Morgunblaðið - 08.11.1997, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1997 39
AÐSEIMDAR GREINAR
Stefnumótun
um landnotkun
Á UNDANGENGN-
UM misseram hefur
verið bryddað á þeirri
skoðun að náttúran,
landið sjálft, sé eitt
mikilvægasta tákn
þjóðernisvitundar nú-
tíma íslendinga. Kem-
ur þar eflaust margt
til, aukin umræða um
umhverfismál, jafnt á
erlendum sem innlend-
um vettvangi, minni
áhersla á aðra þætti
þjóðernisvitundar s.s.
sjálfstæðisbaráttu og
auknir möguleikar al-
mennings til ferðalaga
um landið, svo eitthvað
sé nefnt.
Að undanförnu hefur einnig verið
nokkuð rætt og ritað um skipulags-
mál á íslandi, einkum þau er varða
miðhálendi þess. Eftir því sem land-
ið skipar stærri sess í þjóðernisvit-
undinni verður skipulag landnotk-
unar æ mikilvægara. Skipulag er
aðferð til að draga upp heiidstæða
mynd af landnotkun í framtíðinni.
Skipulag er jafnframt lýðræðislegt
stjómtæki yfirvalda, til að ákveða
landnotkun. Við þær ákvarðanir ber
að taka tillit til þarfa og óska íbú-
anna, en jafnframt hagsmuna heild-
arinnar og komandi kynslóða, m.a.
þannig að ekki hljótist af umhverf-
isspjöll.
Vel unnið skipulag samræmir
mismunandi áætlanir og sjónarmið.
Þannig er skipulag eins konar vett-
vangur fyrir samræmingu stefnu-
mótana sem varða notljun lands,
s.s. hvað varðar orkumál, ferðamál,
landgræðslu, skógrækt, verndun,
samgöngur, landbúnað og fleira.
Nauðsynlegt er að stjórna um-
gengni við auðlindir, láð og lög, -
og það verður að gera af skynsemi
og með lýðræðislegum
vinnubrögðum.
Fyrrnefnda atriðið í
stjórn auðlinda, skyn-
semi, má túlka á marg-
an veg. Hugtakið teng-
ist uppeldi, menntun,
reynslu og hugargerð
einstaklinga; og þekk-
ingu, viðhorfi og tíðar-
anda í samfélaginu
hveiju sinni. Þessi atr-
iði sameinast síðan í
túlkun þeirra sem
stjórna nýtingu auð-
lindanna. Þeim til ráð-
gjafar eru sérfróðir
sem væntanlega
byggja sín ráð einnig á
fyrrnefndum atriðum. Hugsanlegt
er líka að þeir sem stjórna nýting-
unni verði fyrir áhrifum frá þeim
sem láta sig málið varða, án þess
að vera ráðnir til þess sérstaklega.
Lokaákvörðun um nýtingu auðlind-
anna er síðan á valdi stjómenda og
verður að sjálfsögðu ávallt pólitísk
- ákvörðunina má síðan meta; sem
góða eða illa.
Við getum fundið dæmi um slaka
stjóm á nýtingu auðlinda víðsvegar
um vesturhvel jarðar - rýrnun land-
gæða, mengun grannvatns og haf-
svæða era sorgleg dæmi um afleið-
ingar óstjórnar af því tagi. Við höf-
um einnig dæmi um styrka stjóm
á nýtingu auðlinda - hertar reglur
um mengunarvarnir, hvatningu og
styrki til endurheimtar lands- og
vatnsgæða, umræðu og áróður um
bætta og breytta umgengnishætti
við hið eðlisræna umhverfí. Pólitísk-
an vilja þarf til að hrinda þessum
atriðuni í framkvæmd.
Síðarnefnda atriðið í stjórn á
nýtingu auðlinda, lýðræðisleg
vinnubrögð, má einnig túlka á mis-
munandi hátt. Samt sem áður er
Nokkuð virðist skorta á
skýra stefnumörkun,
segir Salvör Jónsdótt-
ir, í mörgum þeirra
fjölmörgu málaflokka
sem snerta landnotkun
á íslandi.
hugsanlegt að setja um þau leik-
reglur sem flestir geta vonandi
sætt sig við. Leikreglurnar eru sett-
ar af löggjafanum og lýðnum ber
síðan að vinna samkvæmt þeim.
Ein af þeim reglum sem settar hafa
verið til að stjórna notkun landsins
er skipulagslög. Samkvæmt þeim
fer umhverfisráðherra með yfir-
stjórn skipulagsmála en sveitarfé-
lög annast gerð skipulagsáætlana
(lög 73/1997 sem öðlast gildi
1.1.1998). Við gerð skipulagsáætl-
unar ber að leita eftir sjónarmiðum
og tillögum íbúa og þeirra sem
hagsmuna eiga að gæta. Sam-
kvæmt þessu skiptir allnokkru
hvernig mörk sveitarfélaga liggja -
og einnig að ljóst sé hveijir eiga
hagsmuna að gæta - og að þeir
hagsmunir séu skýrt fram settir.
Kveikjan að þessum hugleiðing-
um er ályktun Ferðamálaráðs frá
15. sept. sl. um að skipulag miðhá-
lendisins taki ekki tillit til stefnu-
mótunar í ferðamálum sem unnið
hefur verið að og ólokið er (leturbr.
höf). Vinna höfunda svæðisskipu-
lags miðhálendisins hefur sætt tölu-
verðri gagnrýni, sem ekki er nema
eðlilegt, þar sem um er að ræða
stærsta og merkilegasta skipulags-
verkefni á íslandi til þessa. Þeir
Salvör
Jónsdóttir
hafa unnið mikið starf og að miklu
leyti sem brautryðjendur. Brautin
sem þeir hafa þurft að ryðja hefur
ekki alstaðar verið vörðuð. Skipu-
lagsverkefnið fjallar um landsvæði
sem ekki hefur ávallt verið gengið
um af virðingu. Allir era sammála
um að svæðið er viðkvæmt, en lög-
gjafinn hefur hingað til ekki hirt
um að um það liggi skýr stjómsýslu-
mörk: Einstaklingar og félög hafa
byggt þar fjallaskála svo hundruð-
um skiptir; stjórnendur orkumála,
bændur og aðilar í ferðaþjónustu
hafa nýtt það nokkurn veginn eins
og þeim sýnist. Höfundum svæðis-
skipulagsins var síðan ætlað að
sameina hagsmuni allra þessara
aðila. Svæðisskipulagsvinnan við
miðhálendið hefur þannig, hvað eft-
ir annað, kallað á að áætlanir væru
gerðar um mismunandi málaflokka
sem varða landnotkun.
Til að vel takist til við gerð land-
notkunarskipulags er nauðsynlegt
að stefnumótanir hlutaðeigandi
geira séu fyrir hendi og óskir og
þarfir þeirra séu vel skilgreindar.
Nokkuð virðist skorta á skýra
stefnumörkun í mörgum þeirra fjöl-
mörgu málaflokka sem snerta land-
notkun á íslandi. Sem dæmi má
nefna umræðu í Mbl. á síðasta ári
um einn þátt landbúnaðarmála,
stefnu í uppgræðslu og skógræktar-
málum. Umræðan snerist hins veg-
ar nær eingöngu um ágreining
varðandi útbreiðslu lúpínu. Vissu-
lega þarf að taka ákvarðanir um
útbreiðslu lúpínunnar en þær
ákvarðanir þurfa að vera byggðar
á stefnumörkun í landgræðslu og
skógrækt.
Orkumál hafa verið vinsælt um-
ræðuefni að undanförnu og fregnir
verið okkur færðar um að viðræður
séu í gangi við erlend fyrirtæki um
stóriðju á íslandi. En á hvaða
stefnumótun eru þessar viðræður
byggðar? í viðtali í Morgunblaðinu
31. ágúst sl. um orkumál og stór-
iðju segir iðnaðaráðherra: Nú
þarf að huga að næstu skrefum og
við það þarf mjög að vanda sig.“
Fá ummæli úr iðnaðar- og orkugejr-
anum hafa glatt mig jafnmikið. ís-
lendingum öllum hlýtur að vera
mikilvægt að fá að vita hver þessi
vandlega umhugsuðu skref verða.
Ekki einungis vegna yfírstandandi
skipulagsvinnu á miðhálendinu -
heldur einnig vegna ferðamála,
landbúnaðarmála og menningar-
mála í landinu öllu - okkur fýsir
að vita hvað er verið að bjóða er- ,
lendum aðilum af sameiginlegum'
auði okkar, á hvaða kjöram og á
hvaða forsendum.
Greinilegt er þó að stefnumótun-
um vex fiskur um hrygg. S_em dæmi
má taka ferðaþjónustu. Á undan-
förnum 20 árum hafa verið unnar
fjórar tillögur að ferðamálastefnu
og kom sú síðasta út í maí 1996.
Engin hinna fyrri tillagna náði að
vera samþykkt eða framkvæmd, og
Ferðamálaráð biður enn um frest
til stefnumótunar, eins og fram
kemur í grein Þórhalls Jósepssonar
í Mbl. 9. október sl. um skipulag
miðhálendisins.
Vonandi eiga fleiri eftir að tjá
sig um skipulag miðhálendisins. Ef^
skipulagstillagan verður til þess að
skýrari áætlanir verða unnar í
framtíðinni um þá mörgu og mikil-
vægu málaflokka sem varða nýt-
ingu hálendisins, er nokkuð að
gjört.
Höfundur er land- og
skipulagsfræðingur.
Barnainniskór margar
gerðir og stærðir
Verð kr. 1.490
Smáskór
í blau húsi víð Faxafen
Simi 568 3919
SíNfNb

y.s;
Opið
laugardag kl. 10 -16
sunnudag kl. 13 -17
Persía
Opið laugardag og sunnudag.
Suðurlandsbraut 46 v/Faxafen -Siml: S68 6999.