fyrr og nú, eins og
Sæmund fróða og góðhetjur nútím-
ans.
Þau hjón Charlotte Edelstein, hús-
freyja í vesturbænum í Reykjavík í
hálfan annan áratug og Heinz Edel-
stein, brautryðjandi í tónlistar-
kennslu og tónlistariðkun, skildu
eftir sig arf á íslandi með því að
færa hingað heimsmenningu. Þau
skildu einnig eftir sig arf í tveim
sonum sem hafa unnið íslandi mikið
og gagnlegt starf, í barnabörnum
sem eru sérstök og gjöful á hæfi-
Ieika sína hvert með sínum hætti.
Hún dáði mjög barnabörn sín.
Við Islendingar þökkum fyrir okk-
ur við gagnkvæmt vinarþel. Veri hún
velkomin heim til okkar aftur, en
Charlotte Edelstein kaus að hvíla á
íslandi.
Vigdís Finnbogadóttir.
CHARLOTTE
EDELSTEIN