Morgunblaðið - 16.11.1997, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1997
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Jenny Shipley verður næsti forsætisráðherra Nýja Sjálands
„JÁRNFRÚ“ ANDFÆTL-
INGANNA STÍGUR FRAM
Konur leiða nú tvo stærstu stjórnmálaflokka
Nýja-Sjálands sem er einsdæmi í vestrænu ríki.
Ásgeir Sverrisson segír frá hallarbyltingunni í
Þjóðarflokknum og hinum nýja leiðtoga hans,
Jenny Shipley, sem taka mun fyrst kvenna við
embætti forsætisráðherra landsins.
Reuters
JENNY Shipley kemur af fundi Jim Bolger, fráfarandi forsætisráð-
herra Nýja-Sjálands, þar sem hún tilkynnti honum að dagar hans á
leiðtogastóli væru taldir.
Reuters
HELEN Clark, leiðtogi Verkamannaflokksins, og vinsælasti stjórn-
málamaður Nýja-Sjálands, samkvæmt skoðanakönnunum.
SAGT hefur verið um
Jenny Shipley að hún
hafi verið því verst sem
reyndist henni best og er
þá átt við ný-sjálenska
velferðarkerfið. Allan stjórnmála-
feril sinn hefur hún barist gegn út-
þenslu þessa kerfis sem hélt á
tímabili lífinu í fjölskyldu hennar
er hún var ung. Nú vara andstæð-
ingarnir við því að hún muni láta
kné fylgja kviði þar eð nú liggur
fyrir að hún mun fyrst kvenna
taka við embætti forsætisráðherra
Nýja-Sjálands í næsta mánuði. Og
konumar eru ráðandi í pólitíkinni
á Nýja-Sjálandi um þessar mund-
ir: helsti andstæðingur Jenny
Shipley heitir Helen Clark og hún
stýrir Verkamannaflokknum.
Það vakti verðskuldaða athygli
er þær fréttir bárust að hallarbylt-
ing hefði verið gerð í ný-sjálenska
Þjóðarflokknum og Jim Bolger
forsætisráðherra verið steypt af
stóli. Um leið varð ljóst að kona
myndi í fyrsta skipti í sögu lands-
ins setjast í stól forsætisráðherra.
Og Ný-Sjálendingar geta nú
hreykt sér af því að konur leiða tvo
stærstu flokka landsins. Líklega er
hér um að ræða einstakt tækifæri
til rannsókna fyrir fræðimenn og
aðra þá sem sérstakan áhuga hafa
á framgöngu kvenna í pólitískum
valdastöðum.
„Helsti óvinur fólksins"
Upphafning Jenny Shipley kem-
ur á hinn bóginn ekki á óvart,
löngum hefur verið horft til henn-
ar sem framtíðarleiðtoga. Raunar
segja menn á Nýja-Sjálandi að Jim
Bolger, sem varð forsætisráðherra
árið 1990, hafi ákveðið að fela
henni öll erfiðustu ráðherraemb-
ættin til að tryggja að hún væri
jafnan neðst á vinsældarlistum al-
mennings og ógnaði honum því
ekki. Sú ráðagerð Bolgers
mistókst þó svo að Shipley hafi
lengi verið nefnd „helsti óvinur
fólksins“.
Hún hafði ekki verið lengi i
stjómmálum er andstæðingarnir
festu þessa nafngift við hana.
Shipley, sem er 45 ára gömul, bauð
sig í fyrsta skipti fram fyrir Þjóð-
arflokkinn árið 1987 og náði þá
kjöri. Vinkonan sem hvatti hana
mest til þess að halda út á þessa
braut átti einnig eftir að reynast
umdeild í stjómmálum
Nýja-Sjálands og oft
vora henni ekki vandað-
ar kveðjumar. Þar ræð-
ir um Ruth Richardson,
sem síðar varð fjár-
málaráðherra og er þekkt víða um
heim vegna þeirrar umbyltingar
sem hún knúði fram í ríkisfjármál-
um Nýja-Sjálands.
Shipley beið í þrjú ár í stjórnar-
andstöðu en nýtti tímann vel. Þeg-
ar árið 1989 var stjómmálastéttin
á Nýja-Sjálandi tekin að ræða um
að þama væri kominn fram fram-
tíðarleiðtogi. Árið eftir varð hún
ráðherra velferðarmála, sem talið
var eitt erfiðasta starfið innan rík-
isstjómarinnar. Kom það í hennar
hlut að verja stefnuna eftir að Ric-
hardson hafði mundað kutann og
skorið vænar sneiðar af velferðar-
kerfinu. Margir lofuðu elju og
ákveðni þeirra, öðram þótti með
ólíkindum að tvær konur gætu
gengið fram af slíkri hörku og mis-
kunnarleysi.
Þremur áram síðar tók hún við
heilbrigðismálunum og mögnuðust
persónulegar óvinsældir hennar
þá um allan helming. Shipley end-
urskipulagði, skar niður á báðar
hendur og lét árásimar sem vind
um eym þjóta. Um eitt era allir
sammála, bæði fjendur hennar og
fylgismenmþetta er samviskusöm
kona.
Lflrt við Thatcher
Elja hennar og samviskusemi
kom snemma í ljós í heimabænum,
Marlborough á Suður-Eyju. Ung
gekk hún í það heilaga en hafði áð-
ur starfað sem grannskólakennari
eins og hún hafði menntun til. Hún
lét til sín taka í leikskólanefndum
og skólaráðum áður en hún gerðist
bæjarfulltrái og þaðan lá leiðin í
landsmálapólitíkina.
Shipley hefur verið líkt við
Margaret Thatcher, sem var for-
sætisráðherra Bretlands í tæp tólf
ár, og er oft nefnd „Ný-sjálenska
Járnfráin". Sá samanburður virð-
ist að mörgu leyti réttmætur. Líkt
og Thatcher er hún ákafur fylgis-
maður írjálsra viðskipta, einka-
framtaks og aðhaldsstefnu í ríkis-
fjármálum.
En það er fleira en hugmynda-
fræðin sem sameinar þær tvær.
Thatcher var ekki afsprengi hinn-
ar pólitísku stéttar heldur kaup-
mannsdóttir sem hélt tryggð við
einfaldar smáborgaralegar hug-
myndir og gildismat af slíkri sann-
færingu að jaðraði við tráarlega
vissu. Shipley er ekki heldur skil-
getið afkvæmi valdakerfisins. Hún
er prestsdóttir úr sveit og virðist
gildismat hennar hafa mótast
snemma. Hún kveðst hafa meðtek-
ið jafnréttishugmyndir í æsku frá
foreldum sínum en raunveraleik-
inn hafi reynst annar er út í lífið
var komið. Hún segist því hafa
gerst „femínisti“ og það sé hún
enn. Andstæðingar hennar í
stjómmálunum era á öðra máli og
kveðast ekki hafa orðið varir við að
Shipley hafi fylgt þeirri hug-
myndafræði í stjómmálastörfum
sínum.
Shipley þykir hafa til
að bera sömu ákveðni
og Margaret Thateher.
„Isköld staðfesta" hafa
löngum verið sögð ein-
kunnarorð hennar og
samherjar hennar minnast þess að
hún sýndi engin merki ótta eða
iðranar er andstæðingamir fóra
um götur borga og brenndu bráð-
ur í líki hennar á niðurskurðarár-
unum. Líkt og Thatcher er hún
stjómmálamaður sannfæringar-
innar. Er hún hóf afskipti af
stjómmálum var hún sannfærð um
velferðarkerfið eins og það þekkt-
ist þá á Nýja-Sjálandi hefði gengið
sér til húðar og ynni gegn upp-
runalegum markmiðum sínum. Þá
vissu öðlaðist hún í krafti eigin
reynslu þótt óneitanlega verði að
teljast nokkuð sérstakt að niður-
staða hennar skyldi verða þessi;
faðir hennar lést er hún var ung-
lingur og móðir hennar ól hana
upp ásamt þremur systram henn-
ar á ekknastyrk frá hinu opinbera.
„Stíllinn" virðist einnig vera
svipaður. Það var Shipley sjálf
sem færði Bolger þau skilaboð að
þingflokkurinn hefði ákveðið að
nóg væri komið af forastu hans en
þá var forsætisráðherrann að fara
á fund með Strobe Talbott, aðstoð-
aratanríkisráðherra Bandaríkj-
anna. Hún hafði þá öðlast sann-
færingu fyrir því að ekki yrði hjá
því komist að skipta um leiðtoga
og vílaði ekki fyrir sér að færa for-
sætisráðherranum fallna tíðindin.
Það orð fer af Shipley
að hún sé ekki aðeins
dugleg og mikið hörku-
tól heldur sé hún einnig
bráðgreind. Mikið sjálfs-
traust einkennir fas
hennar allt og það gustar af henni
enda er hún stórgerð og skjólgóð
vel. Vinir hennar segja hana hlýja
og greiðvikna.
Óvinsæl rfldsstjóm
Shipley, sem nú gegnir embætti
samgönguráðherra og málefna
kvenna, mun sjálf hafa skipulagt
aðförina að Bolger og virðist um-
talsverð andstaða ekki hafa komið
fram við að hún tæki við leiðtoga-
embættinu. Raunar höfðu vanga-
veltur í þessa vera magnast um
allan helming á síðustu sex mánuð-
um eða svo. Engu að síður kom á
óvart hversu rösklega var að mál-
um staðið. Bolger var erlendis
þegar hnífstungan var ákveðin og
fallinn þegar hann sneri heim. Sér-
lega óhagstæðar skoðanakannanir,
undarlega ómerkileg spillingar-
mál, sem flest hver tengjast þó
samstarfsflokknum og sú tilfinning
að forsætisráðherrann væri ófær
um að taka ákvarðanir um grand-
vallaratriði virðist hafa ráðið
mestu um að þingfulltrúarnir
ákváðu að ganga í lið með Shipley.
Skoðanakannir sem birtar vora í
liðinni viku gefa til kynna að kjós-
endum hugnist breytingin vel.
Alltjent mældist fylgi við Þjóðar-
flokkinn 37% og hafði aukist um
sjö prósentustig. Rík-
isstjómin er hins veg-
ar enn geysilega óvin-
sæl, einungis um 10%
kjósenda kveðast
styðja hana. Fylgi við
stærsta flokkinn, Verkamanna-
flokkinn hafði minnkað en flokks-
foringinn, Helen Clark, reyndist
enn njóta mestra persónuvinsælda
ný-sjálenskra stjórnmálamanna. Á
Nýja-Sjálandi iða menn nú í skinn-
inu eftir því að þær tvær takist á.
Ólíkar og ósammála
Helen Clark er einnig yfirlýstur
„femínisti" og kannanir gefa til
kynna að alþýða manna trúi henni.
Clark hefur ráðist harkalega að
Shipley fyrir yfirlýsingar hennar í
þá vera og sagt að aðgerðir hennar
í embætti hafi allar átt það sam- j
eiginlegt að bitna sérlega hart á i
konum í landinu.
Kosningar eiga næst að fara
fram síðla árs 1999 og hafa kann-
anir leitt í ljós að staða Clark er
sterk enda ímynd hennar almennt
jákvæð á meðal þjóðarinnar. Clark
er afkvæmi flokksvélarinnar,
vinstrisinnuð menntakona sem
vakti fyrst veralega athygli er hún t
var kennari í stjórnmálafræði við
Háskólann í Auckland. Hún er 1
dæmigerð fyrir flokkinn sem hún j
nú leiðir en innan hans hafa konur
oftlega verið í þungavigtarstörf-
um. Clark hefur nú heitið því að
auka félagslegan jöfnuð og endur-
reisa velferðarkerfið.
Bakgi-unnur þessara tveggja
kvenna er eins ólíkur og hugsast
getur. Clark er atvinnumaður sem
hóf pólitíska þátttöku á fyrstu dög- j)
um kvenfrelsishreyfingarinnar. |
Hún er barnlaus, gífurlega metn- t
aðarfull menntakona, borgarbúi "
sem tekið hefur út pólitískan
þroska sinn í flokksstarfi. Shipley
er dreifbýlisbúi, bóndakona sem
aldrei fór í háskóla heldur giftist
Burton nokkram 21 árs og eignað-
ist með honum tvö böm áður en
þau keyptu sér býli.
Á Nýja-Sjálandi er því gjarnan ,
haldið á lofti að landsmenn hafi *'
lengi verið í ákveðnu forastuhlut- f.
verki á stjórnmálasviðinu. Er þá k
oft vísað til þeirra djúpstæðu kerf-
isbreytinga, sem þar hafa verið
reyndar á síðustu tíu árum eða svo
og vora raunar hafnar í valdatíð
Verkamannaflokksins. Ný-sjá-
lenskar konur fengu kosningarétt
fyrstar kynsystra sinna árið 1893
og nú er svo komið að konur fara
fyrir tveimur stærstu stjómmála- ^
flokkum landsins. Er það í fyrsta i
skipti sem slíkt gerist í vestrænu F
lýðræðisríki. Með þessu móti held- I
ur dirfska og óhefðbundin hugsun
áfram að móta stjómmálalífið á
Nýja-Sjálandi.
Átök í vændum
Shipley tekur ekki formlega við
embætti fyrr en í næsta mánuði og
raunar liggur enn ekki fyrir hvort |
samstarfsflokkur Þjóðarflokksins í
ríkisstjórn, er nefnist Nýja-Sjá- r
land Fyrst (NSF), samþykkir I
þessa ráðstöfun. Án þessa stuðn-
ings heldur ríkisstjórnin ekld velli
því meirihlutinn er eins naumur og
hugsast getur. 120 menn sitja á
þingi og hefur stjórnin aðeins eins
sætis meirihluta. Af þessum 61
þingmanni leggur NSF til 17 full-
trúa. Fylgi við NSF er nú hverf-
andi ef marka má skoðanakannan-
ir og eina von flokksins og leiðtoga [
hans, Winston Peters, um upp- |
reisn æra virðist felast í því að *
halda samstarfinu áfram.
Shipley hefur raunar sagt að
hún muni mynda minnihlutastjóm
afráði NSF að stökkva frá borði.
Jafnframt hefur hún boðað að ein-
hverjum ráðherrum verði gert að
taka pokann sinn - í þeim tilfellum
þar sem „veikleika" sé að finna. g
Hún hefur einnig kastað stríðs-
hanskanum og sagt að miklir
átakatímar séu í vændum: „Ég
segi ykkur að við eigum í vændum
magnaða pólitíska orrastu á næsta
ári þegar okkar bíður að kynna
málefnin fyrir þjóðinni og ég hef
komist að þeirri niðurstöðu og því
ákveðið að við munum þurfa á öll-
um þeim tíma að halda til að
skerpa áherslurnar og skýra val-
kostina." Sýnt þykir að óhemju
erfið verkefni bíði hennar vegna
óvinsælda ríkisstjómarinnar og |
samstarfsflokksins. Þá þykir hún ■
eiga við nokkurn ímyndarvanda að
etja vegna niðurskurðarins sem
hún stóð fyrir þótt að fyrstu við-
brögð almennings hafi verið frem-
ur jákvæð.
Fréttaskýrendur á Nýja-Sjá-
landi gera almennt ekki ráð fyrir
að Shipley muni beita sér fyrir >
breytingum á stefnu Þjóðarflokks-
ins en þrátt fyrir það verður ekki
annað séð en að algjör vatnaskil
hafi orðið í stjórnmálalífinu þar.
Kjósendum
hugnast breyt-
ingin vel
Hörkutól, dug-
leg og bráð-
greind