Morgunblaðið - 17.01.1998, Blaðsíða 33

Morgunblaðið - 17.01.1998, Blaðsíða 33
32 LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1998 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1998 33 JMtogniifrliifrife STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. FÆREYJASKYRSLAN DREGUR DILK Á EFTIR SÉR SKÝRSLA lögfræðinganefndar um Færeyjabankamálið í Danmörku mun augljóslega draga dilk á eftir sér. Upplýs- ingar þær, sem fram koma í skýrslunni, munu hafa áhrif á sam- band Færeyja og Danmerkur, stöðu dönsku stjórnarinnar og álit á dönsku fjármálalífi. Enn hefur varla nokkur maður haft tíma til að lesa skýrsluna í heild og ekki eru öll kurl komin til grafar. Þó virðist ljóst að færeyska heimastjórnin fékk ekki réttar upplýsingar um stöðu Færeyjabanka, þegar hún tók við meirihluta í bankanum af Den Danske Bank. Kreppan í Færeyjum var alvarleg og bregð- ast þurfti hratt við henni, sem kann að hafa komið niður á vinnubrögðunum. Það réttlætir þó ekki hvernig staðið var að málum. Dönsk stjórnvöld hafa brugðið skjótt við og heitið Færeying- um bótum fyrir þann fjárhagsskaða, sem þeir hafa borið af þessu og út af fyrir sig má segja að þær upplýsingar, sem birt- ast í skýrslunni geti stuðlað að því að hreinsa andrúmsloftið í samskiptum landanna. Hins vegar lesa margir út úr skýrslunni að dönsk stjórnvöld hafi sýnt hroka og áhugaleysi um færeyska hagsmuni í banka- málinu og það er sízt til þess fallið að bæta samskiptin. Ekki er því ósennilegt að þrátt fyrir batnandi hag í Færeyjum verði erfítt að endurreisa það traust, sem verður að ríkja í samskipt- um tveggja þjóða, sem búa í sama ríki. Den Danske Bank hefur orðið fyrir álitshnekki, því að svo virðist sem stjórnendur hans hafí reynt að villa um fyrir fær- eyskum stjórnvöldum. Jafnframt virðist danska Fjármálaeftir- litið ekki hafa sinnt hlutverki sínu sem skyldi. Þetta vekur auð- vitað upp spurningar um siðferði og vinnubrögð í danska fjár- málaheiminum. Loks hefur Færeyjaskýrslan ekki styrkt stöðu dönsku stjórnarinnar. Ekki virðist beinlínis hægt að lesa það út úr skýrslunni að danskir stjórnmálamenn, til dæmis Poul Nyrup Rasmussen forsætisráðherra og Mogens Lykketoft fjármála- ráðherra, hafí vitað eitthvað, sem þeir sögðust síðar ekki vita, eða að þeir hafí villt um fyrir danska þinginu. Engu að síður verður að teljast ótrúlegt að forystumenn ríkisstjórnarinnar hafí enga vitneskju haft um raunverulega stöðu bankamálsins á sínum tíma. Sennilegt verður að teljast að stjórnarandstöðu- flokkarnir, sem sumir hverjir hrökkluðust frá völdum á sínum tíma er Poul Schlúter varð að segja af sér vegna þess að hann varð uppvís að því að hafa villt um fyrir þinginu, saumi nú fast að forystumönnum ríkisstjórnarinnar. JAFNRÆÐI í SKATTAMÁLUM HUGMYNDIR Davíðs Oddssonar, forsætisráðherra, á síð- asta ári um að setja á stofn embætti umboðsmanns al- mennings gagnvart skattayfirvöldum vöktu mikla athygli og umræður. Þau sterku viðbrögð voru til marks um, að með réttu eða röngu er það upplifun skattgreiðenda, að þeir eigi undir högg að sækja, ef ágreiningur kemur upp á milli þeirra og skattayfírvalda. Forsætisráðherra virtist hafa opnað fyrir til- fínningar, sem fólk hefur lengi haft fyrir sig. í gær var haldin ráðstefna um skattamál á vegum Lögfræð- ingafélags íslands og Félags löggiltra endurskoðenda. Þar sagði Davíð Oddsson frá því, að eftir þá ábendingu, sem hann setti fram um umboðsmann skattgreiðenda hefðu margir komið að máli við sig og hann þá spurt hvers vegna þessir aðilar hefðu ekki kvartað opinberlega. Svarið var, að fólk óttaðist að þá fengi það enn verri meðferð. Nú er auðvitað ljóst, að starfsfólki skattstofa er mikill vandi á höndum. Margir reyna um of að komast hjá því að greiða þá skatta, sem þeim ber og aðrir stunda stórfeild skattsvik. Sú krafa er gerð til skattayfírvalda, að þau nái tökum á skattsvik- urum. Engu að síður má spyrja, hvort núverandi kerfí sé eðlilegt miðað við breyttan hugsunarhátt á mörgum sviðum þjóðfélags- ins. Er sanngjarnt, að skattstofur séu fyrsti úrskurðaraðili í deilumáli á milli þeirra og skattgreiðenda? Er það rétt, sem fram kom á ráðstefnunni í gær, að yfirskattanefnd geri sjónar- miðum skattayfirvalda hærra undir höfði en sjónarmiðum skattgreiðenda? Er jafnræði á milli skattgreiðenda og skatt- stofa, þegar kemur að því að úrskurða um álitamál? Þetta eru mikilvæg mál, sem varða almannahag og ánægju- legt, að Davíð Oddsson, forsætisráðherra, hefur með mjög af- gerandi hætti tekið upp málstað skattborgaranna í þessum efn- um. Stj órnmálamaðurinn Davíð Oddsson Davíð Oddsson er fimmtugur í daff. Hannes Hólmsteinn Gissurarson rifi'ar upp feril stjórnmálamannsins, forsætisráðherrans og formanns Sjálfstæðisflokksins. i ÞEGAR ungur og efnilegur maður féll frá í blóma lífsins árið 1833, sagði Bjarni Thorarensen í frægum vísuorðum, að Isalands óhamingju yrði allt að vopni. Þá var missir að hverju mannsefni með hinni fámennu íslensku þjóð. Þá var dauft í sveitum, hnípin þjóð í vanda. Fimmtíu árum síðar orti Hannes Haf- stein í svipuðum anda: Oss vantar menn! Oss vantar menn! Þetta voru þá enn orð að sönnu. íslendinga vantaði sárlega for- ystumenn og frumkvöðla, þótt Jón Sig- urðsson hefði að vísu gegnt ómetanlegu forystuhlutverki um miðja öldina. Hvatn- ingarorð skáldanna voru lítið annað en draumórar. Þegar við horfum um öxl, blasir við, að Islendingar voru þá alls ófærir um að standa á eigin fótum. En þetta breyttist með aldamótakynslóðinni, þegar hver forystumaðurinn birtist af öðrum. Þá tóku athafnamenn, verkfræð- ingar, læknar og stjórnmálaskörungar eins og Hannes Hafstein sjálfur til óspilltra málanna við að reisa hið nýja Is- land, gera út togara og vélbáta, reka banka, kaupa og selja vöru milliliðalaust á Bretlandi, Spáni og víðar, semja um sæsíma, leggja vegi, steypa hús, smíða brýr, virkja fallvötn, leiða vatn í hús, nýta jarðvarma til húshitunar, útrýma smitsjúkdómum, skera mein úr mönnum og svo framvegis. Fyrstu tíu ár heima- stjórnarinnar, 1904-1914, voru einhver mesti framfaratími Islandssögunnar. Fólksflóttinn til Vesturheims stöðvaðist, og þjóðin komst í nokkur efni í krafti óhefts athafnafrelsis. En í stjórnmálum varð afturkippur eftir 1914: Heimsstyrjöldin fyrri raskaði hér sem annars staðar því skipulagi frjálsra viðskipta, sem skilað hafði al- menningi drjúgum kjarabótum, og nýjar hugmyndir um stéttabaráttu, víðtæk rík- isafskipti, höft og boð og bönn, námu land, en snjallasti og áhrifamesti tals- maður þessara hugmynda, Jónas Jóns- son frá Hriflu, hafði forgöngu um nýja flokkaskiptingu frá árinu 1916. Þótt öfl framfaranna héldu vitaskuld áfram verki sínu á mörgum sviðum mannlífsins, hlutu arftakar Hannesar Hafsteins í stjórn- málum lengi eftir það fremur að vera í vörn en sókn. Jóni Þorlákssyni tókst að vísu að greiða úr margvíslegri óreiðu í fjármálum og peningamálum á stuttum valdatíma sínum 1924-1927. Ólafur Thors gat árið 1937 komið í veg þá ætlun valdsmanna, sem höfðu sakir ranglátrar kjördæmaskipunar minni hluta kjósenda að baki sér, að þjóðnýta stærsta einka- fyrirtæki landsins, útgerðarfyrirtækið Kveldúlf. Og við harða andstöðu sósí- alista og þjóðernissinna markaði Bjarni Benediktsson utanríkisstefnu hins unga íslenska lýðveldis l'yrstu árin eftir síðari heimsstyrjöld, en í þeirri stefnu fólst þátttaka Islands í sameiginlegum vörn- um vestrænna lýðræðisþjóða. Þeir Ólaf- ur og Bjarni unnu síðan saman að þeim tilraunum, sem gerðar voru 1950 og 1960 til þess að létta höftum af atvinnulífí þjóðarinnar og breyttu ástandinu stór- lega til batnaðar. En jafnan var við ramman reip að draga. Frjálslyndir stjórnmálamenn fengu lítinn stuðning af tíðarandanum. Eftir sem áður var at- vinnufrelsi hér því takmarkaðra en í flestum grannríkjanna, atvinnulíf óstöðugra, ríkisfyrirtæki fleiri, verðbólga meiri. Hvarvetna sá verka Jónasar frá Hriflu stað. Það féll í hlut Davíðs Oddssonar sem myndaði fyrstu ríkisstjórn sína í upphafi tíunda áratugarins, að hafa afdráttar- lausa forystu um að snúa vörn í sókn, hverfa aftur til þess skipulags frjálsra viðskipta, sem staðið hafði á öndverðum valdatíma Hannesar Hafsteins, en með öllum þeim endurbótum, sem tæknifram- farir og tíðarandi krefjast. Davíð hefur nú verið forsætisráðherra hátt á sjöunda ár við vaxandi vinsældir og virðingu. Samkvæmt skoðanakönnunum kveðast um og yfír 70% þjóðarinnar ánægð með störf hans, og þegar hann gaf út smá- sagnasafn fyrir jólin 1997, varð það um- svifalaust að metsölubók. A fímmtugsaf- mæli hans 17. janúar 1998 er ástæða til að staldra við um stund og velta því fyrir sér, hvað valdi, - hvert sé eðli og hlutverk þessa sigursæla stjórnmálamanns. Hér hyggst ég draga fram í dagsljósið nokkur atriði, sem þar kunna að skipta máli. II Um það getur varla verið mikill ágrein- ingur, að maður, sem náð hefur jafngóð- um árangri í stjórnmálum og Davíð Odds- son síðustu fímmtán eða sextán árin, fyrst sem borgarstjóri í níu ár, síðan sem for- sætisráðherra í tæp sjö ár, hlýtur að vera gæddur miklum forystuhæfíleikum. Ýms- ir spámenn og spekingar hafa reynt að skilgreina, hvað í forystuhæfíleikum felist. Hvers vegna tekst sumum að afla sér stuðnings og trausts, öðlast völd og halda þeim, og öðram ekki? Niccolo Machiavelli, sem greindi lögmál valdabar- áttunnar af miskunnarlausri skarp- skyggni í riti sínu, Furstanum, árið 1513, greip í máli sínu til líkinga úr dýraheimin- um, enda væru mennimir líkastir dýram, þegar þeir berðust um völd. Þótt ljónið væri hugrakkt, sagði Machiavelli, kynni það ekki að forðast gildrur, og slægð refs- ins kæmi stundum að litlum notum gagn- vart úlfínum. Góður forystumaður yrði þess vegna að hafa í senn til að bera eðli refsins og ljónsins, kunna að varast gildr- ur og geta hrætt burt úlfa. Þessar líking- ar geta ekki talist strangvísindalegar, en geyma samt í sér merkilegan sannleika. Góður forystumaður verður að geta sam- einað í sér marga ólíka hæfileika, sem virðast við fyrstu sýn ekki geta farið sam- an. Það er slík sátt eða sameining ólíkra hæfileika, sem gerir gæfumuninn. Davíð Oddsson er einmitt forystumað- ur, sem sameinar marga ólíka hæfileika í sjálfum sér. Hann er í senn hugrakkur og varfærinn. Hann sýndi til dæmis mikið hugrekki, þegar hann gaf kost á sér til formannssætis í Sjálfstæðisflokknum vor- ið 1991, þótt ýmis teikn væru á lofti um, að aðrir menn nytu meira fylgis í það. Þar kom ljónið í honum vel fram. En um leið er Davíð gætinn og kann að forðast gildr- ur eins og refurinn. Eitt dæmi um þetta er, að hann hefur ekki látið andstæðinga sína í stjómmálum teyma sig á einhvern bás, sem þeir hafa valið honum, heldur hefur skilgreint sinn sess. Eftir gjaidþrot sósíalismans hafa þeir, sem hann aðhyllt- ust, þokast í stefnumálum sínum nær Sjálfstæðisflokknum í von um, að Davíð færi flokkinn lengra til hægri og láti þeim eftir hið mikla og breiða miðjufylgi flokksins. En Davíð lét ekki leiða sig í þá gildru, heldur notaði tækifærið, svo sem í 17. júní ávarpi sínu 1997, til þess að hnykkja á hinni hefðbundnu stefnu Sjálf- stæðisflokksins, sátt markaðsafla og mannúðar, svigrúms fyrir athafnamenn Davíð Oddsson og umhyggju fyrir lítilmagnanum. Davíð er í senn harður stjórnmálamaður og sveigjanlegur. Hann getur eins og ljónið hrætt úlfana á braut: Þótt hann sé sein- þreyttur til vandræða, er hann harðdræg- ur, ef hann má eigi undan komast, eins og sagt var um einn fornkappann. Hann hef- ur mikinn metnað og stórt skap og getur verið þykkjuþungur. En um leið er hann raunsær maður og kann að haga seglum eftir vindi. Hann er tækifærissinni í þeim skilningi, að hann grípur tækifærin, þegar þau gefast, en kann líka þá list að vera við þeim búinn. III Forskrift Machiavellis um ljónið og refinn, sem þurfi að vera saman komin í góðum stjórnmálamanni, er vitaskuld að- eins ein af mörgum. Þýski félagsfræðing- urinn Max Weber hefur einnig skrifað margt um forystuhæfileika, meðal annars í bókinni Mennt og mætti, sem komið hefur út á íslensku. Forystumaður þarf að sögn Webers að hafa til að bera þrjá eiginleika, glöggskyggni, ábyrgðarkennd og eldmóð. Vanti hann einhvern einn þessara eiginleika, verður hann ekki skil- virkur. Listin er að kunna að beita þeim saman. Þeir, sem fylgst hafa með stjórn- málasögu Davíðs Oddssonar, sjá, að ekk- ert skortir á þessa eiginleika þrjá í fari hans. Hann er með afbrigðum glögg- skyggn, mikill mannþekkjari og hefur líka það, sem góðan stjórnmálamann má aldrei vanta, gott tímaskyn. Davíð veit oftast, hvenær má til skarar skríða, hvenær aðgerð er tímabær. Hann fer ekki fram úr sjálfum sér, eins og sumir aðrir íslenskir stjórnmálamenn. Hann er líka með ríka ábyrgðarkennd. Þrátt fyrir það að hann geti öðrum mönnum fremur brugðið fyrir sig skopi, er hann undir niðri mikill alvöramaður, sem fínnur til þess, að honum hefur verið trúað fyrir miklu verkefni, að leiða Sjálfstæðisflokk- inn og veita ríkisstjórn í litlu landi for- ystu. Kom það berlega í ljós, þegar hann tryggði og treysti varnarsamstarfið við Bandaríkin eftir hrun Sovétríkjanna, en sú merkilega saga er enn ósögð. í þriðja lagi er Davíð fullur eldmóðs. Hann var einn röggsamasti borgarstjóri, sem verið hefur í Reykjavík, frá því að Jón Þorláks- son gegndi því starfí, og þótt hann tali sléttar og fari hægar sem forsætisráð- herra en borgarstjóri, eins og er eðlilegt, er hann kappsfullur umbótamaður, og sést það best á þeim miklu umbótum, sem orðið hafa í hagstjórn og öllu skipu- lagi í valdatíð hans. Nokkur dæmi má nefna um röggsemi Davíðs og eldmóð. Þegar hann varð borgarstjóri árið 1982, hafði lóðaskortur lengi staðið Reykjavík fyrir þrifum. Honum tókst með lagni að útvega mikið og gott byggingarland, þar sem Grafarvogshverfið stendur nú. Jafn- framt hóf hann að selja lóðir í stað þess að úthluta þeim eftir geðþótta, eins og áð- ur hafði tíðkast. Hvarf þá lóðaskorturinn hið bráðasta. Bæjarútgerð Reykjavíkur hafði þá árum saman verið baggi á borg- arsjóði. Davíð sameinaði hana einkafyrir- tækinu ísbirninum og seldi síðan hluta- bréf borgarinnar í hinu nýja fyrirtæki, Granda hf., sem rekið er af miklum myndarskap. Reykjavík var þá líklega eina höfuðborgin í heimi, þar sem ekkert ráðhús stóð. Davíð reisti fallegt ráðhús við Tjörnina þrátt fyrir mikla andstöðu og úrtölur, og lætur nærri, að kostnaður af þeirri smíð hafi numið sparnaðinum fyrir borgarsjóð af því að leggja Bæjarút- gerðina niður, svo að hún hafi í raun verið borgarbúum að kostnaðarlausu. Onefnd- ar eru margvíslegar aðrar framkvæmdir í Reykjavík, svo sem Perlan í Öskjuhlíð, viðgerð Viðeyjarstofu og smíði Borgar- leikhúss. Þegar Davíð varð forsætisráð- herra, var honum þrengri stakkur snið- inn að því leyti, að allir sjóðir voru tómir og greiða þurfti úr ýmissi óreiðu. En mestu afrek hinna tveggja ríkisstjóma hans frá 1991 verða ætíð talin, að öllu sjóðasukki var snögglega hætt, fjárlaga- hallinn jafnaður hægt, en öragglega, verðbólgu haldið í skefjum, án þess að at- vinnuleysi ykist að ráði, og skattar á fyr- irtækjum lækkaðir. Islendingar hafa nú tengst hinum opna, alþjóðlega markaði og fá þaðan ómetanlegt aðhald og ögun. Jafnframt hefur hið gamla valdakerfi Jónasar frá Hriflu hranið: Sambandið varð gjaldþrota, bankar hættu að úthluta ölmusum, og verkefni þau, sem Ríkis- prentsmiðjan Gutenberg, Skipaútgerð ríkisins, Bókaútgáfa Menningarsjóðs og önnur hugarfóstur og afkvæmi Jónasar frá Hriflu höfðu sinnt, færðust til einka- aðila. Max Weber greip líka til annars hug- taks til þess að skýra út hið óútskýran- lega, hvers vegna sumir menn eru fæddir foringjar, hvers vegna þeir verða eins og segull á aðdáun og stundum líka óvild annarra. Það er hugtakið náðarvald, sem Weber kallaði svo, en það hafa menn í krafti sterks persónuleika, mikillar nær- veru, ef svo má segja, frekar en vegna embættis síns eða skilríkja. Þetta era mennirnir, sem breyta andrúmsloftinu, þar sem þeir era staddir hverju sinni. Þegar við flettum spjöldum íslandssög- unnar, virðist svo sem þeir Gissur biskup ísleifsson, Jón Loftsson, Jón biskup Ara- son, Jón Sigurðsson, Hannes Hafstein og Ólafur Thors hafi allir fengið í vöggugjöf einhvem skammt af slíku náðarvaldi. Það hefur Davíð Oddsson líka fengið. Menn finna ósjálfrátt, að þar er foringi á ferð. Af honum stafar áhrifavald, myndugleiki. Þegar gengið er inn í sal, þar sem hann er staddur, er auðvelt að finna hann, þótt hann sé hvergi sjáanlegur: Hann er jafn- an í miðjum stærsta hópnum, sem hefur einmitt orðið til í kringum hann! Það hef- ur líka oftar en einu sinni komið í ljós, að Davíð Oddsson hefur miklu meiri áhrif en hann hefur völd eftir settum reglum. Það er vegna þess, að menn taka mark á hon- um. Þeir vita, að hugur fylgir máli, þegar hann talar. Hann vill, að orð sín standi, og fátt fellur honum verr en ef hann fær ekki staðið við þau fyrir afskipti annarra. Orð Davíðs eru þess vegna dýr, en ekki aðeins skiptimynt á markaðstorgi stjórn- málanna. IV Sjálfur hygg ég, að miklum og góðum stjórnmálamanni verði best lýst með því, að hann hafi í senn til að bera stjórn- kænsku og stjórnvisku. Hvort tveggja er ómissandi, en vandinn er að sameina þessa eiginleika eða hæfileika, því að þeir geta togað menn í ólíkar áttir. Það, sem borgar sig, þegar til skamms tíma er litið, getur verið hið mesta óráð, þegar horft er til lengri tíma. Þess vegna þurfa menn á stjórnvisku að halda. En jafnframt verða menn að gæta þess, að stjórnmálabaráttan er jafnan háð til skamms tíma. Það er til lítils að hafa góðar hugmyndir um nauð- synlegar endurbætur, ef menn kunna ekki að afla þeim brautargengis í kosningum. Þess vegna þurfa menn á stjórnkænsku að halda. Nú leikur ekki vafí á því, að Davíð Oddsson er stjórnkænn maður. Ella væri hann ekki jafnvinsæll og virtur eftir níu ára borgarstjóratíð og tæplega sjö ára for- ystu í ríkisstjórnum, oftast við mjög erfið- ar aðstæður. En í hverju gæti stjórnviska hans verið fólgin? Svarið er, að Davíð gerir sér óvenju góða grein fyrir takmörkunum stjórnmálanna. Hann kann sér hóf. Hann veit, hvar stjórnmálamenn eins og hann sjálfur eiga að nema staðar og leyfa ein- staklingunum að taka við. Hann reynir ekki að gera hluti, sem aðrir geta gert bet- ur en hann sjálfur. I ráðherratíð sinni hef- ur Davíð einmitt verið önnum kafinn við að flytja verkefni og vald frá sér og út í at- vinnulífið, með þeim afleiðingum, að bið- stofa forsætisráðherra er ekki lengur full af forstjórum í leit að óeðlilegi’i fjárhags- legri fyi’irgreiðslu. Davíð á sér einfaldar, en sterkar hugsjónir um það, að flestum málum sé betur borgið í höndum fólksins sjálfs, heimilanna og fyrirtækjanna í land- inu, en í höndum stjórnmálamanna og . embættismanna. Hann er sömu skoðunar og þeir Jón Sigurðsson og Jón Þorláksson, tveir ötulustu formælendur frjálsra við- skipta á Islandi, að eins gróði þurfi ekki að vera annars tap og að mannlegt samlíf get- ur verið skipulegt án þess að þurfa að vera skipulagt. Davíð Oddsson má helst kalla frjálslynd- an íhaldsmann. Hann er íhaldsmaður, því að hann telur, að festa sé nauðsynleg í þjóðlífinu, virðing fyrir arfhelgum verð- mætum, fyrirsjáanleg hegðun annarra, settar reglur og góðir siðir. En hann er frjálslyndur maður, því að hann telur, að þessi festa og þessi regla spretti einmitt best upp úr frjálsum viðskiptum og sam- skiptum einstaklinganna, því jafnvægi, sem myndast getur við það, að valdinu sé dreift til heimilanna. En hvert er þá hlut- verk ríkisins? Hvað eiga stjórnmálamenn að gera? Svörin við þessum spurningum sjást best á gerðum Davíðs, eftir að hann komst til valda. Ríkið hefur hætt margvís- legum atvinnurekstri og ætlar á næstu ár- um að ganga enn lengra á þeirri braut, en um leið hefur mikið verk verið unnið í því að treysta það umhverfi, sem fyrirtæki og heimili starfa í. Þegar frá líður, mun Davíð Oddsson vafalaust verða talinn einn merkasti lagasmiður þjóðarinnar, en ekki aðeins skiptaráðandinn í þrotabúi hins þingeyska sósíalisma Jónasar frá Hriflu. Réttaröryggi borgaranna hefur til dæmis stóraukist með nýjum stjórnsýslulögum, upplýsingalögum, samkeppnislögum og lögfestingu alþjóðlegra mannréttindasátt- mála. Þá hefur aðild íslands að Evrópska efnahagssvæðinu, sem Davíð Oddsson náði með miklum hyggindum sæmilegri sátt um, eftir að aðrir menn og ógætnari höfðu egnt dreifbýlisþingmenn til andstöðu við hana, mjög treyst viðskiptafrelsi í landinu. Enn fremur má nefna þá lausn, sem Is- lendingar hafa fundið á vanda fiskveið- anna, að afhenda þeim, sem haft hafa not af fiskistofnum, varanleg og framseljanleg réttindi til slíkra nota í trausti þess, að þannig gagnist auðlindir hafsins best þjóð- arheildinni. Hafa kostir markaðsviðskipta og fullrar ábyrgðar einstaklinga þannig verið nýttir. Enginn vafi er á því, að auk- inn stöðugleiki síðustu ára er ekki síst að þakka breyttum leikreglum í sjávarútvegi. Ótalið er, að verðbólga er hverfandi hér á landi, svo að einstaklingar era farnir að treysta því, að krónan haldi verðgildi sínu. V Fornmenn sögðu, að konunga skyldi frekar hafa til frægðar en langlífis. En getur þetta ekki farið saman? Davíð Öddssyni hefur að minnsta kosti tekist að sameina hvort tveggja. En vafalaust mun mörgum finnast sem hinn mikli vegur Davíðs með þjóð sinni síðustu misserin sé ekki fullskýrður með því, sem hér fer á undan. Það kann að vera rétt, og skulu hér nefnd nokkur atriði til viðbótar. Eitt er það, að saga Davíðs Oddssonar er að sumu leyti líkust ævintýrinu um karls- soninn í kotinu, sem vinnur heilt kon- ungsríki. Hann ólst upp hjá einstæðri móður og ömmu við lítil veraldleg efni, en mikla menningu hjartans. í föðurgarði var hins vegar við margvíslega erfiðleika að etja, sem vafalaust leiddi til þess, að Davíð þroskaðist snemma og óx að skiln- ingi og tápi ólíkt þeim, sem á æskuáram kynnast lítt lífinu í öllum þess fjölbreyti- leika. Hann varð snemma að byrja að vinna fyrir sér og sinnti jafnan fullri vinnu með háskólanámi. Þegar hann hóf stjórnmálabaráttu, gat hann ekki heldur treyst á fulltingi voldugra ætta eða auðs. Hann varð að reiða sig á sjálfan sig, sem enn varð til þess að herða hann og stæla. Getur ekki verið, að þjóðin sjái sjálfa sig að nokkru leyti í þessari sögu? Er saga þjóðarinnar ekki um danska hjálendu, sem orðin er að fullgildu ríki? Þegar litið er á þá stjórnmálaleiðtoga erlendis, sem notið hafa frægðar og langlífis, sést, að einhver sérstakur samhljómur hefur ver- ið með þeim og þjóð þeirra: Konrad Adenauer var fulltrúi góðra, gamalla gilda, sem vöknuðu aftur með Þjóðverj- um í miðjum rústum Þriðja ríkisins. Tage Erlander var föðurlegur sáttasemjari, á meðan Svíar trúðu því enn, að skipu- leggja mætti heila þjóð eins og eitt heim- ili. Margi’ét Thatcher var kennslukonan stranga, sem tók Bretum það tak, sem þeir vissu í hjarta sínu og þrátt fyrir allt möglið, að væri nauðsynlegt. Þessu tengt er annað, sem liggur ef til vill ekki í aug- um uppi. Ein meginskýringin á vinsæld- um Davíðs Oddssonar með þjóðinni og styrk hans í stjórnmálum kann einmitt að vera, hversu venjulegur maður hann er að mörgu leyti. Með því er ekki aðeins átt við það, að hinar einfóldu og skýru skoð- anir Davíðs á stjói’nmálum fara saman við það, sem þorri þjóðarinnar telur eðli- legt og rétt, hvað sem líður skiptingu í flokka. Hitt er einnig rétt, að þjóðin skynjar, að hann á sér fleiri áhugamál en valdabaráttuna eina. Hann hefur ekki sett sál sína að veði fyrir sigri í stjórn- málabaráttunni. Olíkt sumum öðrum stjórnmálamönnum á hann ekki allt sitt undir úrslitum á þeim vettvangi. Þetta veldur því, að hann talar á sjónvarps- skjánum eins og maður, ekki eins og vél-' menni. Hann er ekki einvíddarmaður. Ungur að áram var Davíð Oddsson til dæmis grallari með mikið hár, sem sá með tveimur vinum sínum um landsfræg- an útvarpsþátt, og nú á miðjum aldri fæst hann við að semja leikrit og smásögur í stopulum tómstundum. Það í fari hans, sem andstæðingar hans gagnrýna helst, á hann einmitt sameiginlegt með öllu öðru venjulegu fólki, svo sem að hann á vini, sem hann vill ekki láta gjalda vináttunnar við sig, og að hann kann vel að gleðjast á góðri stund. Hann getur líka reiðst, eins og allt annað venjulegt fólk. Ef til vill má skilgreina Davíð sem venjulegan mann með óvenjulega hæfileika og enn óvenju- legri lífsreynslu, hversu einkennileg sem sú skilgreining kann að virðast við fyrstu sýn. VI Einn fegursti og tærasti sálmur ís- lenskrar tungu var settur saman af ver- aldlegum höfðingja árið 1208, „Heyr himna smiðr“ eftir Kolbein Tumason. Sálmur sá, sem Davíð Oddsson setti sam- an og birti hér í blaðinu á jólum 1996, er eitt hið besta, sem hann hefur samið, ein- faldur og tær, ratar beint frá hjartanu til hjartans. En það er fróðlegur munur á sálmum þessara tveggja veraldlegu höfð- ingja. Kolbeinn lýtur himna smiðnum í lotningu, tilbúinn til að taka hverju sem er, biður um mjúka miskunn, en grunar, að illa kunni að fara, enda féll hann í orr- ustu við hinn eyðslusama óróasegg Guð- mund Arason skömmu síðar. Davíð bend- ir hins vegar á það í sálmi sínum, að fæð- ing frelsarans veitir umfram allt von. Leitinni er ekki lokið, enn er ýmislegt framundan, þótt vegurinn sé varðaður vestrænum, kristilegum hugmyndum. Endurspeglar munurinn á þessum tveim- ur sálmum ef til vill umskiptin, jafnvel gæfuskiptin, sem urðu með þjóðinni, frá því að hún braust um aldamótin síðustu úr fátækt í bjargálnir og er nú orðin ein ríkasta þjóð í heimi? Nú stendur allt þjóðlíf í blóma, ísalands hamingju, ekki óhamingju, verður allt að vopni, og for- ystumaður er fundinn. Höfundur er prófessor i stjórumálafræði við Háskóla íslands. Bæjarleiðir og BSR Telja tölvu- vædd af- greiðslu- kerfí ekki hagkvæm BIFREIÐASTÖÐ Reykjavíkur og Bæjarleiðir hyggjast koma upp rafrænum posum í öllum bílun^. sínum með vorinu, til þess að bíl- stjórar stöðvanna geti afgreitt gi-eiðslukort á rafi-ænan hátt. For- svarsmenn stöðvanna segjast hins vegar ekki hafa áhuga á rafrænu afgreiðslukerfi eins og því sem Hreyfill hyggst setja upp á næst- unni. Forsvarsmenn Bæjarleiða segj- ast telja slíkt allt of dýrt auk þess sem árangurinn sé ekki í samræmi við fjárfestingu. Þeir séu hins veg- ar sífellt að vinna að því að bæta þjónustu og gera auðveldari og ódýrari. Óþarfi að vera með eigið kerfi Guðmundur Börkur Thoraren- sen hjá Bifreiðastöð Reykjavíkur, segir að þar sé mestur áhugi á því að nýta þau upplýsingakerfi sem þegar séu til svo sem SMS. „Þar sem hægt er að þróa slíkt kerfi í Windows umhverfi teljum við óþarfa að vera með okkar eigið kerfi,“ segir hann. „Við höfum hins vegar margskoðað það mál og alltaf komist að þeirri niðurstöðu að það sé ekki nógu hagkvæmt." Þær tölur sem Guðmundur seg- ist hafa heyrt era í kringum 50 milljónir en hann segir að jafnvel þótt Bifreiðastöð Reykjavíkur færi út í sameiginlegt afgreiðslukerfi með öðrum stöðvum myndi það ekki borga sig. Þeir vilji því heldur bíða eftir hagkvæmri lausn, sem standi undir sér. Eins og fram hefur komið í fréttum hyggst leigubílastöðin Hreyfill koma upp rafrænu af- greiðslukerfi í öllum bílum sínum fyrii’ haustið. Bflstjórar greiða þriðjung Þrír fjórðu hlutar kerfisins, semV gert er ráð fyrir að kosti 100 millj- ónir króna, munu að sögn Sæ- mundar Kr. Sigurlaugssonar, framkvæmdastjóra Hreyfils, verða greiddir af Hreyfli. Tæplega þriðj- ungur kostnaðarins, eða 20 millj- ónir króna, verður hins vegar greiddur af bílstjóram. Eykur öryggi bilstjóra í nýja kerfinu, sem sett verður upp í 220 bílum, sjá bifreiðastjórar á tölvuskjá hjá sér hvar þeir era staddir í röðinni á viðkomandi svæði og þurfa því ekki að vera á einhverju sérstöku stæði til þess að fá ferð. Þegar röðin er komin a$ • þeim fá þeir tölvuboð um það hvert þeir eigi að fara og með einni að- gerð taka þeir ferðina að sér. Gefi þeir hins vegar ekki boð um þeir taki ferðina fer hún sjálfkrafa yfir á næsta bíl. Einnig geta bílstjórar skoðað borgina í kerfinu, séð á hvaða svæði vantar bíla, pantanir í flug og annað slíkt. I neyðartilvik- um þurfa þeir ekki annað en að ýta á ákveðinn hnapp til þess að fá beint samband inn í stjómstöð. „Búnaðurinn býður einnig upp á að íyrirtæki, sem þess óska, fáþ sérstakan búnað þannig að starfs- menn þeirra þurfi aðeins að ýta á einn hnapp til þess að fá bfl á stað- inn.“ segir Sæmundur. Á Bifreiðastöð Hafnarfjai’ðar fengust þær upplýsingar í gær að engin áform væra uppi um tölvu- væðingu. Ekki fengust upplýsing- ar um þessi mál á öðrum þifreiða-' stöðvum.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.