Morgunblaðið - 17.01.1998, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Davíð Oddsson segir undirbúning: hafinn að skipan umboðsmanns skattgreiðenda
Morgunblaðið/Ásdís
FJÖLMENNT var á fundi, sem haldinn var um skattamál á Hótel Loftleiðum undir yfírskriftínni „Gjaldið
keisaranum það, sem keisarans er í gær.
Hörð gagnrýni á
fundi um skattamál
HÖRÐ gagnrýni á yfirskatta-
nefnd og Hæstarétt íslands
kom fram á ráðstefnu um
skattamál, sem haldin var á vegum
Félags löggiltra endurskoðenda og
Lögfræðingafélags Islands á Hótel
Loftleiðum í gær. Var því haldið
fram að yfírskattanefnd gerði skatt-
yfirvöldum mun hærra undir höfði
en skattborgurum og Hæstiréttur
hefði sýnt að eftir því sem hærri
fjárhæðir væru í húfí yrði hann hlið-
hollari skattheimtumanninum.
Skattamál hafa verið til umræðu
frá því að Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra lýsti yfir því í lok liðins árs
að rétt væri að athuga hvort stofna
ætti embætti umboðsmanns al-
mennings gagnvart skattyfírvöldum
og var sú hugmynd meðal annars
kveikjan að því að ákveðið var að
halda málþingið.
Réttaröryggi skattborgara
Davíð fjallaði að nýju um þessa
hugmynd í ávarpi á ráðstefnunni í
gær og byrjaði á að segja að það
væri viðvarandi verkefni þeirra, sem
störfuðu á sviði stjómmála, að fjalla
um útgjöld ríkisins. Hann sagði að
yfirleitt væru kröfur um útgjöld
meiri en hægt væri að standa við.
Það væri skylda að afla tekna til
þess að ókomnar kynslóðir þyrftu
ekki að borga kostnað og útgjöld
þessarar kynslóðar, en ekki væri síð-
ur mikilvægt að gæta þess að reglur
væru virtar við skattheimtuna og
réttaröryggis skattborgaranna gætt.
„Um leið og mér er mjög umhug-
að um að ríkissjóður sé rekinn á
ábyrgan hátt hef ég ekki síður áhuga
fyrir því að skattborgarar á íslandi
njóti viðunandi réttaröryggis," sagði
hann. „Skattheimta felur það í sér að
menn eru með valdboði knúnir til að
láta af hendi fé... Ég tel margt
benda til að hér kunni pottur að vera
brotinn.“
Sagði Davíð að ákveðið hefði verið
að undirbúa stofnun embættis þar
sem hagsmuna skattborgara yrði
gætt og fólki, sem teldi rétt sinn hafa
verið brotinn, yrði veitt aðstoð. Hefði
umboðsmaður skattgreiðenda úr-
ræði til að bregðast við með svipuð-
um hætti og umboðsmaður Alþingis.
„Þess háttar embætti leysir þó
ekki allan vanda, en er þó til þess
fallið að bæta að nokkru réttarstöðu
borgaranna," sagði forsætisráð-
herra. „Löggjöf, sem að þessum mál-
um snýr, þarf athugunar við sem og
stjóm- og dómsýslan."
Davíð kvað starf skattheimtu-
manna bæði vandasamt og vanþakk-
látt og ekki vafí á að þeir vildu vinna
af vandvirkni. Eftir að hann vakti
fyrst máls á því að sldpa umboðs-
mann skattgreiðenda hefði hann
hins vegar fengið sterk viðbrögð og
margir komið að máli við sig. Hann
hefði spurt hvers vegna þetta fólk
hefði ekki kvartað opinberlega og
fengið þau svör að menn óttuðust
enn verri meðferð.
Undraðist ummæli
ríkisskattstjóra
„Ég var undrandi á þessum við-
brögðum, en þó var ég mest undr-
andi á því að lesa í blaði að sjálfur
ríkisskattstjóri skyldi ekki hafa
minnstu upplýsingar um að nokkru
sinni hefði nokkuð ámælisvert gerst
í þessum efnum,“ sagði hann.
Davíð lauk máli sínu á því að
segja að auðvitað ætti að reyna að
stemma stigu við skattsvikum, en
það afsakaði ekki að gleyma því að
skattgreiðendur ættu að njóta jafn-
ræðis. Túlka yrði vafann einstak-
lingnum í hag vegna þeirrar al-
mennu reglu að mönnum væri ekki
gert að sanna sakleysi sitt: „Stjórn-
málamenn - þá undanskil ég ekki
þann, sem hér stendur - hafa
gleymt sér í þeim efnum.“
Ekki samhengi milli sektar
og skattskuldar
Kristinn Bjarnason héraðsdóms-
lögmaður fjallaði meðal annars um
lagasetningu á sviði skattamála.
Sagði hann að það væri umhugsun-
arefni hvort ríkissjóður hefði ekki
fengið forgang framyfir skattborg-
arana og nefndi ýmis dæmi máli
sínu til stuðnings. Hann sagði
einnig að refsiákvæði væru allt of
ströng. Reyndar mætti halda fram
að ströng refsiábyrgð væri líkleg til
að hvetja menn til að greiða skatt,
en hins vegar væri oft og tíðum ekk-
ert samhengi milli sektar og skatt-
skuldar.
Kristján Gunnar Valdimarsson,
skrifstofustjóri eftirlitsskrifstofu
skattstjórans í Reykjavík, hóf máls
á því að skattar og skattlagning
hefðu lengi vakið deilur og í Land-
námu væri sagt að landnámsmenn
hefðu flúið til íslands undan ofríki
Haralds konungs.
Frjálsbornir skattflóttamenn?
„Sú ímynd hefur ef til vill greypst
í þjóðarhug að íslendingar séu
frjálsbornir skattflóttamenn," sagði
hann. „Sumir gætu haldið því fram
að með því að koma sér sem mest
hjá því að greiða skatta væru ís-
lendingar aðeins að halda uppi
fomri arfleifð ekki síðri bókmennta-
arfínum."
Hann sagði að hér á landi væru
skattyfírvöld talin vera fjármála-
ráðuneyti, ríkisskattstjóri, skatt-
rannsóknastjóri ríkisins, skattstjór-
ar og ríkisskattanefnd. Þjóðin hefði
falið Alþingi, umboðsmanni Alþingis
og dómstólum eftirlit með þessum
aðilum.
„Rætt hefur verið um að bæta um
betur og stofna umboðsmann skatt-
greiðenda," sagði Kristján Gunnar.
„Það er umhugsunarvert. Slíkt
embætti þekkist reyndar ekki á
Norðurlöndum svo mér sé kunnugt,
en þar hafa umboðsmenn þjóðþing-
anna haft þetta eftirlitshlutverk á
hendi rétt eins og á íslandi... Um-
boðsmaður Alþingis hefur sinnt
sínu hlutverki með miklum sóma.
Spuming er hvort ekki eigi frekar
að styrkja það kerfi.“
Embætti skattrannsóknastjóra
ríkisins var stofnað árið 1993 og
aukið vægi lagt á skattrannsóknir.
Það væri slæmt ef kvarta þyrfti
undan skattyfirvöldum, en þó þyrfti
að gæta að því að í sumum tilvikum
ættu kvartanir ef til vill við rök að
styðjast, en oft stæði skattheimtan
varnarlaus.
„Órökstudd gagnrýni er mjög
slæm, meðal annars vegna þess að
skatturinn getur ekki svarað fyrir
sig,“ sagði hann. „Einu raunveru-
legu andsvörin, sem skatturinn fær,
eru frá dómstólum eða umboðs-
manni Alþingis og þær niðurstöður
Líflegar umræður voru
á málþingi um skatta-
mál, sem haldinn var í
gær og átti eini tals-
maður skattyfírvalda
undir högg að sækja.
Karl Blöndal fylgdist
með fundinum.
hafa ekki verið til vansa fyrir skatt-
stjóra ... í réttarríki eins og við telj-
um okkur búa í hljótum við að geta
treyst því að slíkt eftirlit sé nægi-
legt aðhald fyrir skattyfirvöld."
Kristján Gunnar gerði sönnunar-
regluna að umtalsefni. Þetta væri
spurningin um það hvort fyrirliggj-
andi væri fullnægjandi sönnun á
frádrætti á móti tekjum, sem skatt-
greiðanda bæri að sýna fram á, en á
móti kæmi að skattstjóri þyrfti að
sýna að um vantaldar tekjur væri
að ræða.
Gagnrýni á fjölmiðla
Hann sagði að almennt væri um-
ræða um skattyfirvöld fremur nei-
kvæð í íslenskum fjölmiðlum.
Nefndi hann fréttaflutning DV af
skattamáli Vífilfells sem dæmi, en
bætti við að á íslandi væri yfirleitt
verið að gagnrýna skattyfirvöld:
„Og það er alveg sama hvernig mál
fara fyrir dómstólum, fjölmiðlar
væru neikvæðir."
Hann sagði að endurskoðendur
virtust gagnrýna mjög niðurstöður
dómstóla í skattamálum. Oft væri
hér um að ræða vanda ráðgjafa,
sem þyrftu að uppfylla óskir at-
vinnurekenda, sem vildu borga sem
lægsta skatta. Fyrir þá væri oft
auðveldara að kenna yfirvaldinu um
í stað þess að horfa í eigin barm
þegar skattstjóri gerði athugasemd-
ir við framtöl, sem þeir hefðu unnið.
Ef yfirskattanefnd legðist gegn
þeim væri viðkvæðið að hún væri
hlutdræg og heyrði undir fjármála-
ráðherra og snerust dómstólar gegn
þeim væru þeir einfaldlega ekki
búnir nægilegri þekkingu á um-
ræddum málum.
Deilt um skattasniðgöngu
Hugtakið skattasniðganga var
áberandi í máli skrifstofustjórans
og kvaðst hann þar eiga við sýndar-
geminga. Sem dæmi um skattasnið-
göngu væri mál hertogans af West-
minster. Hann hefði haft þjónustu-
fólk á launum og launin hefðu verið
skattskyld. Hann hafði sagt öllu
þessu þjónustufólki upp, en greitt
því framfærslueyri, sem hefði verið
frádráttarbær frá skatti og sam-
bærilegur við launin. Fólkið hefði
eftir sem áður unnið fyrir hertog-
ann án þess að vera skuldbundið til
þess. Skattyfírvöld héldu því fram
að hin árlega greiðsla væri aðeins
framfærslueyrir að forminu til, en í
raun hefði verið um laun að ræða.
Hann sagði að á Norðurlöndum
hefði þróunin verið sú að hafa al-
menna reglu til að sporna við
skattasniðgöngu, en ekki væri til al-
menn skattasniðgönguregla hér á
landi. Það væri hins vegar talið
erfitt að setja lög um skattasnið-
göngu þar sem annaðhvort yrðu
reglurnar of þröngar, þannig að
þær næðu ekki til greinilegra til-
vika, eða það rúmar að þær næðu til
miklu fleiri tilvika en raunverulega
teldust skattasniðganga. í raun
væri hér um að ræða það, sem raun-
verulega hefði verið gert, en ekki
hvað hlutimir hefðu verið kallaðir.
Jón Steinar Gunnlaugsson hæsta-
réttarlögmaður gagnrýndi regluna
um skattasniðgöngu er hann tók til
máls síðar á fundinum og fann sér-
staklega að því að sagt hefði verið
að ekki væri hægt að lögfesta hana
af því að ekki væri hægt að orða
hana því þá yrði hún annaðhvort of
víðtæk eða of þröng: „Hlustið á
[þennan málflutning]. Stjómarskrá-
in sjálf segir skýrum stöfum að
skattamálum skuli skipað með lög-
um. Það er reglan. En okkur er sagt
að það sé til önnur regla, sem heiti
skattasniðgönguregla, sem ekki sé
hægt að lögfesta, en veiti óbundna
heimild til þess að finna að skatt-
framtölum. Þetta er í andstöðu við
stjórnarskrána."
Olafur Nilsson endurskoðandi
fjallaði um framkvæmd og eftirlit
með skattlögum og velti fyrir sér
hvort jafnræði væri með gjaldend-
um og gjaldkrefjendum.
Ójafnræði milli
gjaldenda og krefjenda?
Hann sagði að ýmislegt hefði
gerst í lagasetningu og framkvæmd
skattamála að undanfömu, sem
drægi úr öryggi skattheimtunnar
og græfi undan rétti skattborgar-
anna gagnvart skattheimtunni.
Veigamestu breytingamar hefðu
verið að stofnuð hefði verið yfir-
skattanefnd í stað ríkisskattanefnd-
ar, skattrannsóknastjóraembættið
hefði verið aðgreint frá ríkisskatt-
stjóra og refsiákvæðum skattalaga
breytt með þyngingu refsinga.
Sagði hann að víða gætti ójafn-
ræðis milli gjaldenda og gjaldkrefj-
enda. Sem dæmi væri að skattaðili
hefði 30 daga til að kæra eftir að
álagning lægi fyrir, en skattstjóri 60
daga til að kveða upp úrskurð.
Skattstjórar hefðu ekki getað staðið
við þann frest, sem lög kvæðu á um.
Gæti skattstjóri ekki virt frestinn
yrði að breyta lögum í samræmi við
það, en hins vegar væru oft brýnir
hagsmunir í húfi og mikilvægt að
úrskurðir væru kveðnir upp eins
fljótt og kostur væri.
Skattstjóri gæti breytt framtali
skattaðila kæmi í ljós að það væri
ekki gert á lögmætan hátt eða að
þar væru rangfærslur. Skattstjóri
ætti að veita skattaðila 15 daga til
að tjá sig skriflega áður en kveðinn
væri upp úrskurður, sem gerast
ætti innan tveggja mánaða að jafn-
aði samkvæmt lögum: „Úrskurðir
skattstjóra hafa oftlega dregist í
marga mánuði fram yfir þann frest,
sem þeim er settur í lögurn."
Ólafur sagði að skattgreiðendur
yrðu að greiða viðurlög og dráttar-
vexti af vangreiddum sköttum, en
þegar í Ijós kæmi að álagning skatt-
stjóra væri rakalaus og felld niður
fengju þeir ekki dráttarvexti af of-
teknum sköttum heldur vexti, sem
ættu að vera jafnháir og hæstu
vextir af óbundnum sparireikning-
um.
Vill auka ábyrgð
skattgreiðenda
„Það á skilyrðislaust að auka
ábyrgð skattyfirvalda á oft tilvilj-
anakenndum breytingum á skatt-
framtölum og gera þeim að greiða
viðurlög og dráttarvexti af ólög-
mætri álagningu," sagði hann. „Með
því væri þeim veitt nokkurt aðhald,
sem leiða ætti til vandaðri vinn-
bragða.“
Olafur benti einnig á að misræmi
væri í rétti almennings til að leita
réttar síns aftur í tímann og heim-
ildum til endurálagningar skatta.
Heimild skattyfirvalda endur-
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra ávarpar ráðstefnu Félags löggiltra
endurskoðenda og Lögmannafélags íslands í gær.