Morgunblaðið - 08.11.1997, Blaðsíða 36

^86 LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Áhugi er nóg
ER blómstrandi leik-
list bundin við atvinnu-
leikara í atvinnuleik-
húsum? Nei, svo er nú
ekki. Það er ekki aðeins
nóg að hafa áhuga til
þess að geta stundað
leiklist, heldur er áhugi
einnig nóg til þess að
fara í leiklistarskóla.
Það eru ekki lengur
aðeins atvinnuleikarar
framtíðarinnar sem
fara í leiklistarskóla því
að nú hefur Leiklistar-
skóli Bandaiags ís-
lenskra leikfélaga verið
stofnaður. Skólinn tók
til starfa síðastliðið vor
og þar kom einkar vel í ljós hvað
áhugaleiklistin blómstrar í landinu.
í rúma viku kom saman til náms
fólk úr áhugafélögum vítt og breitt
um landið. Listin að leika er nefni-
lega ekki bundin þéttbýlinu frekar
en atvinnufólki heldur er hún afar
stór þáttur í menning-
arlífi dreifbýlisins. Á
fyrstu starfsönn skól-
ans voru haldin þrenns
konar námskeið með
hæfum kennurum og
þar varð til ótrúleg
sköpun, fijósemi og
listræn samvinna. Til
þess að virkja þessa
sköpun var svo í haust
stofnað splunkunýtt
leikfélag sem er félag
áhugaleikara af öllu
landinu.
Það eru nokkur ár
síðan hugmyndin að
leiklistarskóla kviknaði.
Stjórn, starfsfólk og
skólanefnd Bandalagsins hafa unnið
mikið og gott starf við að koma
skólanum á laggirnar. Félagar í
Leikfélagi Dalvíkur og nokkrir
kraftmiklir Svarfdælir tóku að sér
að hýsa skólann þessa fyrstu önn
og stóðu að öllu saman með glæsi-
Gæfuspor var stigið
fyrir áhug-aleikhúsið,
segir Hrund Olafsdótt-
ir, með stofnun Leik-
listarskóla Bandalags
íslenskra leikfélaga.
brag í heimavistarskólanum að
Húsabakka í Svarfaðardai. Það
stendur svo til að hafa skólann næsta
ár í allt öðrum landshluta og síðan
að hann verði árlega á nýjum stað.
Námskeiðin á Húsabakka voru
grunnnámskeið í leiklist og leikstjórn
og einnig var þar starfrækt leik-
textasmiðja þar sem þátttakendur
komu með drög að leikverkum með
sér. Næstu árin er fyrirhugað að
jafnframt grunnnámskeiðum verði
boðið upp á framhaldsnámskeið, en
Hrund
Ólafsdóttir
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
926. þáttur
„Þorri manna segir: Ég flutti
í nýja húsið fyrir sex árum síð-
an. Hann dó fyrir ári síðan.
Enn segja margir: fyrir sex
árum . .. fyrir ári...
Þeir sleppa síðan. Er mál
þeirra fymt?
Nú segja flestir: vinka ein-
hveijum. Má þá fuliyrða að orða-
lagið sé fymt þegar sagt er: veifa
einhveijum? Börn væra reiðubúin
að veifa einhveijum ef fullorðnir
hefðu það fyrir þeim.
Ég man nú ekki lengur í hvaða
fy'ölmiðli það var, en hinn 14.
mars 1997 sagði fréttamaður:
Umsvifamesti eiturlyfjasmyg'ari
landsins til fjölda ára ...
Margir segðu: Umsvifamesti
eiturlyfjasmyglari landsins áram
saman.
Er mál þeirra fymt?
Næstum daglega heyri ég í
útvarpi eða sjónvarpi að menn
fari í búð til að versla í matinn.
Margir segðu: til að kaupa í
matinn.
Er mál þeirra fyrnt?
Fyrir nokkrum dögum heyrð-
ist í sjónvarpi: í þessum töluðum
orðum er verið að undirrita
samninga.
Margir segðu: í þessari andrá,
eða biátt áfram: núna.
Er mál þeirra fymt?
Varla heyrist annað en að
þessi eða hinn hafí misst 10 kíló.
Veslings maðurinn! Vonandi
ekki ofan á tærnar á sér.
Margir segðu að hann hefði
lést um 10 kíló.
Er mál þeirra fymt?
Æ oftar segja þulir eða við-
. mælendur í útvarpi/sjónvarpi
eitthvað þessu líkt: Við ókum
einhveija tugi kílómetra.
Ef ég skil manninn rétt held
ég að ég segði: Við ókum nokkra
tugi kílómetra.
Er mál mitt fyrnt?
Ef til vill þykir hlægilegt að
spyija svona. Én dokið við! Ef svo
heldur fram sem horfir kemur að
því að svarað verður játandi.
Nema upp rísi hrópandi sem þor-
ir að láta í sér heyra. Á íslandi
vora til menn sem þorðu, þess
vegna er íslenska mál okkar nú
í lok tuttugustu aldar. Verður það
síðasta öldin? Ekki er fráleitt að
gera ráð fyrir að hópurinn sem
nú talar um að hitt og þetta sé
fymt fari að gefa í skyn að ís-
lensk tunga sé fymd og sjálfsagt
að taka upp ensku í hennar stað.
(Hér að framan tek ég nokkur
neikvæð dæmi, séð eða heyrð í
fjölmiðlum, en gæti alveg eins
nefnt hin jákvæðu því tungutak
margra fréttamanna (kona er
maður) er afbragðsgott. Það eru
hinir skeytingarlausu sem koma
óorði á málfarið.“
(Jón Dan í Lesbók 27. sept.)
★
Skilríkir menn skrifa mér
sem stundum áður, og nú á þessa
leið: „Maður nokkur skrifar um
orðsifjar hér í blaðinu laugardag-
inn 11. okt. sl., vafalaust af íþrótt
mikilli. Skilríkum mönnum þótti
sem þar lægi óbætt hjá garði
latneska sögnin scindo, scindi,
scissum, scindere (3. beyging).
Hún þýðir að kljúfa og má glöggt
sjá af þriðju kennimynd fyrir-
myndina að enska orðinu sciss-
ors = skæri. Sjá einnig lat.
scindula = þakspónn, og sciss-
ura = klofningur, rifa. Vafalítið
er þetta skylt ísl. skíð(i) = klof-
inn viður og líklega ennfr. so.
skera og nafnorðunum skári og
skæri. S-ið í upphafi orðanna
hindrar germönsku hljóðfærsl-
una.
Etymologia er merkileg fræði-
grein og sorglega lítið stunduð.
Floreas.“
Umsjónarmaður þakkar bréfið
og ekki síst heillakveðjuna í lok-
in.
★
Óskar Þór Kristinsson (stund-
um nefndur Óðinsheitinu Óski
eða stöðuheitinu Sailor í hópi
vina og góðkunningja) spyr um
orðið andakt, uppruna þess og
frummerkingu, og kom á um-
sjónarmann flatan. Þá er að leita
til blessaðra bókanna.
Andakt eða andagt er töku-
orð í íslensku, ekki yngra en frá
17. öld, og merkir upphaflega =
guðrækni, fjálgleikur. Þetta er
komið til okkar úr dönsku, en
ættað úr þýsku Andacht = at-
hygli, umhugsun. Það nafnorð
kemur af sögninni an-dcnken,
svo að þetta á ekkert skylt við
andi eða þvílíkt. Þýska sögnin
ósamsett beygist: denken,
denkt, dachte, gedacht, og er
stundum höfð í máli okkar
þenkja.
Skylt er að geta þess, að í
nútímaþýsku merkir nafnorðið
Andenken = endurminning, það
að minnast einhvers, hugsa um
það, en Andacht merkir guð-
hræðsla, fjálgleikur; húslestur,
guðsþjónusta. Vel má rifja upp
að til er í þýsku: der Mensch
denkt, Gott lenkt. Það er í okk-
ar tali: mennimir áforma, en guð
ræður. (Á latínu: Nam homo
proponit, sed Deus disponit, og
eignað Tómasi af Kempis.)
★
Úr prófunum.
Hver var síðasti landshöfðingi
yfir íslandi? Svar: Það var nú
einn af Fjölnismönnum. En það
var ekki Jónas Hallgrímsson,
ekki Konráð Gíslason og ekki
Tómas Sæmundsson - heldur
Hinn.
★
Nikulás norðan kvað:
Þeir segja við Finnu að hún fögur sé,
þá fýsir að gista hennar ögurvé,
en hún segir: „Pass;
ég vil hafa minn rass
í friði á Harðarstíg 4C.
★
Dimmir í hlíðum, dökkir skuggar falla,
dáin er sóley, horfinn fuglakliður.
Haustblærinn að sér vefur veröld alla,
visnandi laufblöð hrynja af greinum niður.
(Kristján H. Benediktsson.)
★
Til leiðréttingar.
„Það sem ég er sko að hugsa
um er sem sagt það að reyna
að fá sem flesta aðila þú veist
til að koma að málinu í dag, eða
ókei að kíkja á það. Best að fá
sem flesta einstaklinga til að
taka þátt.“ Lagfæringar væru
vel þegnar.
★
Aldrei þessu vant, urðu gallar
á frágangi síðasta þáttar.
„Óskeikul er aðeins dauð vélin,“
sagði próf. Einar Ól. Sveinsson.
Verst var að orðið smáglepsur
skiptist skakkt milli lína og aftan
á þáttinn vantaði orðin „og
skráða málstefnu Ríkisútvarps-
ins.“ Beðist er velvirðingar á
þessu.
Auk þess verð ég að biðja
góða bréfritara og aðra, sem
óskað hafa tiltekins efnis, að
sýna mér biðlund, því að mjög
mikið efni bíður, það sem ég vil
vissulega birta.
En Sigmundur E. Rúnarsson
og fleiri á Stöð 2 fá prik fyrir
þá góðu tilbreytingu að segja
deilendur í stað „deiluaðilar".
einnig mun Bandalagið standa fyrir
námskeiðum í tæknivinnu, leik-
myndasmíði, búningahönnun og
förðun. Mikilvægj: er að skólinn er
opinn öllum sem áhugann hafa, að
það er ekki nauðsynlegt að vera í
leikfélagi og innan Bandalagsins til
þess að komast inn.
Það voru ólíkar manngerðir með
ölíkan bakgrunn og mismikla
reynslu sem mættu til leiks í Svarf-
aðardalnum. Áður en námskeiðin
voru hálfnuð voru þó öll hjörtu farin
að slá í takt og allar sálir samein-
aðar í eina. Tækifærið til þess að
sinna aðaláhugamálinu var hér og
nú. í hópunum þremur var unnið
liðlangan daginn og þegar komið var
að kvöldi tímdi enginn að hætta.
Samt sem áður hélt vinnan áfram á
kvöldin þegar hóparnir hristust sam-
an í alls kyns uppákomum þar sem
leikgleðin var áfram í aðalhlutverki.
Gestgjafarnir létu ekki sitt eftir
liggja og svo dæmi sé tekið sýndu
þeir ákaflega vönduð skemmtiatriði
í lokahófí síðasta kvöldið. Sannaðist
þar enn og aftur hvað mikið er til
af hæfileikafólki um allt land.
Síðasta dag námskeiðsins hristu
kennararnir dæmalaust skipulag
fram úr erminni. Hópunum var
biandað saman í sex leikhópa sem
æfðu hver með sínum leikstjóranema
fram eftir degi og sýndu þeir síðan
hver fyrir annan í sex litlum áhuga-
leikhúsum. Meðal þess sem sett var
upp var einþáttungur sem hafði orð-
ið til hjá einu skáldaefnanna í leik-
textasmiðjunni. Þennan dag varð til
stórkostlega fijó leiklistarsmiðja í
látlausri sköpun og fólk er enn að
velta vöngum yfir hinum ólgandi
krafti sem iðaði og brann í samvinnu
hópsins. Þennan sama kraft voru
allir ákveðnir í að flytja með sér
heim í leikfélögin sín og margir hafa
þegar komið nokkru af lærdómnum
til skila.
Eitt af því merkilegra sem varð
til í framhaldi af fyrstu skólavikunni
er nýja leikfélagið. í haust var stofn-
að Leikfélagið Sýnir sem er félag
allra þeirra sem ljúka skólanum en
líka annarra áhugaleikara sem
æskja inngöngu. Leikfélagið hefur á
stefnuskránni að setja upp leikrit
að minnsta kosti einu sinni á ári í
mismunandi landshlutum og að ferð-
ast um landið með verkin eins og
kostur er. Nú er í bígerð að leik-
skáld úr leiktextasmiðjunni skrifi
einþáttunga og leikstjórar af leik-
stjórnarnámskeiðinu setji upp með
leikurunum. Að minnsta kosti einn
þáttur verði æfður í sunnandeildinni
og annar í þeirri fyrir norðan. Síðan
er ætlunin að sýna þættina á einþátt-
ungahátíð Bandalagsins í Stykkis-
hólmi í maí og ennfremur að gefa
almenningi kost á að sjá þá. Það
hlýtur að teljast vítamínsprauta fyr-
ir allt starf í leikfélögunum að hafa
á landsvísu félag eins og Leikfélagið
Sýni, ekki síður en sú hvatning að
eiga árlega kost á leikhúsmenntun.
Það er deginum ljósara að þótt
leiklistin hafi blómstrað um allt land
í langan tíma, þá hefur gæfuspor
verið stigið fyrir áhugaleikhúsið með
því að stofna Leiklistarskóla Banda-
lags íslenskra leikfélaga. Það er
óskandi að skólinn eflist og dafni á
næstu árum og að margir fleiri fái
að njóta þeirrar reynslu að fá að
sinna áhugamálinu sínu á skólabekk.
Leiklistarskólinn er nefnilega kom-
inn til að vera.
Höfundur er kennari og
áhugaleikari í Reykholtsdal í
Borgarfirði.
Dagur áhuga-
leikhússins
ÞAÐ ERU ekki
margir sem vita að á
íslandi er starfrækt
nokkuð sem heitir
Bandalag íslenskra
áhugaleikfélga (BÍL),
oftast kallað Bandalag-
ið meðal félagsmanna.
Hreyfingin saman-
stendur af áhugaleikfé-
lögum um landið og eru
nú 70 félög aðilar að
því. Bandalagið var
stofnað árið 1950 og
voru aðalhvatamenn að
stofnun þess Ævar R.
Kvaran og Lárus Sigur-
björnsson og hefur
Bandalagið starfað
óslitið síðan. Bandalagið rekur skrif-
stofu að Laugavegi 96 sem þjónust-
ar m.a. skóla, leikfélögin o.fl. Síð-
asta sumar hóf svo bandalagið að
starfrækja leiklistarskóla á sumar-
tíma og eru þá ýmis námskeið í
boði s.s. leiktextasmiðja, leikstjórn
og leikaranámskeið. Þá sér skrifstof-
an um sölu á leihússminki fyrir leik-
félög í landinu þ.á m. önnur leikfélög
s.s. í framhaldsskólum. Skrifstofa
Bandalagsins leigir út hárkollur og
heldur leikritasafn en í því eru nú
um 2000 titlar.
Bandalagið sér einnig um samn-
inga við leikstjóra og leikritahöf-
unda. Bandalagið hefur líka séð um
útgáfu á Leiklistarblaðinu sem er
eina leiklistartímaritið á landinu.
Síðasta leikár, 1996-1997, var
áhorfendafjöldi áhugaleikhúsa um
40.000 og sýningar voru 603. Fjöldi
þátttakenda í þessum sýningum var
um 2000. Þá eru ótaldir þeir fjöl-
mörgu áhugaleikarar sem koma að
áhugaleiklist í skólum landsins. Eins
og sjá má hér að framan er í land-
inu rekið öflugt leiklistarstarf utan
atvinnuleikhúsanna en fer oftast.
nær hljóðlega um þennan mikla
flölda sem kemur á einn eða annan
hátt að áhugaleiklist.
Oft er talað um gildi íþrótta í
uppeldi og er það orð að sönnu en
ekki má gleyma öðrum uppbyggileg-
um áhugamálum eins og t.d. að
starfa að áhugaleiklist. Margir ef
ekki flestir geta litið í
eigin barm og rifjað upp
þegar hann/hún lék í
leikriti í fyrsta sinn í
skólanum eða hjá ein-
hveiju áhugaleikfélagi.
Sú reynsla er fiestum
mjög minnisstæð og
mjög dýrmæt. Veröldin
er leiksvið og við erum
leikararnir stendur ein-
hvers staðar. Hveijum
manni er því hollt og
gott að geta æft sig og
sett sig í spor annarra
á aðeins minna sviði,
sviði áhugaleiklistar-
innar. Ekki má heldur
gleyma því að það hafa
ekki allir sömu áhugamál og mikil-
vægt er að t.d. börn hafi fleiri val-
kosti en einn. Til gamans má geta
þess að margir frægustu leikarar
landsins tóku sín fyrstu skref í
áhugaleikhúsi.
Hér á landi eru starf-
rækt mörg áhugaleik-
hús. Örn Alexanders-
son óskar þeim til ham-
ingju með daginn.
Ég horfi með stolti til margra
sveitarfélaga sem hlúð hafa að
áhugaleikfélögum sínum eins og
Dalvík, Selfoss, Keflavík og Mos-
fellsbær sem öll hafa látið sínum
leikfélögum í té húsnæði til rekstrar
og eflaust eru fleiri sveitarfélög sem
gera slíkt.
I áhugaleiklistinni vinna saman
ungir og gamlir og er það kannski
einn uppbyggilegasti þáttur starfs-
ins, þar mæta allir jafnir til leiks
og þeir reyndari miðla af reynslu
sinni. Til hamingju með daginn
áhugaleikarar.
Höfundur er form.
leikfélags Kópavogs.
Örn
Alexandersson