Morgunblaðið - 16.11.1997, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Stríðið
gleymda í
Nýju-Gíneu
Frumskógaeyjumar í Papúa Nýju-Gíneu eru
með afskekktustu svæðum veraldar. Þar
fara fram hörð átök milli frumbyggja og
stjómvalda sem sjaldan berast fregnir af.
Sænski blaðamaðurinn Thomas Petersson
var nýlega á ferð um Nýju-Gíneu og segir
frá baráttu OPM-hreyfingarinnar, sem háð
er með fmmstæðum vopnum.
í VESTURHLUTA Nýju-Gíneu geis-
ar stríð, sem umheimurinn hefur að
mestu látið fram hjá sér fara. Þar
hafa liðsmenn OPM-hreyfingarinn-
ar, „steinaldarmenn" með boga og
spjót að vopni, átt í blóðugum átök-
um við herstjómina í Indónesíu í
nærri 30 ár.
Að undanförnu hefur barátta
frumbyggjanna orðið æ örvænting-
arfyllri. Hefur OPM (Baráttusamtök
fyrir fijálsri Papúa) gripið til mannr-
ána í von um að geta þannig vakið
athygli á kúguninni og sem dæmi
um það má nefna, að skæruliðarnir
héldu hópi evrópskra vísindamanna
í gíslingu í fjóra mánuði snemma á
síðasta ári. Indónesískum hermönn-
um tókst þó um síðir að komast að
því hvar þeir voru hafðir í haldi,
djúpt inni í frumskógum Nýju-Gíneu,
og eftir blóðug átök voru þeir frels-
aðir.
Dauður skógur
Það eru ekki aðeins liðsmenn
OPM, sem vilja bijótast undan yfir-
ráðum Indónesa, heldur hefur komið
til uppþota meðal Papúa víða í land-
inu, til dæmis í bæjunum Jayapura,
Nabire og Timika. Við Timika er ein
af stærstu gull- og kopamámum í
heimi og þar nýtur OPM mests fylg-
is.
Það fyrsta, sem vekur athygli
áður en lent er í Timika, er dauður
skógur meðfram fljótinu Ajkwa, ber-
ir og líflausir tijábolir, sem stinga
skelfilega í stúf við gróskuna annars
staðar á þessari stærstu frumskóga-
ey í heimi. Það er námagröfturinn,
sem hefur valdið þessari eyðilegg-
ingu, og það er langt í frá, að þetta
séu einu afleiðingarnar.
Bandaríska fyrirtækið Freeport-
McMoRan Copper & Gold hefur
stundað námavinnslu við Timika frá
því á sjöunda áratugnum. Eru tekjur
fyrirtækisins af þessari starfsemi um
110 milljarðar ísl. kr. árlega. í
Timika snýst allt um námuna, sem
er uppi í fjallinu fyrir ofan bæinn,
í allt að 4.000 metra hæð, og eftir
að þar fundust nýjar gullæðar fyrir
nokkrum árum er verið að stækka
námasvæðið verulega.
Hörundsliturinn ræður
Skammt frá Timika er Kuala
Kenchana, 20.000 manna byggð,
„Nýi bærinn“ eins og hann er kall-
aður, og þar er allt til alls fyrir hina
útvöldu. Það var sjálfur Suharto,
forseti Indónesíu, sem vígði hann
fyrir tveimur árum, en Freeport er
einn af stærstu skattgreiðendum í
Indónesíu og ríkisstjórnin hefur fall-
ist umyrðalaust á allar óskir fyrir-
tækisins um aukna vinnslu.
Freeport-fyrirtækið stóð straum
af byggingu bæjarins og þar er allt,
sem bandarísk íjölskylda þarf, til að
geta lifað góðu lífi. Þar er 18 holu
golfvöllur, sundlaug, alls konar
íþróttaaðstaða önnur, kvikmynda-
hús, dansstaðir, snyrtistofur, veit-
ingahús og verslanir, allt saman
fyrsta flokks.
ERLENT
ÁIRIAN Jaya á Nýju-Gíneu eru andstæður milli nútimans og hinna frumstæðu hefða
frumbyggjanna sláandi.
Thomas Petersson
PAPÚAR í vesturhluta Nýju-Gíneu eru litt tæknivæddir, bogar
og spjót eru vopn þeirra í sjálfstæðisbaráttunni.
Þegar við komum að versl.anamið-
stöðinni stóð þar hópur bandarískra
kvenna í litskrúðugu buxunum sín-
um, með vel lagt hár og sólgleraugu
og pötuðu í allar áttir um leið og
þær töluðu. Til að komast inn í her-
legheitin verða menn þó að hafa
réttan hörundslit. Papúar fá ekki
aðgang nema þeir hafi til þess sér-
stakt leyfi.
Eins og í Afríku á síðustu öld
Óánægjan meðal frumbyggjanna,
Papúanna, sem búa á þessu svæði,
er mikil. í mars í fyrra urðu þar
uppþot og óeirðir, sem stóðu í þijá
daga og beindust gegn Freeport og
umsvifum þess. Réðust þúsundir
manna með boga, spjót og lurka á
byggingar og annað, sem tengdist
fyrirtækinu.
Fyrir tveimur árum birti kaþólska
kirkjan viðamikla skýrslu þar sem
greint var frá mannréttindabrotum
indónesískra hermanna á Timika-
svæðinu: Fyrirvaralausum handtök-
um, pyntingum, fólki, sem hvarf
sporlaust, og aftökum án dóms og
laga. Evrópumaður, sem starfaði í

KYRRA- HAF Kyrra- haf Indlands- 1 J haf LJ Stækkaðsvæöi
'ndónesía pap||a
Nýja Cínea
'X \ V. ö o t
Arafurahaf Port
Moresby
o
o
o
ASTRALl A__________________Knight-Ridder-Tribune
Timika þijú sl. ár, segir ástandið þar
eins og í Afríku á síðustu öld: „Það
er farið með Papúana eins og
blökkumenn fyrir 150 árum. Indó-
nesíski herinn fer sínu fram og það
er ekkert, sem heldur aftur af hon-
um.“
Þúsund
manna „þjóð-
aratkvæða-
greiðsla“
HOLLENDINGAR, gömlu
nýlenduherrarnir á Nýju
Gíneu, fóru þaðan 1962 og
þá áttu Sameinuðu þjóðirnar
og hagsmunir ýmissa stór-
velda stærstan þátt í því, að
vesturhluti landsins, Irian
Jaya eins og hann heitir nú,
varð austasta héraðið í Indó-
nesíu.
Þegar Hollendingar hurfu
á brott tóku SÞ að sér sljórn
mála í landinu en 1963 var
það afhent Indónesíu með því
skilyrði, að haldin yrði þjóð-
aratkvæðagreiðsla meðal
íbúanna innan sex ára. Skyldi
hún vera undir eftirliti sam-
takanna og í henni áttu
Papúar að ákveða sjálfir
framtíð sína.
Atkvæðagreiðslan var
haldin 1969 en hún fór þann-
ig fram, að Indónesíustjórn
valdi sjálf 1.025 Papúa, sem
skyldu túlka vilja þjóðarinn-
ar. Vegna hótana og loforða
á víxl samþykktu þeir, að
landið skyldi sameinast Indó-
nesíu. Allsheijarþing SÞ
lagði seinna blessun sína yfir
þessa „þjóðaratkvæða-
greiðslu“.
OPM hefur alla tíð síðan
barist fyrir sjálfstæði lands-
ins. Talið er, að tugir þús-
unda Papúa, allt að 100.000,
hafi fallið fyrir byssukúlum
indónesískra hermanna.
Papon veikist enn
París. Morgunblaðid.
HLE var gert í þriðja sinn, síðdegis
á föstudag, frá upphafi réttarhalda
yfir Maurice Papon, ákærðum um
glæpi gegn mannkyninu í Frakk-
iandi stríðsáranna. Astæðan er eins
og fyrr heilsuleysi Papons, sem naut
aðstoðar tveggja neyðarbílslækna í
bakherbergi í dómshúsinu. Hann
varð heltekinn þreytu og þurfti súr-
efnisgrímu til að ná andanum. Lög-
maður hans sagði í fyrrakvöld að
Papon hefði kvefast illa í vikunni,
hann hefði ekki verið lagður á spít-
ala, en sér þætti hvert andartak
hætta á að skjólstæðingurinn gæfi
sig.
Þá síðdegis hafði mikilvægt vitni,
væntanlega gegn Papon, bæst á lista
réttarins: Christiane Hyppolyte, ritari
gyðingadeildar iögreglustjóraemb-
ættisins í Gironde, sem Papon stjóm-
aði árin 1942-4. Hyppolyte gaf sig
fram á síðustu stundu og átti að tala
þegar Papon varð veikur. Þetta er
síðasta eftirlifandi vitnið af skrifstof-
unni, Hyppolyte var 17 ára þegar
hún hóf störf þar. Hún mun svara
spumingum lögmanna á mánudag,
þegar málið verður tekið fyrir í 24.
sinn. Dómarinn sagðist enn þurfa að
spyija Paopn margs og nauðsynlegt
væri að hinn ákærði hefði nógan
styrk til að fylgjast með framburði
vitna og gefa greinargóð svör.
Rétturinn hefur síðustu daga fjall-
að um hlutverk franskra embættis-
manna í málefnum gyðinga. Papon
lofaði á fimmtudag að leggja fram
lista yfír 130 gyðinga sem hann
kvaðst hafa bjargað, en hann segist
hafa hlýtt skipunum yfirmannsins
Maurice Sabatler hvað varðar brott-
sendingu 1.700 gyðinga af báðum
kynjum, öllum aldri og ýmsu þjóð-
erni til Drancy skammt frá París,
áleiðis í útrýmingarbúðir, yfirleitt til
Auschwitz. Um þá muni hann ekki
einstök tilvik. Afkomendur fórnar-
lamba höfðu í gær strengt borða
með nöfnum þeirra um götur við
dómshúsið í Bordeaux.
I
\
1
1
I
>
fe
1
i
>
\
Í
-
I
i
i;
i