Morgunblaðið - 02.04.1998, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 1998 33
LISTIR
• •
Ondvegisverk
í viðhafnarútgáfu
MINNINGARTAFLA sem Samúel Eggertsson teiknaði og gaf út 1914
er þrjár aldir voru liðnar frá fæðingu sr. Hallgríms Péturssonar.
ar eins vetrar námi í einni grein
mynd- og handmennta taka þeir
próf í þeirri grein og eiga þá að vera
fullfærir að kenna hana í 1.—10.
bekk grunnskólans! Enginn vafi að
vel sé unnið í þessum kennaradeild-
um, en það hljóta flestir utan ráða-
manna að sjá, að þetta er of skamm-
ur námstími fyrir kennaranemann
og nokkuð langt í land að hann
öðlist þá leikni og yfirsýn í greininni
sem nauðsynlegt má telja. Bók-
námsdýrkunin kemur óvíða betur
fram en þarna, afmarkað nám í
myndmenntagreinum yrði aldrei
látið nægja til inngöngu í kennara-
háskólann eða hvaða háskóla sem er
þótt neminn hefði margra ára nám í
mynd- og handmennt og væri jafn-
vel landsþekktur á því sviði. Mynd-
og handmenntagreinar eru fyrir
borð bornar í flestum framhalds-
skólum, nokkrir fjölbrautaskólar
eru þó undanskildir, og er hér um
stórt gat að ræða í menntakerfmu.
Ofurkapp er lagt á námsgiæinar til
samræmdra prófa í grunnskólanum
en myndmennt ýtt til hliðar sem sé
hún lítilsiglt aukafag til uppsláttar
og þykjustu. Mikilvægt er að hafa
þá staðreynd í huga þegar námskrá
er samin því hún verður að byggjast
á raunveruleikanum og vera í sam-
ræmi við kröfur nútímans og vax-
andi vægi skynrænna atriða á fjöl-
tækniöld. Út í hött að byggja á
námsþáttum sem uppfræðarinn hef-
ur hvorki staðgóða þekkingu á né
þjálfun tii að kenna. Hér þarf að
auka sjónlestur og koma að sjón-
listasögu og vísa skal til og minna á,
að í kennaranáminu er meginveig-
urinn að nemandinn læri til þeirra
verka sem hann á að vinna þegar út
á akurinn er komið. Til þess þarf
tíma sem sýnist ekki fyrir hendi.
Ef grunnskólanámið er vel upp
byggt, nemendur hafa hæfa kenn-
ara, nægan tíma úr að spila og full-
nægjandi alhliða aðstöðu, má gera
ráð fyrir að það verði til muna ár-
angursríkara fyrir flesta nemendur,
þeim auðnist að ná þeiiri undir-
stöðuþekkingu og hæfni sem gerir
þá færa til að stunda frekara nám í
framhaldsskólum eða jafnvel takast
strax á við þann veruleika sem birt-
ist í amstri þjóðfélagsins. Förum við
enn neðar í kennslustigann og til
hinna svonefndu for- eða leikskóla-
barna gilda þar sömu lögmál um
virka kennslu er auðgar sköpunar-
gleðina og ímyndunaraflið og gerir
þau næmari á umhverfið, sem er
grunnur þess sem menn hafa gefið
heitið lífsleikni.
Þetta eru engar nýjar staðreynd-
ir og svo snemma sem 1969 var í
Þýskalandi gefin út merkileg bók,
Vorschulkinder, er greindi frá
skynrænni þjálfun forskólabarna
og vægi þess að þau uggötvuðu og
upplifðu umhverfi sitt. Þar var lögð
rík áhersla á, að það væri ekki á
toppinum sem þyrfti menntuðustu
kennarana heldur neðstu skólastig-
unum. Skrifaði ég sérstaklega um
bókina meður því að mín eigin börn
voru á þeim tíma píslarvottar kenn-
ara sem höfðu nokkurra vikna
þjálfun í að kenna þeim í forskóla
og vissu ekki sitt rjúkandi ráð er sú
ófullkomna hraðsoðna menntun var
uppurin.
Eftir að hafa rýnt í nokkur atriði
úr skýrslunni til frekari umhugsun-
ar og skoðunar, er mat mitt að þar
sé margt gott og vel sagt, það væri
nú annað hvort. En í heild finnst
mér hún meingölluð og vona að
málin verði betur skoðuð áður en
lengra er haldið. Skal að lokum vís-
að til hvernig farið er endurtekið
yfir strikið um óraunhæfar ályktan-
ir og væntingar: Nemendur grunn-
skóla fá eins og er tvær kennslu-
stundir í smíði, vikulega hálfan vet-
urinn. Hver kennslustund er 40
mínútur, ákveðinn tíma þarf til að
hefja kennsluna og ákveðinn tíma
til að ganga frá. Það verður þá
rúmlega ein klukkustund sem nem-
endur fá vikulega til námsins í 12
skipti á hverju námsári og er þá ríf-
lega reiknað. Þetta verður að hafa í
huga þegar námskráin er samin.
Hversu mikið er mögulegt að
kenna á tveimur vinnudögum og
ætli sé ekki nauðsynlegt að auka
allmikið við þennan námstíma áður
en námskröfurnar verða meiri og
flóknari samkvæmt fjarstýringu
títuprjónafræðinga og fundahalda-
fíkla þar sem einingar og áfangar
ráða för en ekki innihald og stað-
reyndir?
Námskráin þarf að byggjast á
raunveruleikanum í skólastarfinu,
á grundvallarkröfum en vera þó
sveigjanleg. Hvernig í ósköpunum
er þá mögulegt að semja ítarlegar
klásúlur um lokamarkmið í list-
greinum sem gera kröfur um
margfalt meiri tíma, skipulegri og
dýpri áherslur en iyrir hendi eru?
Þetta er afar fínt á pappírunum en
nokkuð langt frá raunveruleikan-
um í skólastofunum og virkar sem
þrúgandi ok og dragbítur á nem-
endur.
Á bls. 5 er talað um að grind
námskrárinnar sé samsett af ferl-
um. Þau eru, sköpun, túlkun og
tjáning annars vegar og skynjun,
greining og mat hins vegar. Eg bið
forláts, en hélt að skynjun þyrfti að
koma fremst í þessari fróðlegu upp-
talningu, hafa algjöran forgang.
Gerandinn þarf vel að merkja að
skynja eitthvað í umhverfi sínu,
himni, hafi og hauðri áður en hann
fer að skapa.
Talað er um kennslutíma i hann-
yrðum í 1.-8. bekk, þar er gert ráð
fyrir að nemendur fái tvær viku-
stundir í handavinnu hálft skólaárið
eða eina vikustund allt skólaárið. í
9. og 10. bekk eru hannyrðir val-
grein.
Myndmennt á að fá tvær
kennslustundir á viku í 1.-8. bekk
og skal vera valgrein í 9. og 10.
bekk. Þar er gert ráð fyrir að nem-
endur verði í hámarki 15 í hverri
kennslustund. Frábært ef þessar
hugmyndir stæðust en hvað hindrar
það? Einfaldlega að talið er að
kennurum í myndmennt þyrfti að
fjölga um 200 (!) í grunnskólum
landsins og fullbúnum mynd-
menntastofum um helming, því eins
og nú er eru engir skiptitímar í
myndmennt. Er raunhæft að þetta
verði að veruleika á næstu 5 árum
sem eru tímamörk námsáætlunar-
innar? Og áður en svarið er gefið
brennur einnig á að svara því hvort
kennsluliðið hafi réttindi, næga
þekkingu og færni til að kenna
þessar námsgreinar.
Nær kemur sá tími, að menn
standa með báða fætur á jörðinni,
samsamast raunveruleikanum um
leið og þeir spá í framtíðina?
BÆKUR
S á 1 in a r
PASSÍUSÁLMAR
eftir Hallgrím Pétursson. 240 bls.
Útg. Landsbókasafn íslauds _ Há-
skólabókasafn. Prentun: Stein-
dórsprent - Gutenberg ehf.
Reykjavík, 1996.
PASSÍUSÁLMARNIR eiga sér
vísan samastað í meðvitund Islend-
inga. Það er því hvergi ófyrirsynju
að Landsbókasafnið hefur nú sent
frá sér nýja útgáfu verksins sem er
í senn fræðileg og aðgengileg en
jafnframt vönduð og glæsileg og í
hvívetna sæmandi þessu öndvegis-
verki. I formála er minnt á að til sé
einungis eitt handrit með hendi
skáldsins. Og það sé varðveitt í
safninu. Og það sé »einn mesti dýr-
gripur safnsins«. Haft er fyrir satt
að það sé sama handritið sem Hall-
grímur sendi Ragnheiði Brynjólfs-
dóttur vorið 1661. Síðan fór það um
margar hendur. Næst á undan safn-
inu átti það Jón Sigurðsson forseti
en þar áður Jón Guðmundsson rit-
stjóri. I útgáfu þessari er stafréttur
texti prentaður við hliðina á eigin-
handarritinu; ennfremur lestexti
svokallaður. Að lokum er svo ítarleg
bókfræði þar sem taldar eru upp
allar fyrri útgáfur sálmanna, einnig
útvarpslestrar, hljóðrit og útgáfur á
erlendum málum. Margir hafa kom-
ið nálægt útgáfu þessari og er ekki
annað sýnna en þeir hafi hver og
einn unnið verk sitt af alúð og kost-
gæfni.
Svo mikið hefur verið skrifað um
Passíusálmana og höfund þeirra
gegnum tíðina að varla hæfir að
auka við þau fræði hér og nú. Með-
al þeirra, sem rituðu um skáldið
fyrr á tíð, má nefna Pál Vídalín,
Vigfús Jónsson í Hítardal, Jón
Marteinsson og Jón Olafsson
Grunnvíking, Hálfdán Einarsson
skólameistara, Gísla Konráðsson
og að lokum Grím Thomsen sem sá
um útgáfu Sálma og kvæða 1897.
Mest að vöxtum - þess sem skrifað
hefur verið á þessari öld - mun
vera tveggja binda rit Magnúsar
Jónssonar guðfræðiprófessors.
Kunn er einnig ritgerð Halldórs
Kiljans Laxness, Inngangur að
Passíusálmum. Prófessorinn skoð-
aði verkið með guðfræðina að leið-
arljósi auk þess sem persónusagan
var honum ofarlega í sinni. Lax-
ness leit hins vegar til aldarfarsins
og vanmáttar mannsins andspænis
strangleika kennivaldsins. Þannig
horfir raunar hver frá sínum sjón-
arhóli.
En samtíð Hallgríms - hvernig
tók hún þessum stórbrotna skáld-
skap? Ekkert verk stekkur svo al-
skapað út úr höfði skálds að les-
endur þurfi ekki tíma til að átta sig
á því, meðtaka það, tileinka sér það
og að lokum viðurkenna það sem
arfleifð kynslóðanna. Ekki er lík-
legt að allir hafi verið jafnfljótir að
taka þannig við Passíusálmunum.
Maður nokkur, sem betur þóttist
vita, tók sér fyrir hendur að lag-
færa þá lítils háttar í samræmi við
þá guðfræði sem hann taldi réttari.
Þótt kenning hans hafi vafalaust
verið »rétt« út frá einhverju sjón-
armiði séð var leiðréttingin strax
tekin óstinnt upp. Bendir það til að
sálmarnir hafi fljótlega náð þeirri
alþýðuhylli sem þeir hafa síðan
notið. Sérhver öld hefur sótt til
þeirra styrk og huggun. I Passíu-
sálmunum getur hver og einn kom-
ið auga á einhverja samsvörun við
eiginn reynsluheim. Grímur Thom-
sen orðaði það öðrum betur er
hann sagði að Hallgrímur hefði
verið »sannur meistari í því að
heimfæra trúarlærdómana og hina
helgu sögu upp á atburði mannlíf-
ins, sveigja henni að tilfinningum
mannsins, finna nýjar hliðar á því
alþekta og gefa hinu hversdagslega
helgidagsblæ.«
Að birta stafrétta textann er
meira en bókfræðileg ræktarsemi.
Þó stafsetningin hafi ekki fylgt
framburði á öld Hallgríms fremur
en nú segir hún okkur sitthvað um
stíi skáldsins, svo og um tungutakið
almennt á 17. öld. Málfar skáldsins
mátti heita tiltölulega hreint í sam-
anburði við mai’gan annan texta
sem færður var í letur á sama tíma.
Hallgrímur var ekki að predika fyr-
ir guðfræðingum. Hann var að
yrkja fyrir alþýðu manna.
Þessi veglega útgáfa _ »bundin í
nautsskinn með satínáferð« - er
ekki aðeins til lestrar ætluð. Hún er
líka til að eiga, varðveita. Svo mjög
hefur þjóðin trúað á þetta verk að
margur hefur látið leggja eintak sitt
með sér í gröfina. Það skýrir meðal
annars affóll þau sem orðið hafa á
fyrri tíma útgáfum.
Svo mikils háttar sem útgáfa
þessi hlýtur að teljast, hið ytra sem
innra, getur bókin - stærðar sinnar
vegna - hvergi talist lipur í hendi.
Eftir sem áður verður því þörf á
handhægum útgáfum þessa öndveg-
isverks.
Erlendur Jónsson
Háa e með fullum hljómi
TÓNIAST
Hafnarborg
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Alda Ingibergsdóttir og Ólafur
Vignir Albertsson fluttu söngverk
íslenskra og erlendra tónhöfunda.
Mánudaginn 30. mars 1998.
UNDIR yfirskriftinni „Tónleika-
röð á afmælisári“, vegna 90 ára af-
mælis Hafnarfjarðarbæjar og 15
ára afmælis Listamiðstöðvarinnar
Hafnarborgar, þreytti Alda Ingi-
bergsdóttir frumraun sína sem
fullgildur söngvari, eftir að hafa
lokið námi erlendis með því að taka
Fellowship-gráðu frá Trinity Col-
lege 1996, enda mótaðist efnisval
og flutningur af sannkallaðri fag-
mennsku.
Sex fyrstu viðfangsefnin voni ís-
lensk sönglög,_ fyrst Á fjallinu og
Haust eftir Árna Gunnlaugsson,
ágæt og stílhrein lög er Alda söng
mjög fallega, þá tvö eftir Sigfús
Halldórsson, Lítill fugl og Dagný,
og þá tvö lög við kvæði Halldórs
Laxness, Voi’vísa og Hjá lygnri
móðu. Alda flutti öll þessi lög eink-
ar fallega, sérstaklega Dagnýju og
Vorvísuna.
Flest viðfangsefni tónleikanna
voru Lieder-söngvar; Er ist’s,
Schneeglöckchen og Auftrage eftir
Schumann og önnur þrjú eftir
Mendelssohn, Auf Fliigeln des
Gesanges, Bei der Wiege og Neue
Liebe, sem er gert við þann texta
Heines sem Jónas Hallgi-ímsson
stældi með ljóðinu Stóð ég úti í
tunglsljósi. Oll lögin voru mjög fal-
lega sungin en sérstaklega Snjó-
klukkurnar, Á vængjum söngsins
og Ný ást.
Frönsku Lieder-söngvamir Le
Colibri og Les Papillons, eftir
Chausson, og Le Secret og Nell,
eftir Fauré, vora ekki síður vel flutt
en minna bragð var að Allerseelen
og Stándchen eftir R. Strauss, því
þótt ílutningur þeirra væri hinn
vandaðasti vantaði Öldu þann und-
irtón sem er mikilvægur í þessum
meistaraverkum. I tveimur síðustu
viðfangsefnunum nutu sín afar vel
raddhæfileikar Öldu, sem birtast í
sérlega fallegri og hreinni tónun á
efra sviðinu, eins og heyra mátti í
aríunni So anch’io la virtú magica
úr Don Pasquale eftir Donizetti, er
hún með fullum hljómi söng án
áreynslu upp á háa e (þrístrikað e).
Öll arían var hið besta flutt og má
hiklaust slá því fóstu að Alda gæti
náð langt sem „coloratura“-söng-
kona. Næstsíðasta arían, Depuis le
jour eftir Gustave Charpentier
(1860-1956), var í raun eina við-
fangsefnið sem ef til vill hefði mátt
sleppa, því þótt hún væri vel flutt
er þar um að ræða heldur svona
litilfjörlega tónsmíð. Annars vai-
þessi Charpentier merkilegur fyrir
stofnun tónslistarskóla er veitti
stúlkum úr verkamannafjölskyld-
um ókeypis kennslu í tónlist.
Með þessum glæsilegu tónleik-
um hefur Alda Ingibergsdóttir tek-
ið sér stöðu meðal okkar bestu
söngvara og á hásviðinu á hún fáa
sína líka fyrir léttleika og óvenju-
fallegan hljóm og eins fyiT segir
ætti hún að geta náð langt sem
„coloratura“-söngkona. Ólafur
Vignir Albertsson „lék við hvern
sinn fingur“ og var leikur hans sér-
lega fallega mótaður í
Schneeglöckchen, Neue Liebe, Les
Papillons, báðum lögunum eftir
Fauré og sömuleiðis í Stándchen
eftir Strauss, enda er nokkuð lagt í
píanóleikinn af höfundunum, sem
allir lögðu áherslu á samvirka túlk-
un söngraddar og píanós í Lieder-
söngvum sínum.
Jón Ásgeirsson