Morgunblaðið - 08.11.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1997 31
Af Rauðar-
árholti í
Höfðabakka
Dlur bifur á
uppistöðulónum
ÞEGAR litið er til hlutverks
menntamálaráðuneytisins við yfir-
stjórn menntamála, felst einn þátt-
ur þess í því að búa skólastofnun-
um hæfilegan starfsramma. Ráðu-
neytið gerir tillögur um íjárveit-
ingar og tekur einnig
ákvarðanir um tækja-
búnað og húsakost
skóla. Að því er fram-
haldsskóla varðar skal
ríkið bera 60% stofn-
kostnaðar en viðkom-
andi sveitarfélag 40%.
Viðhaldskostnaður
fellur hins vegar al-
farið á ríkissjóð, eigi
hann skólahúsnæðið
einn eða með sveit-
arfélagi.
í umræðum um að-
stöðu fyrir skipstjórn-
ar- og vélstjóranám í
Reykjavík hefur verið
látið að því liggja, að
Sjómannaskólahúsið á
Rauðarárholti sé eign sjómanna-
stéttarinnar og þess vegna geti
menntamálaráðuneytið ekki tekið
einhliða ákvörðun um að flytja sjó-
mannanám úr húsinu. Þetta sjónar-
mið stangast á við áralanga kröfu
á hendur ríkisvaldinu um, að það
annist viðhald og endurbætur á
húsinu.
Skólasvæði
á Rauðarárholti
Gert hefur verið deiliskipulag á
Rauðarárholti, sem byggist á því,
að þar verði sambýli Kennarahá-
skóla íslands, Stýrimannaskólans
og Vélskólans. Fyrir um það bil
ári fól ég nefnd að gera tillögur
um nýbyggingar og húsnæðismál
annarra háskóla en Háskóla ís-
lands. Leit nefndin til þess, að nú
hefur verið lagt fram frumvarp til
laga um að sameina Kennarahá-
skólann, Þroskaþjálfaskólann,
Fósturskólann og íþróttakennara-
skólann í einn skóla: Kennara- og
uppeldisháskóla íslands. A hann
að starfa í Reykjavík og á Laugar-
vatni.
Nefndin komst að þeirri niður-
stöðu að kanna ætti til hlítar,
hvort nýta mætti allt skólarými á
Rauðarárholti fyrir Kennara- og
uppeldisháskólann. Taldi nefndin
unnt að ná því markmiði með því
að flytja Stýrimannaskólann og
Vélskólann í nábýli við Tækni-
skóla íslands að Höfðabakka.
Framkvæmdasýsla ríkisins lagði
mat á þessa tillögu og taldi, að
hún sparaði ríkissjóði allt að 750
milljónum króna og var þá reiknað
með 25 ára leigukostnaði Stýri-
mannaskóla og Vélskóla í nýju
húsnæði.
Kynningarfundir
í sumarbyijun kynnti ég þessar
hugmyndir fyrir forráðamönnum
útgerða, skipstjórnarmanna og vél-
stjóra auk formanna skólanefnda
Stýrimannaskólans og Vélskólans.
Töldu þeir ógerlegt að taka endan-
lega afstöðu til þeirra án frekari
útfærslu. Varð að ráði, að fela
Framkvæmdasýslu ríkisins að
vinna að henni með aðstoð arki-
tekta. Þegar því starfi var lokið
um miðjan október boðaði ég til
fundar með skólastjórnendum,
nemendum, forystumönnum sjó-
manna og útgerða og öðrum, sem
létu sig málið sérstaklega varða á
því stigi.
Á þessum fundi lagði ég áherslu
á, að um væri að ræða kynningu
á hugmyndum en ekki tilkynningu
um ákvörðun ráðuneytisins. Væri
mikilvægt, að menn tækju sér
nokkrar vikur til að fara yfir alla
þætti málsins
Veglegt stórhýsi
Sjómannaskólahúsið er að stofni
veglegt og gott hús. Nú er svo
komið, að húsið þarfnast ekki að-
eins mikilla viðgerða heldur einnig
gagngerðrar endur-
skipulagningar. Er
ljóst, að hvorki verður
staðið vel að því verki
né á hagkvæmasta
hátt nema hlé verði á
öllu skólastarfi í hús-
inu á verktíma.
Húsið var byggt á
árunum 1944 til 1946.
Viðbótarhúsnæði kom
til sögunnar 1959,
1965 og 1973. Alls eru
þessi hús um 6700 fer-
metrar að flatarmáli,
þar af eru 600 fer-
metrar nýttir af Sam-
skiptamiðstöð heyrn-
arlausra, sem flutti í
húsið á síðasta ári.
Flestir voru nemendur í Sjó-
mannaskólahúsinu um og eftir
1970. Matsveina- og veitingaskól-
inn var þá einnig þar til húsa og
Við ráðstöfun takmark-
aðra gármuna til skóla-
mála, segir Björn
Bjarnason, er mennta-
málaráðuneytinu skylt
að kynna hina hag-
kvæmustu kosti.
nemendur _ alls á sjötta hundrað.
Vélskóli Islands var lengst af
stærstur þessara skóla og fór nem-
endaijöldi hans nokkuð á fjórða
hundrað þegar flest var. Mat-
sveina- og veitingaskólinn flutti
árið 1980 og hefur honum nú verið
búin glæsileg aðstaða í Mennta-
skólanum í Kópavogi.
Um þessar mundir eru um 200
nemendur í Vélskólanum og um
80 í Stýrimannaskólanum. Af þessu
má ráða, að rúmt er um hvern
nemanda eða um það bil 21 fm.
brúttó. í bóknámi er almennt gert
ráð fyrir 8 fm. á nemanda en allt
að 15 fm. í plássfrekustu greinum
verknáms.
Viðunandi kostur
Séu þær forsendur notaðar, sem
hér er lýst, má auðveldiega
rökstyðja hagkvæmni þess að flytja
Stýrimannaskólann og Vélskólann
í nýtt húsnæði. Forráðamenn
Tækniskóla íslands hafa ekki
kvartað undan starfsaðstöðu í hús-
inu við Höfðabakka. Hátæknifyrir-
tækið Marel hefur starfað þar und-
anfarin ár og náð glæsilegum ár-
angri.
Skipstjórnar- og vélstjóranám
verður sífellt hátæknilegra. Er ekki
óeðlilegt, að frá faglegum sjónar-
hóli líti menn til þess, að innra starf
allra skólanna þriggja styrkist við
nábýlið.
Fé til skólamála á íslandi er tak-
markað. Menntamálaráðuneytinu
er skylt að tryggja sem besta nýt-
ingu þess og má ekki láta undir
höfuð leggjast að kynna kosti í því
skyni. Það er ekki gert til að ögra
neinum eða móðga, heldur í von
um, að með málefnalegum hætti
komist menn að skynsamlegri nið-
urstöðu.
Höfundur er
menntamálaráðherra.
SIGLAUGUR
Brynleifsson gæti
seint talist framfara-
sinnaður fræðimaður,
þótt ritfærni hans sé
óumdeilanleg. Hann
skaut illilega yfir
markið í greinarkorni
í Morgunblaðinu hinn
23. ágúst síðastliðinn.
Þar ræðst hann harka-
lega á verkfræðinga
og „tæknikrata"
Landsvirkjunar, sem
voga sér að hafa at-
vinnu af stíflugerð.
Slíkan gjöming vill
hann eftirláta frum-
stæðu nagdýri, bifrin-
um, sem af náttúrunnar hendi er
best fallinn fyrir slíkan gjörning.
Uppistöðulón, sem aldrei fékk að
rísa við Þjórsárver, iliu heilli, af-
greiðir Siglaugur sem vafasama
framkvæmd runna undan rifjum
verkefnasnauðra, vinnuglaðra
verkfræðinga. Ef bifurinn hefðist
við í ísköldum jökulám á gróður-
snauðum óbyggðarsvæðum á hjara
veraldar, þá efa ég ekki eitt andar-
tak að Þjórsárver kæmu vel til
greina. Bifurkauðinn myndi láta
sér í léttu rúmi liggja þá röskun á
varpi heiðargæsarinnar, sem stí-
flugerð við jökulrætur myndi hafa
haft. Síðast þegar talning á fjölda
heiðargæsa á Islandi átti sér stað
töldust 260.000 gæsir, þannig að
ljóst er að stofninn má við grisjun.
Náttúrulegar aðstæður eru óvíða
betri fyrir uppistöðulón og út-
færsla stíflunnar það einföld og
ódýr, að ólíklegt má telja að marga
verkfræðinga þyrfti til að yfirfara
þijátíu ára gamlar teikningar af
stíflu, sem ætlað var að stemma
stigu við jökulárframburði og
klakamyndun í Þjórsá. Þetta var
skólabókardæmi um snjalla ráð-
stjórn verkfræðinga Landsvirkjun-
ar, sem hefði lengt líftíma uppi-
stöðulóna neðar í Þjórsá og komið
í veg fyrir ótímabært slit og eyði-
leggingu rándýrra, innfluttra túrb-
ína. Upphlaup sjálfskipaðra nátt-
úruverndarsinna, sem slógu skjald-
borg um einn margra varpstaða
heiðargæsanna, sem skoskir skot-
veiðimenn hakka í sig á tyllidögum,
hefur nú þegar haft mikinn kostn-
aðarauka í för með sér fyrir ís-
lenska rafmagnskaupendur. Það
þarf að taka túrbínurnar á Búr-
felli í gegn á tveggja ára fresti og
skipta um þær á 7 ára fresti, eink-
um og sér í lagi vegna þess að
leirburður og gijótmulningur fær
ekki að halda kyrru fyrir í Þjórsár-
verum, þar sem hann væri best
kominn.
Misvitrir stjórnmálamenn létu
argan nóbelsverðlaunahöfund og
sjálfhverfa fuglafræðinga villa sér
sýn við ákvörðanatökur um nýt-
ingu Þjórsárvera í þágu allra lands-
manna. Gæsin er löngu hætt að
halda sig þar vegna offjölgunar
stofnsins, með tilheyrandi ofbeit.
Það er aumkunarvert þegar örg-
ustu íhöld landsins til hægri og
vinstri, beija sér á bijóst vegna
heimskulegra áróðursherferða
fortíðarinnar, sem hafa kostað
landsmenn skuldafen og áratuga
rafmagnstruflanir.
Á köldum klaka
Þeir sem eru komnir til vits og
ára muna eftir árstíðarbundnum
rafmagnstruflunum víða um land
vegna ísamyndunar í Þjórsá með
tilheyrandi vatnsskorti í uppistöðu-
lónum við Búrfell, Sigöldu og
Hrauneyjarfoss. Uppistöðulón við
Þórisósa bætti að vísu úr skák, en
það var ekki fyrr en stærðar stíflu-
garður var reistur við
Sultartanga 1982-83
sem vatnsbúskapur
Landsvirkjunar á
Þjórsársvæðinu tók
verulegum stakka-
skiptum. Starfsmenn
Landsvirkjunar gátu
varpað öndinni léttar
og hætt að nýta dýn-
amít til að losa gríðar-
miklar klakamyndanir
við inntaksmannvirki
virkjananna. Ódýrari
og áhrifameiri lausn
ísavandamálsins hefði
falist í umdeildum
stíflugarði í hálendinu,
vatnsforðabúri í dal-
verpi við Þjórsárver. Á þetta máttu
náttúruverndarsinnar ekki heyra
minnst vegna ástar sinnar á
heiðargæsinni og skotheld rök-
semdafærsla innlendra, norskra og
bandarískra virkjunarsérfræðinga
hrinu ekki á ráðamönnum, sem
kærðu sig ekki um að skilja vís-
indaleg rök fyrir forgangsröðun
frarnkvæmda.
íslenskir stjórnmálamenn eftir
daga Ingólfs á Hellu og Bjarna
Benediktssonar höfðu meiri áhuga
á gnótt inntaksmannvirkja raf-
orkuvera, dreifðum um lands-
byggðina, með sem flestum eyrna-
merktum gígawattstundum á
landsfjórðung ráðherra, en á lausn
tæknilegra vandamála, sem upp
koma á ísaköldu landi við raforku-
öflun almannaveitna og stóriðju-
vera. Olíukreppan ruglaði þá enn
frekar i ríminu og sáu þeir í hilling-
um rosalega prósentuhækkun á
raforkuverði í heiminum, jafnvel
þó vandlega unnin gögn Jóhannes-
ar Nordal, fyrrverandi stjórnar-
formanns Landsvirkjunar sýndu
svart á hvítu, að óraunhæft væri
að vænta meiri hækkunar raforku-
verðs til iðnaðar en fjögurra pró-
senta á milli aldarfjórðunga. Þar
við bættist að tæknilegar framfar-
ir við framleiðslu áls gerðu það að
verkum að mun minni orku þurfti
1970, til framleiðslu eins áltonns,
en það hafði gert 1920, þegar Ein-
ar Benediktsson og Títanfélagið
hugðust reisa virkjun við Búrfell,
álver í Rangárvallasýslu og járn-
braut til næstu hafnar. Deilur
bænda um spillt veiðiréttindi settu
strik í áætlanir Títanfélagsins og
því töfðust framkvæmdir á
Þjórsársvæðinu um 50 ár. Má segja
að íslendingar hafi þar með, vegna
ricROPRIMT
STIMPILKLUKKUR
Sala og þjónusta
Otto B. Arnar ehf.
ÁRMÚLA 29 • 108 REYKJAVÍK
SÍMI 588 4699 • FAX 588 4696
Björn
Bjarnason
Gísli Þór
Gunnarsson
Það er okkar sjálfra,
segir Gísli Þór Gunn-
arsson, að samhæfa
náttúruvemd, þjóðleg
gildi og hagkvæma nýt-
ingu á hreinni orku fall-
vatna og jarðvarma.
flónsku og heimóttarskapar nokk-
urra bænda fyrir austan fjall, misst
af lestinni við þátttöku í fram-
leiðsluferli efna- og lyfjaiðnaðar í
heiminum, sem tók stórstígum
framförum á þessum árum. Aðrar
norrænar þjóðir komu tánum inn
fyrir þröskuld hátækni- og lyfja-
iðnaðar og lögðu grundvöllinn að
stofnun iðnvæddra velferðarríkja.
Bifrarnir geta kennt ýmislegt
um virkjanir. Veiðar þeirra stýrast
af eigin neyslu. Stíflugerð þeirra
stenst jarðskjálfta og afrakstur
hennar renna ekki til bifra í fjar-
lægum heimsálfum. Þeir halda sig
við sömu vatnasvæðin sína stuttu
ævi og láta mannabörnin um allt
flangs um fjöll og firnindi í fram-
andi heimsálfum. Eina stíflan, sem
þeim stendur ekki nákvæmlega á
sama um, er heimkynni þeirra.
Íslendingar búa á og við þær orku-
lindir sem erlendir auðhringar
ásælast. Það er undir okkur komið
hvernig til tekst við að samhæfa
viðhorf náttúruverndarsinna, þjóð-
leg gildi og hagkvæma nýtingu á
hreinni orku fallvatnanna og hitans
úr iðrum jarðar. Umræða, undir-
búningur og vinna við orkuver og
stóriðju er ekki einkamál ríkis-
stjórnarinnar, þingsins og Lands-
virkjunar. Allar stærri ákvarðanir
um virkjunarval og væntanlega
ríkisábyrgð á erlendum lánum
vegna fyrirhugaðra framkvæmda
ber að leggja undir alla landsmenn
í þjóðaratkvæðagreiðslu. Einnig
væri brýnt að útdeila hlutabréfum
í Landsvirkjun til allra landsmanna
og að sjálfsögðu væri sanngjarnt,
að núverandi og fyrrverandi starfs-
menn fyrirtækisins og afkomendur
þeirra fengju ívið stærri hlut í kök-
unni vegna framlags þeirra, sem
ávallt hefur verið vanmetið og
lastað.
Höfundur er sálfræðingur.
C — N
AFMÆLISTILBOÐ
Otto B. Arnar ehf.
ÁRMÚLA 29 • 108 REYKJAVÍK
SÍMI 588 4699 • FAX 588 4696
V_______ I---------