Morgunblaðið - 08.11.1997, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1997
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
NÝ ríkisstjóm Póllands
tók við völdum á föstu-
dag í liðinni viku eftir að
fram hafði farið atkvæða-
greiðsla um stuðning við hana á
þingi. Ýmsir gamlir baráttumenn
gegn einræðisstjórn kommúnista-
flokksins verða í þessari nýju ríkis-
stjórn Jerzys Buzek forsætisráð-
herra auk þess sem Leszek Balcer-
owicz verður fjáiTnálaráðherra á ný
en hann átti heiðurinn af áætlun
þeirri sem fylgt var til að færa
efnahagslífið úr fjötrum miðstýr-
ingar og skilar nú um 6% hagvexti
á ári hverju. Persónuleg óvild
manna á millum og gífurlegir
flokkadrættir einkenna hins vegar
pólsk stjómmál og ljóst er að erfítt
getur reynst að tryggja friðinn í
þessu samstarfi mið- og hægri-
flokkanna. I því efni verður vitan-
lega horft til forsætisráðherrans en
ekki mun síður mæða á Marian Kr-
azaklewski, leiðtoga Samstöðu, sem
verður valdamaðurinn á bakvið
tjöldin um leið og hann undirbýr
forsetaframboð árið 2000.
Kjósendur í Póllandi höfnuðu
frekari stjórn Lýðræðisbandalags
vinstrimanna (S.L.D.) í kosningun-
um sem fram fóra í lok september.
Bandalagið, sem varð til á rústum
kommúnistaflokksins og komst til
valda í þingkosningunum 1993,
fékk rétt rúm 27% atkvæðanna.
Kosningabandalag Samstöðu
(A.W.S.) fékk hins vegar 33,8% at-
kvæða og Frelsisbandalagið
(U.W.), sem er flokkur eindregn-
ustu markaðssinnanna í pólskum
stjómmálum, 13,4%. Þessir tveir
flokkar hafa nú náð samkomulagi
um myndun samsteypustjórnar.
Fyrir stjóminni nýju fer Jerzy
Buzek, 57 ára gamall, lítt þekktur
efnafræðikennari, sem var framar-
lega í röðum Samstöðumanna er
verkalýðshreyfingin skipulagði
neðanjarðarstarfsemi sína í Slesíu í
suðurhluta Póllands eftir að stjórn
kommúnista hafði sett herlög í
landinu árið 1981. Buzek þykir
óskrifað blað í stjómmálalegu tilliti
en er sagður maður samninga og
sáttaumleitana. A þá hæfileika hans
mun vafalítið reyna umtalsvert á
næstu áram.
Sundraðir féllu þeir
Hægriflokkamir sem komust til
valda í Póllandi eftir hrun kommún-
ismans árið 1989 bára ekki gæfu til
að sameinast og þessi sundmng
varð til þess að Lýðræðisbandalag-
ið, sem að stofni til er flokkur end-
urhæfðra kommúnista og sósíalista,
komst til valda 1993. Þá var al-
menningur enda orðinn langþreytt-
ur á þeirri lífskjaraskerðingu sem
fylgdi áætlun Leszek Balcerowicz.
Niðurlæging hægriflokkanna varð
svo algjör árið 1995 er frelsishetjan
Lech Walesa tapaði forsetaemb-
ættinu og við tók Aleksander Kwa-
sniewski, fyrrum kommúnisti, sem
gengið hafði í gegnum „stjómmála-
lega endurvinnslu" og tileinkað
hafði sér nútímalegar, vestrænai’
baráttuaðferðir.
Allt frá því að lýðræðisöflin
gömlu, sem verið höfðu í farar-
broddi baráttunnar gegn kommún-
ismanum í Austur-Evrópu, upplifðu
þennan dimma dag hefur ákaft ver-
ið unnið að því að sameina and-
stæðinga kommúnistaflokksins
gamla og gekk Walesa -------------
rösklega fram í þeim til-
gangi. Niðurstaða þess
starfs var Kosninga-
bandalag Samstöðu
(A.W.S.) sem reyndist
síðan lykillinn að sigri
hægrimanna í kosningunum í sept-
emberlok. A.W.S. er ekki hefð-
bundið kosningabandalag. Öðra
nær. Það hýsir hvorki fleiri né
færri en 36 stjórnmálaflokka og -
samtök. Líkt og fjöldinn gefur til
kynna spannar þetta bandalag vítt
svið. Þama er að finna sósíaldemó-
kratísk stjómmálaöfl en yst á
hægri vængnum trúarflokka og
réttnefnda öfgamenn þó svo að
flokkar sem sögulega tengjast
verkalýðshreyfingunni Samstöðu
séu ráðandi. Samstaða hefur því
fengið uppreisn æra og þessi
endurkoma hreyfingarinnar verður
JERZY Buzek, forsætisráðherra Póllands. Keuters
Ný rrkisstjórn tekur við í Póllandi
HULDUMAÐUR
TRYGGIR
SAMSTÖÐUNA
Ný ríkisstjórn Póllands tók við völdum í
liðinni viku. Ásgeir Sverrisson fjallar um
flokkana sem hana mynda og leiðtoga
Samstöðu, sem verður valdamesti maður
Póllands á bakvið tjöldin á næstu árum.
„Buzek þykir
óskrifað blað í
stjórnmálalegu
tilliti"
að teljast umtalsverður pólitískur
sigur.
Horft til forseta-
kosninganna
Maðurinn að baki hreyfingunni
er Marian nokkur Krazaklewski.
Hann er nú trúlega valdamesti
maður Póllands þó svo hann gegni
engu opinbera embætti. Nýi for-
sætisráðherra er náinn vinur Kr-
azaklewski, sem einnig er frá
Slesíu, og það var sá síðarnefndi
sem ákvað að Buzek tæki að sér
embættið. Krazaklewski varð leið-
togi Samstöðu árið 1990 er stofn-
andi hreyfingarinnar, Leeh Walesa,
--------- var kjörinn forseti.
Stjórnmálaskýrendur í
Póllandi era ekki í
nokkram vafa um að Kr-
azaklewski hafi ákveðið
að halda sig í skugganum
í tvennum tilgangi. í
fyrsta lagi muni honum reynast
auðveldara að halda uppi nauðsyn-
legum aga innan Samstöðu-banda-
lagsins og í annan stað geti hann
með því móti undirbúið atlögu að
Aleksander Kwasniewski í forseta-
kosningunum eftir þrjú ár. Þá fyrst
verði sigurinn á fulltrúum gömlu
kúgunaraflanna fullkominn.
Krazakiewski, sem verður mað-
urinn á bakvið tjöldin í pólskum
stjórnmálum á næstu árum, er 47
ára gamali, og ákafur and-komm-
únisti líkt og Lech Walesa. Hann á
fleira sameiginlegt með forsetanum
fyrrverandi, er trúmaður mikill,
ákafur katólikki og getur með sama
hætti og Walesa verið öldungis
ósveigjanlegur. Hann hefur traust
tengsl við katólsku kirkjuna í land-
inu og fullyrt hefur verið að hann
hafi farið fram á stuðning stofnun-
arinnar fyrir kosningamar nú í
september. Talsmenn kirkjunnar
hafa raunar neitað því að slíkur
stuðningur hafi verið veittur en
vitnað hefur verið til þess er erki-
biskup einn, Zbigniew Kraszewski,
sagði í prédikun í Czestochowa,
helgasta stað pólskra katólikka,
sem um 100.000 manns hlýddu á:
„kommúnisminn er krabbamein,
sem einungis verður á brott skorið í
kosningum.“ Þessi orð lét hann
falla viku fyrir þingkosningamar.
Enn deilt um fóstureyðingar
Þessi tengsl Krazaklewskis við
kirkjuna valda mörgum áhyggjum
og ljóst er að tekist verður hart á
um ýmsa þætti félagsmála í Pól-
landi á næstunni. Þar ber ef til vill
hæst deiluna um fóstureyðingar.
Núverandi löggjöf um fóstureyð-
ingar heimilar að þær séu gerðar af
félagslegum ástæðum. Hins vegar
hefur Stjómarskrárréttur Póllands
lýst löggjöf þessa ómerka og verð-
ur þeirri niðurstöðu einungis breytt
með sérstakri atkvæðagreiðslu í
neðri deild þingsins, Sejm, sem fara
þarf fram á næstu vikum. Geri
þingið það ekki mun eldri löggjöf í
þessu efni, sem var mjög ströng,
öðlast gildi á ný.
Kannanir leiða í ljós að um 70%
þjóðarinnar styðja frjálslyndari
löggjöfina. Krazaklewski og þar
með Kosningabandalagið vilja hins
vegar að eldri löggjöfin verði inn-
leidd á ný. Fullvíst má heita að hart
verði barist og niðurstaða þessarar
deilu mun reynast sérlega þýðing-
armikil. Hún mun í senn gefa mynd
af skriðþunga einstakra valdahópa
innan A.W.S. því þar er einnig að
finna andstöðu við afturhvarf í
þessu efni og jafnframt segja til um
hversu þungt trúin muni vega í
málefnum pólska ríldsins á næstu
árum.
Fjendur Krazaklewskis segja
hann „bókstafstrúarmann" og hann
er einnig vændur um ofríki og
hroka. Andstæðingarnir nefna
hann gjarnan „foringjann“ þessa
dagana með skýrri tilvísun til
þeirra A. Hitlers og B. Mussolini.
Stuðningsmenn hans neita því ekki
að maðurinn eigi auðvelt með að
beita blíðmælgi og hótunum á víxl
en benda á að þessir hæfileikar
hans hafi reynst nauðsynlegir til að
sameina stjómarandstöðuna fyrir
síðustu kosningar. Þetta mat er án
nokkurs vafa rétt. I Pól- ------
landi sameinast menn
frekar gegn einhverju en
um eitthvað. í þessu til-
felli er það hið djúpstæða
hatur á kommúnismanum __________
og öllu því sem honum
tengist sem orðið hefur til þess að
skapa þetta bandalag í nafni Sam-
stöðu.
NATO-aðild undirbúin
Nýju ríkisstjórnarinnar bíður
einnig það verkefni að undirbúa að-
ild Póllands að Atlantshafsbanda-
laginu (NATO) sem og viðræður
um aðildina að Evrópusambandinu
(ESB). Þess er tæpast að vænta að
ágreiningur komi upp um utanrík-
isstefnuna þó svo að finna megi öfl í
Póllandi sem andvíg era samstarfi
við hin „úrkynjuðu vesturlönd".
Krazaklewski er líkt og Lech
„Balcerowicz
talinn hafa líf
stjórnarinnar í
hendi sér“
Walesa eindreginn NATO-sinni og
raunar er það svo að um gildi aðild-
ar er ekki deilt í Póllandi enda vora
það fyrrum kommúnistar sem
stjómuðu viðræðum við bandalagið
og þrýstu á um aðild að því á síð-
ustu árum. Bronislaw Gemerek
verður utaniTkisráðherra nýju
stjórnarinnar en hann er vel þekkt-
ur í Evrópu og Bandaríkjunum
enda var hann í forustusveit Sam-
stöðu eftir hrun kommúnismans og
síðar formaður utanríkismála-
nefndar þingsins.
Skugga bar reyndar á skipun
Gemereks þegar prestur einn,
Henryk Jankowski, persónulegur
vinur Lech Walesa, sagði í stólræðu
að verðandi utam-íkisráðherra væri
gyðingur og ótækt væri að „fulltrúi
þessa minnihlutahóps" tæki sæti í
ríkisstjórn vegna þess að „þjóðin
hræðist það“ Talsmenn Samstöðu
fordæmdu þessi ummæli prestsins,
sem síðar sagði að hann hefði ein-
ungis verið að birta skoðun sína og
hefði „látið stjórnast af trú og um-
hyggju fyrir föðurlandinu."
Átök um aðhald og
einkavæðingu?
Leszek Balcerowicz verður fjár-
málaráðherra á ný en hann gegndi
því starfi frá 1990-1994 og ávann
sér virðingu vestrænna ráðamanna
og hagspekinga fyrir áætlun þá
sem jafnan var við hann kennd og
fylgt var til að færa efnahagslífið
frá miðstýringu til markaðsbúskap-
ar. Erfitt kann hins vegar að reyn-
ast að tryggja friðinn innan stjórn-
arinnar þegar efnahagsstefnan er
annars vegar.
Balcerowicz er leiðtogi Frelsis-
bandalagsins (U.W.) og þykir ekki
síður þrjóskur með afbrigðum en
Marian Krazaklewski. Balcerowicz
mun krefjast þess að hraðað verði á
einkavæðingunni og að fylgt verði
afdráttarlausri aðhaldsstefhu í rík-
isfjármálum. Krazaklewski er ekki
sama sinnis. Sem leiðtogi Samstöðu
hefur hann m.a. krafist þess að
skipasmíðastöðinni frægu í Gdansk,
þar sem Lech Walesa starfaði og
Samstaða fæddist, verði bjargað
frá gjaldþroti og lokun með opin-
beram framlögum og niðurgreiðsl-
um. Hefur hann tekið þátt í kröfu-
göngum verkamanna sem þar
starfa enda er Samstaða enn að
nafninu til verkalýðshreyfing auk
þess að vera stjómmálasamtök.
Deilur kunna einnig að blossa
upp um framtíð kolanáma í Slesíu,
heimahéraði forsætisráðherrans og
Krazaklewski. Þeir félagarnir vilja
fresta því eins og kostur er að loka
námum þessum, sem reknar eru
með tapi og Buzek hefur sagt að
ríkisvaldinu beri að koma illa
stöddum fyrirtækjum til aðstoðar.
Þetta kann að reynast mikið tilfinn-
ingamál en fjármálaráðherranum
verður vafalítið umhugað um að
losna við námurnar og önnur gjald-
þrota fyrirtæki út af ríkisreikning-
um, sem hjálpa myndi til við fjár-
lagagerðina fyrir næsta ár. Jafn-
framt mun Balcerowizc þurfa að
beita sér fyrir umbótum á eftir-
launakerfinu auk þess sem ríkis-
stjómin nýja mun þurfa að finna
fjármagn til að leggja í heilbrigðis-
kerfið sem víða riðar til falls, líkt og
hungurverkfall svæfingalækna er
til marks um.
--------- Deilur um efnahags-
stefnuna geta komið Pól-
verjum illa og fregnir
hafa borist af því að er-
lendir fjárfestar og hag-
_________ spekingar hafi nokkrar
áhyggjur af framþróun
mála þar eystra. Staða Balcerowicz
verður á hinn bóginn sterk. Hann
er maðurinn sem nýtur traustsins
og virðingarinnar erlendis og hann
er jafnframt leiðtogi U.W. og hefur
því líf stjómarinnar í höndum sér.
Þá er og sagt að samband Balcer-
owicz og Buzek forsætisráðherra sé
með ágætum.
Traustur meirihluti
Þótt ýmsar smærri deilur tengd-
ar einstökum í’áðherrum og skipan
þeirra hafi einkennt myndun þess-
arar samsteypustjómar Samstöðu
og Frelsisbandalagsins segja