Morgunblaðið - 08.03.1998, Blaðsíða 44

44 SUNNUDAGUR 8. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FÁLKAGATA 36. Eldhúsglugginn er lengst til vinstri á
myndinni, en út um hann sá múðir Eyjólfs upphaf her-
námsins.
FÖSTUDAGURINN 10.
maí er mér enn í fersku
minni. Þennan dag her-
námu Bretar Island.
Heimsstyrjöldin síðari hafði geisað
frá 1. september 1939 og styrjaldar-
átökin í Evrópu voru hörð. Þjóð-
verjar höfðu ráðist inn í og
hemumið Danmörku og Noreg hinn
9. apríl sama ár. Sama dag og Bret-
ar hemámu ísland réðust Þjóðverj-
ar inn í Lúxemborg, Holland, Belg-
íu og Frakkland. Þjóðverjar höfðu
einnig lagt bann við öllum sigling-
um til Bretlands og margir íslenskir
sjómenn höfðu látið lífið af völdum
styrjaldarinnar á Atlantshafi.
Unglingavinnan 1941
Ég var 14 ára gamall þegar þess-
ir atburðir áttu sér stað og vann hjá
Halldóri Sigurðssyni físksala. Hall-
dór var giftur Jósefínu föðursystur
minni, sem þekkt var sem Jósefína
spákona á Nauthól. Þau hjón vom
fyrirmyndir að þekktum persónum í
skáldsögum Einars Kárasonar sem
margir sáu í kvikmyndinni Djöfla-
eyjan. Starf Halldórs fólst í því að
aka með fisk á hestvagni í öll út-
hverfi Reykjavíkur og Kópavog,
HALLDÓR Jónsson ásamt eiginkonu sinni Jóseffnu, dóttur
Jósefínu Steinþóru Eyjólfsínu (Lóló) og dætrum hennar
Erlu Kamillu, sem lést 10 ára, og Anný Mary Dóru sem nú
er búsett í Kópavogi. í fangi Halldórs er nafni hans,
sem þjóðin þekkir nú sem Badda.
EYJÓLFUR, 14 ára, með handvagninn sem
hann notaði er hann
Ljósinyndb/EMÓtoJónsson
Eftirminnilegur dagur
' sem þá var sveit með nokkrum sum-
arbústöðum og býlum, aðallega við
Nýbýlaveg. Eg sinnti svipuðum
störfum nema hvað ég var á heljar-
miklu sendisveinshjóli með sæ-
grænum kassa framan á sem tók
fimmtíu kíló af físki. Kassinn var
merktur Fiskhöllinni, enda var
Halldór í vinnu þar. Við fórum í út-
hverfín og voru verkaskipti okkur
á&annig að ég tók físk í kassann á
hjólinu og fór með hann út á bæina.
Eg hafði meðferðis fjöl sem hægt
var að leggja yfir kassann, flökun-
arhníf og reislu sem ég fékk lánaða
hjá föður mínum til að vigta fiskinn.
Eg var oft beðinn um að flaka og
roðfletta fyrir húsmæðumar, það
var hluti af þjónustunni. Þá lagði ég
fjölina yfir fískkassann og flakaði og
roðfletti á henni. Flest húsin voru á
berangri og var þetta því oft kalsa-
samt starf. Mér var oft kalt á klón-
um, en hafði séð gömlu mennina við
höfnina berja sér til hita og kom sá
lærdómur sér oft vel.
Halldór var einstakt ljúfmenni og
vel metinn af öllum sem hann
•^ekktu. Sá ljóður var þó á ráði hans
að hann var heldur hallur undir
Bakkus, þó ekki svo að til vansa
væri. Á „rútunni“ okkar voru tveir
staðir þar sem honum var sérlega
hætt. Oftast stóðst hann freisting-
una en þó kom fyrir að hann beið
lægri hlut. Þá tók ég við hestvagn-
inum og skildi hjólið eftir til að
Halldór hefði farartæki til að kom-
ast heim. Hjólið og Halldór komust
sjaldnast heim í heilu lagi, en vinnu-
veitendur okkar hjá Fiskhöllinni
vissu hvers kyns var og létu kyrrt
Jggja.
Lögbrot eru stundum
undanfari löggæslu
Þegar vinnunni hjá Halldóri var
lokið fór ég iðulega með handvagn
niður í miðbæ Reykjavíkur og seldi
grásleppu fyrir föður minn. Lög
voru sett á þessum tíma sem bönn-
mðu alla götusölu. Ég verð að játa
Eyjólfur Jónsson sundkappi var 14 ára þegar Bretar hernámu
Island og eru atburðir dagsins honum enn í fersku minni eftir
rösklega hálfa öld.
HALLDÓR með hestvagninn og nokkra
unga viðskiptavini.
Fjölskylda Eyjólfs árið 1940. Efri röð frá vinstri: Magn-
ús, Eyjólfúr og Þorbjörn. Neðri röð frá vinstri: Jón
Eyjólfsson, Svavar Magnússon og Þórunn Pálsdóttir.
að ég lét þau lög lönd og leið og hélt
uppteknum hætti. Eitt sinn þegar
ég var að selja í Pósthússtræti kall-
aði Erlingur Pálsson yfirlögreglu-
þjónn mig á sinn fund. Ég þóttist
sjá sæng mína uppreidda og var
ekki burðugur þegar ég gekk til
fundarins. En ótti minn reyndist
ástæðulaus. Yfírlögregluþjónninn
keypti af mér nokkrar spyrður og
sagði mér síðan að fara heim. Mörg-
um árum seinna mælti Erlingur
með mér í lögregluna og var yfir-
maður minn árum saman. Við
ræddum þó aldrei viðskipti um sjáv-
arfang eftir þetta.
Rugluð gamalmenni
Ég bjó í foreldrahúsum á Fálka-
götu 36 á Grímsstaðaholti, en þar er
nú húsið Dunhagi 23. Út um eldhús-
gluggann mátti sjá yfír alla Melana,
Melavöllinn, Loftskeytastöðina og
út að Elliheimilinu Grund. Það var
ávallt farið á fætur fyrir allar aldir,
því faðir minn, Jón Eyjólfsson, og
Þorbjörn bróðir minn fóru snemma
að vitja um hrognkelsanetin. Magn-
ús elsti bróðir minn var til sjós á
togaranum Hafsteini á þessum
tíma. Móðir mín leyfði mér að „sofa
út“ og vakti mig ekki fyrr en klukk-
an hálfsex.
Þennan morgun vakti hún mig
með fréttum af tveimur mönnum
sem hún hafði séð sunnan Melavall-
arins. Hún sagði atferli þeirra held-
ur undarlegt. Þeir voru með stafí
reidda um öxl, gengu hvor að öðr-
um, slógu stöfunum í jörðina, settu
þá síðan aftur á axlir sér, sneru sér í
hálfhring og gengu síðan um 100 til
200 metra hvor frá öðrum, sneru þá
við og leikurinn hófst upp á nýtt.
Þannig höfðu þeir hagað sér að
minnsta kosti í hálftíma.
Móðir mín sagði að þeir væru í
brúnum vaðmálsfötum og taldi því
HERSKIPIN gnæfðu yfir litlu íslensku fiskibátunum sem
voru merktir hlutlausri þjóð.
manni að þarna væri um breskan
her að ræða. Ég verð að viður-
kenna að ég varð dálítið forvitinn
og ennfremur hafði ég lofað móður
minni að vitja um gömlu mennina
frá Grund og koma þeim tii síns
heima. Ég hélt því áfram ferð
minni, þrátt fyrir aðvaranir og
fortölur fólksins.
Breskt hernám
Hjá Loftskeytastöðinni á Mel-
unum (nú Suðurgata) var hópur
um það bil 30 hermanna. Þeir
stöðvuðu ferð mína, brosandi og
vingjarnlegir og réttu mér miða
þar sem skrifað stóð á íslensku
að þetta væri breskur her sem
kominn væri til að verja íslend-
inga og myndi dvelja hér þar til
styrjöldinni lyki. Þungu fargi
var af mér létt og ekki þurfti ég
að hafa frekari áhyggjur af
„gömlu mönnunum frá Grund“
því þeir reyndust vera breskir
hermenn og stafímir á öxlum
þeirra voru riffiar; Eftir þetta
hjólaði ég áfram. I miðbænum
var allt fullt af hermönnum
sem þrömmuðu frá höfninni
og inn í bæinn. Tvær stórar
herflugvélar hringsóluðu yfir
bænum. Á ytri höfninni lágu sjö
bresk herskip fyrir ankemm. Tvö
beitiskip, Berwick og Sheffield, og
fimm tundurspillar. Bretar voru að
handtaka alla Þjóðverja sem þeir
náðu til, þar á meðal þýska ræðis-
manninn dr. Gerlach og starfsfólk
hans. Hér voru einnig staddir 62
þýskir skipbrotsmenn sem höfðu
bjargast þegar flutningaskipið
Bahia Blanca fórst út af Látrabjargi
10. janúar 1940 þegar það rakst á
ísjaka. Togarinn Hafsteinn bjargaði
áhöfninni og tók Magnús bróðir
minn þátt í þeim aðgerðum. Skip-
verjar höfðu dvalist á Herkastalan-
um allar götur síðan. Var farið með
alla Þjóðverja niður að höfn þar
sem þeir voru ferjaðir um borð í
herskipin.
Ég hitti Halldór í Fiskhöllinni.
Menn voru greinilega í miklu upp-
námi yfir því sem var að gerast við
Reykjavíkurhöfn og mikið um það
rætt. Einhvern veginn tókst okkur
Haildóri að fylla hestvagninn af
físki og slíta okkur frá vinnufélög-
unum. Síðan héldum við vestur á
Seltjarnarnes, því þetta var „Nes-
dagur“, en á mánudögum, miðviku-
dögum og föstudögum var farið um
allt Seltjarnarnes fyrir hádegi.
Boðberi gleðitíðinda
Það fólk sem við hittum á leið
okkar var almennt felmtri slegið
því allir töldu vist að það væru
Þjóðverjar sem hefðu hertekið ís-
land og var fréttunum um að þetta
væru Bretar vel tekið. Þegar við
komum að Mýrarhúsaskóla var þar
samankomið margt manna af
næstu bæjum. Seltjarnarnes var að
mestu sveit á þessum tíma. í
brekkunni hjá Mýrarhúsaskóla var
Brekka og þar fyrir vestan Páls-
bær, Mýrarhús, Bollagarðar og
Bygggarður. Þar fyrir sunnan voru
Ráðagerði, Nýibær og Nesstofa og
Grótta vestast. Við Skerjafjörð
voru Bakkakot og Bakki og Hrólfs-
skáli og litlu austar Melshús. I tún-
jaðrinum austur af Nesstofu voru
þrjú hús og búið að leggja götu-
slóða að þeim frá Nesvegi (nú
Lindarbraut). Eitt þessara húsa
hafði upphaflega verið byggt sem
sumarbústaður og hét Sólvangur.
Það stendur enn við Lindarbraut.
Þar bjuggu þýsk læknishjón, dr.
Karl M. Kroner og Irmgard
víst að þarna væri um að ræða vist-
menn á Grund sem ellin væri farin
að leika svo illa að þeir væru orðnir
ruglaðir. Ástæða þessarar ályktun-
ar var sú að allir vistmenn á Grund
gengu í brúnum vaðmálsfötum á
þessum tíma. Ég sá mennina og var
sammála að hegðun þeirra gæti
engan veginn talist eðlileg. Móðir
mín tók af mér loforð um að ég færi
til þeirra og fylgdi þeim heim á
Grund.
Þegar ég hjólaði austur Fálka-
götu til vinnu minnar, höfðu flestir á
Grímsstaðaholtinu safnast saman á
mótum Fálkagötu og Smyrilsvegar.
Fólkið ræddi mikið saman og var
greinilega mikið niðri fyrir og kvíð-
ið. Það kallaði til mín og bað mig
lengstra orða að fara ekki í bæinn
því Þjóðverjar væru búnir að her-
nema ísland, þýsk herskip á höfn-
inni og þýskir hermenn gengnir á
land. Ekki hvarflaði að nokkrum