Morgunblaðið - 11.10.1997, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 11. OKTÓBER 1997
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR
Morgunblaðið/Halldór
HILDUR Guðmundsdóttir er annar eiganda Yggdrasils.
Yggdrasill
Selja lífrænt rækt-
aðar matvörur
Heimsþing um
öldrunarfræði
YGGDRASILL er lítil búð sem kúrir
við Kárastíg. Þetta er ein af þessum
litlu búðum þar sem kaupmaðurinn
gefur sér tíma til að spjalla við við-
skiptavinina um daginn og veginn.
Það er engin biðröð við kassann og
tal viðskiptavinarins og kaupmanns-
ins berst að ofnæmi. Matvörumar
sem seldar eru í Yggdrasil eru allar
lífrænt ræktaðar og því leggja marg-
ir leið sína þangað sem eru með
ofnæmi af einhveijum toga.
Hófu reksturinn
í kjallaranum
„Við bjuggum í Svíþjóð og þegar
við komum heim fannst okkur úrval-
ið afskaplega takmarkað af lífrænt
ræktuðum vömm. Við stofnuðum
því fyrirtæki og byijuðum að selja
nauðsynjar í kjallaraherbergi heima
hjá okkur í Kópavogi," segir Rúnar
Sigurkarlsson, en hann og eiginkona
hans Hildur Guðmunds-
Þarna má líka í hillunum sjá salsa-
sósur, kartöfluflögur, hrökkbrauð,
kex, sælgæti eins og súkkulaði,
krydd, kom, hrísgijón, sultur og
marmelaði, tómatsósur og sinnep og
svo framvegis. Svo rek ég augun í
hamingjuegg !
- Hvernig era hamingjuegg frá-
bragðin venjulegum eggjum?
„Jú sérðu til hænumar fá að
ganga lausar“, segir Hildur.
„Þær era að vísu ekki á 100% líf-
rænu fóðri en era þó á mun betra
fóðri en tíðkast að gefa hænsnum.
Það er mikils virði að dýranum
líði vel.“
- I þessu kemur inn um dyrnar
sending af volgum, nýbökuðum
brauðum. „Öll brauðin okkar eru
bökuð í Björnsbakaríi í Grímsbæ og
þetta eru allt súrdeigsbrauð sem eru
gerlaus og að sjálfsögðu er hráefnið
í þeim lífrænt ræktað. Um sjö mis-
í ÁGÚST síðastliðn-
um gafst undirritaðri
kostur á að sækja
heimsþing um öldrun-
arfræði sem haldið var
í Adelaide í Ástralíu.
Þetta var 16. heimsþing
Alþjóðasamtaka
Öldranarfræðafélaga
en slík þing eru haldin
á fjögurra ára fresti. Á
þingum þessum koma
saman líffræðingar,
öldrunarlæknar og
læknar annarra sér-
greina, sálfræðingar,
félagsfræðingar, hag-
fræðingar, mannfræð-
ingar, félagsráðgjafar,
hjúkrunarfræðingar,
sjúkraþjálfarar, iðjuþjálfar og fleiri
starfsstéttir auk margra áhuga-
manna um öldrunarfræðin. Yfir-
skrift þingsins að þessu sinni var
„Öldran á næstu öld: Sama framtíð
fyrir alla“ (Aging Beyond 2000: One
World One Future). Um 2100 þátt-
takendur frá 65 þjóðlöndum voru á
þinginu í Adelaide.
Þingið stóð yfir dagana 19. til 23.
ágúst. Þing sem þessi era ein alls-
heijarveisla fyrir þá sem vilja kynna
sér nýjustu rannsóknir á öldrun,
áfanganiðurstöður langtímarann-
sókna, ný þjónustuform, árangur
mismunandi aðferða, áhrif ýmissa
aðgerða á sviði öldranarþjónustu,
framvindu tilraunaverkefna og
fleira. Um margt var að velja. Flutt-
ir voru um 500 fyrirlestrar, haldnar
um 25 hringborðsumræður og
kynntar um 1.500 rannsóknir og til-
raunarverkefni ýmist á veggspjöld-
um, myndböndum eða með umfjöll-
un.
Eitt meginviðfangsefni þingsins
snerist um efnahagsleg áhrif þeirra
breytinga sem nú eru að verða á
aldurssamsetningu þjóða heims og
ekki hvað síst þegar stóru árgangar
eftirstríðsáranna ná eftirlaunaaldri
á fyrrihluta næstu aldar. Það að
fólk eldist og þar með þjóðir sem
heild er ekki vandamál. Hins vegar
geta stjórnvöld sem sofa á verðinum
og bregðast ekki við þessum breyt-
ingum í tæka tíð með viðeigandi
aðgerðum stofnað til vandamála
sem kann að verða erfitt að leysa
án frekari undirbúnings. Nýkjörinn
forseti Alþjóðasamtaka Öldrunar-
fræðafélaga, öldrunarlæknirinn
Gary Andrews, prófessor við Flind-
ers University í Suður-Ástralíu,
hélt því fram í setningarræðu sinni
að til þess að afstýra stórslysi þyrftu
stjórnvöld hvar sem er í heiminum
að svara kalli tímans og hefja undir-
búning þegar í stað. Talsverð þekk-
ing hefur þegar safnast um öldrun
og sífellt bætist ný þekking við af
fenginni reynslu og rannsóknum lið-
inna ára. Þær þjóðir heims sem
hvað Iengst eru komnar í þróun og
uppbyggingu öldrunarþjónustu eru
nú hver af annarri að endurskoða
stefnu sína í málefnum aldraðra.
Má þar nefna sum Norðurlandanna,
Holland, Þýskaland og Japan. Þetta
er gert í Ijósi þess að þar er nú
spurt hvort unnt verði að halda
uppi núverandi þjónustustigi og
formi þegar við blasir að fæðingum
fækkar, fólk lifir lengur og allt að
20-25% ibúa þessara þjóða verða
búnir að ná 65 ára aldri um 2020.
Yfirlýsing Adelaide-þingsins
um öldrun
Upplýsingar er fram komu á þing-
inu vöktu þátttakendur til verulegrar
umhugsunar um framtíðarhorfur
varðandi lífsgæði aldraðra í heimin-
um. Þátttakendur sendu í þinglok frá
sér yfirlýsingu um öldran. Yfirlýsing-
in felur í sér skilaboð til leiðtoga
heimsins um nauðsynlegar aðgerðir
til undirbúnings nýrrar aldar. Þar er
hvatt til breytinga á þeirri hefð-
bundnu þröngu sýn á öldran einstakl-
inga og þjóða svo unnt verði að tak-
ast á við breytta lýðfræðilega mynd
á aldurssamsetningu
heimsins með arangurs-
ríkum hætti. í nær öll-
um stefnuyfirlýsingum,
skrifum og niðurstöðum
rannsókna er gerður
greinarmunur á „öldr-
uðum“, í hvaða tilliti
sem sá hópur er skil-
greindur, og „hinum“
(þ.e. „ekki öldruðum").
Við flokkun sem þessa
gleymist að mannkynið
allt er að eldast og að
nú á sér stað samfelld
þróun þeirrar lífsreynslu
að eldast í ört breytileg-
um heimi. Fram til
þessa hefur meginat-
hygli öldranarfræðanna
verið beint að síðari stigum manns-
ævinnar, en þátttakendur á þinginu
vilja leggja áherslu á mikilvægi ævi-
langrar, einstaklingsbundinnar þró-
unar, er miði að því að eldast vel.
Rannsóknir
í yfirlýsingunni er hvatt til aðgerða
á þremur sviðum öldrunarmála, þ.e.
á sviði rannsókna, menntunar og
Heimsþing um öldrun-
arfræði var haldið í
Adelaide í Ástralíu í
ágústmánuði sl. Sigur-
björg Sigurgeirsdóttir
segir í þessari fyrstu
grein sinni um þingið
m.a. frá efnahagslegum
áhrifum þeirra breyt-
inga sem nú eru að
verða á aldsurssamsetn-
ingu þjóða heims.
fræðslu, stefnumörkunar og fram-
kvæmda. Um rannsóknir segir þar
m.a.: „Aukin þekking á öldrun, með
líffræðilegum, atferlisfræðilegum, fé-
lagslegum, tæknilegum og klínískum
rannsóknum, skiptir sköpum í þeirri
viðleitni að auka og viðhalda lífsgæð-
um á efri áram. Rannsóknir á helstu
vandamálum samfara öldran, svo
sem Alzheimersjúkdómnum, era þeg-
ar farnar að bera ávöxt með nýjum
aðferðum til að draga úr áhrifum
sjúkleika og fötlunar sem tengjast
öldrun. Önnur sérhæfð og árangurs-
rík forvamar- og meðferðarúrræði
era innan seilingar.
• Hvetja þarf til hvers kyns rann-
sókna, bæði grannrannsókna, hag-
nýtra og sértækra skipulagsrann-
sókna á sviði öldrunarmála. Brýna
nauðsyn ber til að auka framlög til
rannsókna á hinum ýmsu þáttum
öldrunar.
• Stjómvöldum almennt ber að
tryggja að fylgst sé gaumgæfílega
með lýðfræðilegri og faraldsfræði-
legri þróun í þjóðfélaginu og taka
mið af breyttri aldurssamsetningu
sem hefur í för með sér breyttar fé-
lagslegar, heilsufarlegar og efna-
hagslegar aðstæður.
• Niðurstöður slíkra athugana og
rannsókna ber að greina og kynna
með skýram og afgerandi hætti og
þannig upplýsa þá betur sem marka
stefnu og taka ákvarðanir.
• Fjámiagna þarf og efla veralega
hvers kyns þverfaglegar rannsóknir,
með hliðsjón af þeim fjölbreytilegu
þáttum sem áhrif hafa á öldran.
• Öllu fagfólki sem starfar á sviði
öldranarmála, ber að veita þjálfun í
aðferðafræði rannsókna og þar með
auka hæfni þeirra til að meta rann-
sóknir með gagnrýnum huga og nýta
sér niðurstöður þeirra.“
Þær aðgerðir sem hér er hvatt
til eiga tvímælalaust erindi til ís-
lenskra yfirvalda. Verulega skortir
á aðgengilegar tölfræðilegar upp-
lýsingar sem unnt er að bera saman
frá ári til árs. Hér vantar kerfis-
bundna söfnun upplýsinga um
hvernig og í hve miklum mæli mis-
munandi úrræði eru nýtt, hver nýt-
ir þau og hvað einkennir þennan
hóp öðru fremur. Kynna þarf betur
og taka mið af niðurstöðum þeirra
upplýsinga sem safnað er við fram-
kvæmd vistunarmats aldraðra og
við skráningu á aðbúnaði íbúa á
öldrunarstofnunum. Á íslandi eru
ekki margar rannsóknir á öldrun
enda var rannsóknarakurinn lítill
lengi framan af. Nú er hins vegar
unnið að nokkrum langtímarann-
sóknum á þessum vettvangi og er
afar mikilvægt að styðja betur við
þá vinnu og nýta niðurstöður þeirra
og ennfremur örva til nýrra rann-
sókna.
Haldgóðar og áreiðanlegar upp-
lýsingar eru forsenda vandaðrar
stefnumörkunar. í næstu grein verð-
ur fjallað um yfirlýsingu heimsþings-
ins um öldrunarfræði er varðar
menntun og fræðslu.
Höfundur er yfirmaður
öldrunarþjónustudeildar
Félagsm&Iastofnunar
Reykjavíkurborgar.
LÍFRÆNT ræktaðir ávextir hafa fengist
hjá þeim í um ár.
dóttir reka saman versl-
unina og hafa gert öll
árin.
„Smám saman bætt-
um við inn í nýjum vöru-
flokkum og svo opnuð-
um við búðina við Kára-
stíg árið 1988.“ Til að
byija með var hún bara
opin þijá daga í viku en
núna eru þau með opið
alla virka daga frá
12-18 og á laugardög-
um frá 11-1.
„Þetta hefur verið að
smákoma. Við finnum
fyrir vaxandi áhuga á
lífrænt ræktuðum vörum. Það eru
ekki bara þeir sem era með ofnæmi
sem kaupa hjá okkur heldur er sá
hópur enn stærri sem er að velta
fyrir sér hvað hann setur ofan í sig.
Epli borðuð
með hýðinu
Rúnar og Hildur hófu innflutning
á lífrænt ræktuðum ávöxtum fyrir
um einu ári og þau segja að hann
gangi betur en þau bjuggust við.
„Auðvitað er þetta dýrara en að
kaupa ávexti í stórmarkaði en fólk
getur líka verið óhrætt við að borða
hýðið af eplunum eða nota börkinn
í uppskriftir. Engum eiturefnum
hefur verið sprautað á ávextina sem
við erum að selja.“
Það era ekki bara epli og appelsín-
ur sem eru á boðstólum heldur líka
melónur, bananar, sítrónur og per-
ur. Þá flytja þau líka inn ferskan
engifer, lauk og hvítlauk. En hvað
með grænmeti?
„Við fáum mikið frá íslenskum
bændum og seljum mest frá Hæðar-
enda, Neðri Hálsi í Kjós, Akri í
Laugarási, Vallanesi á Egilsstöðum
og Skaftholti.
Margir íslenskir bændur eru að
rækta lífrænt og við höfum sem
betur fer getað keypt mestallt græn-
meti af þeim.“
Meira að segja
súkkulaði
Hildur og Rúnar segja að nú orðið
fáist næstum allt lígrænt ræktað.
munandi tegundir er að ræða.“
Það er athyglisvert að flestar vör-
ur eru með einhveijum stimplum,
demeter stendur á mörgum pakkn-
ingum, eco eða önnur álíka merki.
Hvað tákna þau?
„Þegar vara er vottuð sem lífrænt
ræktuð þýðir það að eftirlitsaðili
staðfestir að ekki hafi verið notaður
tilbúinn áburður og engin eiturefni.
Sumar gæðamerkingarnar era al-
þjóðlegar aðrar tengdar ákveðnum
löndum. Nokkrar vörategundir hafa
alþjóðlegan vörastimpil og stimpil
frá viðkomandi landi. Síðan eru mis-
munandi strangar reglur bak við
gæðamerkingar. Demeter stimpill-
inn er sá strangasti sem hægt er
að fá og mikið af þeim vöram sem
við seljum hafa þennan stimpil.
Við höfum lagt áherslu á að vita
um upprana allra okkar vara og
hafa þær stimplaðar þannig að við-
skiptavinir okkar gangi að því sem
vísu að vöranni sé hægt að treysta.
- En er þessi vara ekki miklu
dýrari en það sem býðst í stórmörk-
uðum?
„Það er mismunandi eftir vöruteg-
undum. Dæmi era um vörar sem eru
ódýrari en flestar lífrænar vörur eru
dýrari en venjulegar vörar sem seld-
ar era í stórmörkuðum. Við lítum
svo á að með því að nota lífrænt
ræktaðar vörur sé neytandinn ekki
einungis að borða holla matvöra
heldur einnig að leggja sitt af mörk-
um til umhverfisverndar," segir
Hildur.
Magnús Óskarsson
Af hveiju ekki
Atlanta?
ÞAÐ nær engri átt að utanrík-
isráðherra komist upp með það
að segja á Alþingi, að tilboð dótt-
urfélags flugfélagsins Atlanta í
veitingarekstur á Keflavíkurflug-
velli hafí verið „ólöglegt", án þess
að upplýsa nánar hvað hann á
við. I ítarlegum frásögnum af
svari ráðherra í fjölmiðlum, m.a.
í Morgunblaðinu 9. þ.m., er ekki
orð að fínna um það hvað var
ólöglegt við tilboðið. Sem lögmað-
ur og áhugamaður um heilbrigða
samkeppni mælist ég til þess að
ráðherrann útskýri fyrir mér og
öðrum lögfræðina að baki þeirrar
ákvörðunar að hafna tilboði Atl-
anta-fyrirtækisins.
Fjórum sinnum, í fyrirsögn og
þrisvar í frétt Morgunblaðsins um
þetta efni, er haft eftir ráðherran-
um að „faglega" hafi verið að
verki staðið við að hafna tilboði
Atlanta. Ekkert er fært fram því
til stuðnings annað en það að
átta manna vinnuhópur hafí unn-
ið að útboðsgerðinni. Átta menn!
Hvað skyldi það hafa kostað?
Svo hefur ráðherrann það eftir
ónafngreindum starfsmönnum á
Keflavíkurflugvelli að tilboð Flug-
leiða feli í sér mestan fjárhagsleg-
an ávinnínng. Af hveiju er þetta
ekki útskýrt nánar? Almenn þvæla
um breytingar í flugstöðinni, nýtt
kassakerfí o.fl. segir ekkert um
það af hveiju Atlanta var hafnað.
Það vantar allar skýringar á því
af hveiju ríkið hendir frá sér tug-
um milljóna sem tilboð Atlanta
bauð upp á umfram Flugleiðir.
í útvarpsfrétt heyrði ég minnst
á reynsluleysi dótturfélags Atl-
anta sem ástæðu fyrir því að til-
boði þess í veitingareksturinn var
hafnað. Arngrímur Jóhannsson
hafði einungis reynslu sem flug-
maður og Þóra kona hans, að ég
held sem flugfreyja, þegar þau
hófu flugrekstur úti í stórum
heimi. Það var gott að þau þurftu
ekki að byija á því að semja um
viðskipti sín við íslenskan fram-
sóknarráðherra.
Sigurbjörg
Sigurgeirsdóttir