Morgunblaðið - 26.04.1998, Qupperneq 6

T 8«;r IÍHHA .í)S' ÍI'JöAOUMMtlB ______GIHAJaVHLDflOM
6' •"SUNNUDAGUR 26. APRÍL 1998 ---------------------—” ” " ' ; ~ ’ MÖK'fíUSlES^F
ERLENT
Reuters
CARL Bildt hefur verið sá stjórnmálamaður, sem flestir Svíar vilja sjá sem forsætisráðherra, samkvæmt skoðanakönnunum síðustu misserin. Hinn sterka ímynd Bildts gerir hins veg-
ar að verkum að aðrir forystumenn flokksins falla í skugga hans. Göran Persson forsætisráðherra hefur jafnframt verið að sækja í sig veðrið í könnunum og helstu leiðtogar Jafnaðar-
mannaflokksins njóta góðs af því að gegna ráðherraembættum.
Nýjar leiðir eða við-
gerð á gamla kerfínu?
f V B AKSVIÐ
Kosningaskjálfti er farinn að gera vart
við sig meðal sænskra stjórnmálamanna,
en þar verða þing- og bæjarstjórnar-
kosningar í haust. Sigrún Davíðsdóttir
segir kosningarnar snúast um hvort
fara eigi nýjar leiðir eða eða láta nægja
viðgerðir á gamla kerfínu.
VERÐUR Göran Persson
áfram forsætisráðherra,
eða kemst Carl Bildt leið-
togi Hægriflokksins aftur
að? Pessi spuming heyrist oft í sam-
bandi við væntanlegar þingkosning-
ar í Svíþjóð í haust. En það eru
kannski fleiri kostir í boði og spum-
ingin snýst ekki aðeins um hver velj-
ist til forystu, heldur hvort ein-
hverju verður hnikað til í fyrirmynd-
arríld áttunda áratugarins og þá í
hvaða átt. Einn viðmælandi Morg-
unblaðsins kvað svo sterkt að orði að
héldu jafnaðarmenn völdum væri út>
séð um nyjungar í Svíþjóð næstu ár-
in, en næðu hægriflokkamir að
mynda stjóm væri búið að setja
jafnaðarmenn til hhðar í sænskum
stjómmálum um langt skeið.
Vandamálin og
kosningamálin
Helsti vandinn, sem við blasti
þegar jafnaðarmenn komust aftur
til valda 1994 eftir þriggja ára
hægristjóm undir forsæti Bildts,
var efnahagsvandinn. Svíar höfðu
varla þekkt atvinnuleysi eftir stríð
og það var þeim þungt áfall að sjá
atvinnuleysið fara úr 1,5 prósentum
1990 í 8 prósent 1994 og sjá það síð-
an hækka enn og nálgast evrópska
meðaltalið upp á tólf prósent. Þegar
Persson tók við flokksforystunni og
forsætisráðherraembættinu af
Ingvar Carlsson 1996 var hann
fljótur að lofa því að helminga at-
vinnuleysið fyrir næstu kosningai-.
Það hefur þó ekki gengið eftir, því
þó atvinnuleysið hafi eitthvað sjatn-
að stafar það meira af ýmiss konar
opinberum tilboðum til atvinnu-
lausra en aukinni atvinnu.
Vandinn, sem hægristjórnin átti
við að glíma á sínum tíma var af-
leiðing níunda áratugarins og stirð-
busalegs jafnaðarkerfisins, sem
ekki hafði verið aðlagað breyttum
aðstæðum. Gjaldþrot og bankaþrot
um 1990 skfluðu sér í atvinnuleysis-
tölum, skattalækkun 1989 hafði
meiri áhrif til lækkunar skatttekna,
en búist var við og frjálshyggjuvið-
brögð hægristjómarinnar höfðu
ekki tilætluð áhrif, svo afleiðingin
var áfall, sem Svíar em fyrst núna
að rétta úr kútnum eftir.
Skattamálin em sígilt deilumál í
Svíþjóð eins og víðar, en nú hafa
opnast nýjar viddir í þeirri um-
ræðu. Sænskir atvinnurekendur
kvarta ekki undan fyrirtækjaskött-
um, heldur einkum og sérílagi und-
an launasköttum. Það hefur nú orð-
ið til þess að stórfyrirtæki eins og
Ericsson hótar að flytja höfuðstöðv-
ar sínar til London. Carl Bildt talar
óspart fyrir lægri sköttum, því það
geti ekki verið réttlátt að lág- og
meðallaunafólk beri þyngstu byrð-
arnar meðan hálaunafólk geti bara
axlað sín skinn og flutt í annað land
með þægilegra skattkerfi.
Velferðarmálin era líka hitamál í
þessu fyrrum fyrirmyndarlandi,
þar sem öll vandamál virtust leyst.
I síðustu kosningum vora það bóta-
málin, en nú eru það skólamál og
umönnun aldraðra. í dönsku kosn-
ingunum nýlega talaði Uffe Ellem-
ann-Jensen, þáverandi formaður
Venstre, um að Danir greiddu
skatta fyrir miða á fyrsta farrými,
en fengju í raun aðeins þriðja
flokks þjónustu. A svipaða strengi
slær Bildt er hann bendir á að Sví-
ar borgi heimsins hæstu skatta en
fái ekki lengur heimsins bestu þjón-
ustu fyrir. í haust sýndi sænska
sjónvarpið skelfilegar myndir frá
sænskum elliheimilum, þar sem
gamla fólkið lá vanhirt og bjargar-
laust. Persson lofar nú auknu fé til
elliheimila og umönnunar gamal-
menna, en frá róttæku starfsfólki
þar heyrist gjarnan að það séu ekki
peningar sem skorti, heldur þurfi
að endurskipuleggja þennan hluta
velferðarkerfisins og því hamra
hægriflokkamir gjaman á líka.
Skólamál era annað stórmál, því
hvemig eiga Svíar að koma til móts
við nýja tíma nema gera stórátak í
menntun til að eiga aðgang að
þekkingarþjóðfélagi framtíðarinn-
ar? Bildt talar mikið um auknar
kröfur sem skólinn eigi að gera,
meðan jafnaðarmenn era meira á
hefðbundnu nótunum, enda sjálfir
höfundar sænska skólakerfisins. í
Evrópumálum hafa jafnaðarmenn
hægt um sig, því eins og Ingmar
Karlsson, sendiherra og höfundur
bóka um Svíþjóð, segir naut ESB-
aðild aðeins meirihluta einn dag í
Svíþjóð og það var daginn sem at-
kvæðagreiðslan fór fram. Síðan
hafa efasemdh-nar hrannast upp og
sljó Evrópustefna sænsku stjómafy
innar hefur ekki eflt áhugann. I
stuttu máli snýst baráttan um nýj-
ungar og nýjar leiðir, eða viðgerð
gamla kerfisins, því sænskir jafnað-
armenn hafa sýnt þess lítil merki
að þeir aðhyllist markaðshyggju og
nýjungahyggju breskra skoðana-
bræðra, sem predika endurnýjun
eða dauða.
Höfuðandstæðingarnir tveir
I augum Jafnaðarmannaflokks-
ins og verkalýðshreyfingarinnar,
sem fylgir flokknum eins og jörðin
sólinni, virðist Carl Bildt hættuleg-
asti andstæðingurinn, svo áróður-
inn beinist mjög að honum per-
sónulega. Mánudaga notar Bildt til
að fara út á land, heimsækja vinnu-
staði og halda kvöldfund og þessa
reglu hefur hann haft frá því áður
en hann varð forsætisráðherra 1991
og gerði það einnig meðan hann sat
í embætti. Nýlega var sýnt í sjón-
varpinu frá mánudagsfundi Bildts í
skóla nokkrum, þar sem ungur
maður sat á fremsta bekk. Hann
fór svolítið hjá sér, þegar hann var
spurður hvort hann væri njósnari,
en sagðist vinna hjá Jafnaðar-
mannaflokknum og hefur það sem
starfa þessa mánuðina að fara á
hvem og einn einasta opinberan
fund Bildts og gefa flokksskrifstof-
unni skýrslu um málflutning hans.
Bildt sagði hins vegar með
kímniglampa í augum að líklega
hefði hann fleiri starfsmenn í röð-
um Jafnaðarmanna en í eigin
flokki. Þetta var óneitanlega áhuga-
verð innsýn í hversu mjög flokkur-
inn einbeitir sér að Bildt.
Áhersla á persónur umfram mál-
efni er ekkert nýtt fyrirbæri í
stjómmálum. Hins vegar er staða
Bildts einstök miðað við aðstæður í
nágrannalöndunum. Hann nýtur
mildllar virðingar langt út fyrir
raðir flokksmanna sinna fyrir djúpa
þekkingu á þeim málefnum sem
hann fæst við og áhuga hans og
þekkingu á erlendum málefnum er
viðbrugðið. Störf hans í Bosníu á
vegum Evrópusambandsins styrktu
enn álit hans. Enginn vafi er á að
flokkurinn nýtir sér mjög þetta
mikla álit, en um leið hefur það haft
í for með sér að hann gnæfir hátt
yfir aðra samflokksmenn. Bildt er
því í raun ímynd Hægriflokksins og
minna fer fyrir öðrum flokksmönn-
um. Ekki síst er kvartað yfir að
enginn kvenkyns stjórnmálamaður
sé áberandi í röðum Hægriflokks-
ins, þó þeir hafi nokkrum dugandi
stjórnmálakonum á að skipa.
Yfirbragð keppinautanna er allt
annað, þar sem Göran Persson hef-
ur átt í brösum með embættið, sem
hann hefur aðeins setið í síðan 1996
að hann tók við af Ingvar Carlsson,
sem flokksleiðtogi og forsætisráð-
herra, er Mona Sahlin féll úr náð-
inni vegna greiðslukortaóreiðu.
Persson hefur komið klaufalega
fyrir, líkt og hinn danski starfs-
bróðir hans Poul Nyrup Rasmus-
sen en báðir hafa líka styrkst í
embætti. Nánustu samstarfsmenn
Perssons hafa svo það forskot fram
yfir keppinauta sína í Hægriflokkn-
um að þeir eru ráðherrar og hafa
því gott tækifæri til að koma sér og
pólitískum áhugamálum sínum að.
Forskot Carl Bildts minnkar -
Hægri vængurinn styrkist
Vandlega er fylgst með reiptogi
Bildts og Perssons í skoðanakönn-
unum. Stuðningur kjósenda við
Bildt hefur undanfarið alltaf legið
vel fyrir ofan það fylgi, sem flokk-
urinn hefui’ í skoðanakönnunum.
Kannanir Sifo-stofnunarinnar sýna
að þegar flokkamir höfðu jafnmikið
fylgi kjósenda, um 30 prósent, í
desember 1995, studdu 43 prósent
Bildt, en 37 prósent Persson. Síðan
hækkaði stjarna Bildts jafnt og þétt
meðan hann var í Bosníu og þegar
hann kom heim í haust vildu 56 pró-
sent Bildt sem forsætisráðherra,
meðan aðeins 25 prósent nefndu
Persson. Síðan hefur dæmið verið
að snúast við og hefur Persson nú
stuðning 37 prósent kjósenda á
móti 45 prósentum Bildts. Eins og
Svenska Dagbladet benti á þá er
besta leiðin til að öðlast traust sem
forsætisráðherra að vera forsætis-
ráðherra.
En þó Bildt og styrkur Hægri-
flokksins skipti miklu máli á hægri-
vængnum, þá var hægristjórn hans
samstjórn fjögurra flokka, þar sem
einn flokkur, Miðflokkurinn, stökk
af í lokin. Það er því athyglisvert að
samkvæmt nýlegri skoðanakönnun
Dagens Industrí eru hægriflokk-
arnir að styrkjast og virðast hafa
meirihluta.
Hugsanlegir samstjórnarflokkar
Hægriflokksins eru hinir sömu og
áður: Hinn frjálslyndi þjóðarflokk-
ur, Kristilegi demókrataflokkurinn
og svo Miðflokkurinn. Þjóðarflokk-
urinn var vinsæll á síðasta áratug
undir forystu Bengt Westerbergs,
en hefur átt erfitt uppdráttar und-
anfaiin ár, meðal annars vegna for-
mannsskipta. Lars Leijonborg nú-
verandi formaður hefur alla burði
til að geta orðið farsæll formaður.
Hann er þrælvanur stjórnmálamað-
ur með hæglátt, öruggt og geðfellt
yfirbragð. Sér við hlið hefur hann
hagfræðinginn Carl B. Hamilton,
sem vísast er ýmsum íslendingum
kunnur eftir Islandsheimsókn sína.
Nú virðist sem flokkurinn sé aftur
farinn að sækja í sig veðrið.
Kristilegi flokkurinn jaðrar við
fall, en hefur löngum sýnt að hann á
trygg ítök í sænskum kjósendum,
þegar á reynir. Hinn margreyndi
formaður hans til margra ára Alf
Svensson hefur nýlega látið í veðri
vaka að þó hann styðji eindregið
hægristjórn, þá ráðist það af kosn-
ingunum hvort Bildt sé augljóst
forsætisríðherraefni. Sjálfur gæti
hann verið heppilegur til að sam-
eina alla hægriflokkanna.
Miðjuflokkm-inn hefur verið
veikasti hlekkurinn á hægrivængn-
um eins og sýndi sig þegar Olof Jo-
hannsson fór úi' stjóminni í júní
1995 er bygging Eyrarsundsbrúar-
innar var samþykkt, en Johannsson
var umhverfisráðherra og svarinn
andstæðingur brúarinnai’. Nú er
Johannsson nýhættur og allt bendir
til að næsti formaður verði Lennart
Dahléus, sem er talinn hallari undir
hægrivænginn.
Það var Johannsson, sem kom
minnihlutastjórn jafnaðarmanna til
aðstoðar, svo hún var ekki háð
vinstrivængnum. Sá stuðningur
virðist ekki hafa eflt vinsældir
flokksins, þar sem flestir flokks-
menn þessa gamla bændaflokks
virðast heldur samsama sig hægri-
vængnum en jafnaðarmönnum. A
velmektardögum flokksins undir
forystu Torbjörn Fálldins forsætis-
ráðhérra á áttunda áratugnum
hafði flokkurinn fylgi 25 prósenta
kjósenda, en undir stjóm Johanns-
sons hafa ítökin minnkað jafnt og
þétt og nú nýtur hann stuðnings 6-7
prósenta kjósenda.
Á vinstrivængnum eru svo
Vinstriflokkurinn og Umhverfis-
flokkurinn. Þegar jafnaðarmönnum
gekk sem verst virtist Vinstriflokk-
urinn njóta allt að 17 prósenta fylg-
is og Umhverfsflokkurinn tólf, en
nú liggja báðir flokkamir nokkru
neðar.
Stjómarskipti nú virðast ólík-
legri en þau virtust fyrir um ári en
það er enn allt of snemmt að spá
um hvernig kaupin gerast á kosn-
ingaeyrinni sænsku í haust.