Morgunblaðið - 26.04.1998, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. APRÍL 1998 11
Ólafur ólafsson
Dýrasti sjúk-
dómurinn
ÓLAFUR Ólafsson landlækuir
telur starfsemina á St.
Franskiskusspítalanum í Stykkis-
hólmi vera af hinu góða og
kveðst eiga ágæta samvinnu við
yfirlækninn, Jósep Ó. Blöndal.
Spurður um kostnað í sam-
bandi við þessa meðferð á móti
skurðaðgerð segir hann erfítt að
meta slíkt fjárhagslega. Augljós-
lega séu brjósklos og afleiðingar
af verkjum í baki einn dýrasti
sjúkdómur þjóðfélagsins.
Hann segir tvennt skipta máli í
sambandi við kostnað vegna
sjúkdóms. í fyrsta lagi hversu
lengi sjúklingur þurfi að liggja á
spítala og hversu fljótt hann get-
ur farið að vinna aftur. „Mesti
kostnaðurinn er hinn óbeini. Mér
sýnist vissar tölur benda til að
þessi aðferð sem stunduð er í
Stykkishólmi geti dregið úr
vinnutapi, veikindafjarvistum og
þar með framleiðslutapi, sem
skiptir líklega meira máli en
kostnaður við Ieguna,“ sagði
hann.
Þórlr Haraldsson
Gefa á að-
ferðafræð-
inni tækifæri
„MEÐFERÐIN á St. Fransiskus-
spítalanum í Stykkishólmi hefur
klárlega hjálpað einhveijum
fjölda fólks. Starfsfólkið þar er í
samstarfi við Landspítalann, sem
er háskólasjúkrahús og á þeim
forsendum fékk spítalinn 5 millj-
óna króna aukafjárveitingu í lok
siðasta árs,“ sagði Þórir Haralds-
son aðstoðarmaður heilbrigðis-
ráðherra.
Hann telur að gefa eigi að-
ferðafræðinni tækifæri hér á
landi, enda telja margir sig hafa
fengið bata af þessari meðferð.
Hann bendir á að húsnæðið sé
fyrir hendi og umframkostnaður
sé ekki mikill. „Skurðlæknar
telja brjósklosskurðaðgerð neyð-
arúrræði fyrir ákveðinn hluta
sjúklinga, þar sem aðrar með-
ferðir dugi ekki. Þeir eru orðnir
tilbúnari að velta öðrum mögu-
leikum fyrir sér áður,“ sagði
Þórir.
Þá tók hann fram, að reynsla
af svipaðri bakmeðferð hefði gef-
ist vel erlendis við ákveðinn hóp
sjúklinga.
Jósep þegar við höfðum sest niður
á skrifstofu hans, sem er í senn
skoðunarherbergi, bókasafn og
vinnuaðstaða. í ljós kemur einnig
að vísindaleg úttekt á árangirnum
á SFS sé í bígerð.
íhaldssamar aðgerðir
Skoðunar- og greiningaraðferðir
þær sem Jósep styðst aðallega við
koma frá Bretanum James Cyriax.
Sá hefur verið nefndur faðir stoð-
kerfisfræðanna (Orthopaedic Med-
icine). Aðferðir hans eru taldar
íhaldssamar og af sumum gamal-
dags. Jósep viðurkennir að Cyriax
hafi staðnað á ákveðnu tímabili en
grunnhugmyndir hans séu vel þess
virði að nota enn í dag. Meðferðin
sem Jósep beitir er hins vegar
margs konar og mismunandi eftir
sjúklingum. Sumt er komið frá hin-
um ýmsu kennimönnum í grein-
inni, en annað hefur orðið til hjá
honum sjálfum og samstarfsmönn-
um hans.
Hann bendir á að erlendar rann-
sóknir á sömu eða svipuðum að-
ferðum hafi sýnt fram á ágætan ár-
angur. Ekki megi heldur gleyma
því að mikill meirihluti brjósk-
lossjúklinga lagist með lágmarks-
meðferðum, enda visni brjósklos
óftast, minnki eða hverfi á
nokkrum mánuðum.
„Ég vil taka skýrt fram, að ég
hef ekkert á móti skurðaðgerðum
sem slíkum. Við eigum afbragðs
skurðlækna, sem hafa verið fljótir
að tileinka sér nýjungar. Ég er
hins vegar mótfallinn því, að gripið
sé til skurðaðgerða fyrr en íhalds-
söm meðferð hefur verið reynd til
þrautar og alls ekki fyrr en eftir 6-
8 vikur.
Jurgen Krámer, sem var skurð-
læknir og forseti ISSLS, eins
merkasta samfélags vísindamanna
sem einbeita sér að bakvandamál-
um, sagði eitt sinn í forsetaávarpi,
að kæmist hann að þeirri niður-
stöðu, að brjósklossjúklingur þyrfti
á skurðaðgerð að halda, þá væri
beðið um aðgerð hjá þeim spítala,
sem hefði lengstu biðlistana.
Ástæðan væri sú, að ágætar líkur
væru á bata meðan sjúklingurinn
biði!“
Spítalinn hékk saman
á veggfóðrinu
- Hvernig kom þessi áhugi þinn
á bakvandamálum til?
„Ég vildi starfa úti á lands-
byggðinni og var skurðlæknir á
Sjúkrahúsi Patreksfjarðar á árun-
um 1984-90. Því fylgdi að ég varð
að taka að mér að vera heimilis-
læknir. Ég áttaði mig fljótlega á að
ég kunni ekkert á hreyfikerfið. Ég
var góður í að kippa í liði og gera
við beinbrot, en það sem snerti
ekki skurðaaðgerðir eða gifs kunni
ég ekki. Ungu læknamir, sem ný-
komnir vom úr skóla kunnu ekkert
meira en ég. Ég sá að þarna var
pottur brotinn.“
Enn var Cyriax í huga hans, svo
að Jósep fann út hvar hann átti
heima og hringdi. Því miður varð
hann of seinn, því Cyriax hafði lát-
ist nokkrum mánuðum áður. Jósep
komst þó í samband við ekkju hans
og fékk hana til að útvega sér pláss
á spítala sem sérhæfði sig í þessum
aðferðum. Fyrr en varði hafði hann
hafið nám á spítala í East End í
London. „Spítalinn var alveg að
hmni kominn, hékk nánast saman
á veggfóðrinu, en asskoti kunnu
þeir sitt fag vel,“ segir hann með
aðdáun. Eftir þetta fór hann í
gegnum ýmis námskeið á mismun-
andi spítölum á árunum 1986-1992
og kenndi meðal annars á nám-
skeiðum í London. Einnig fylgdist
hann með og aðstoðaði lækna, sem
starfað höfðu með Cyriax, svo sem
Henry Sanford og Michael Wright
í Harley Street. Einnig fékk hann
inni hjá frægum áströlskum bak-
skurðlækni á Cromwell-sjúkrahús-
inu, Harry Crock, sem hann segist
hafa lært mikið af.
Umburðarlyndir Vestfirðingar
Jósep segir að umburðarlyndi
fólksins á Vestfjörðum og traustið
sem það sýndi, hafi verið algjört
lykilatriði í þróun hans í meðferð
bakverkja. „Maður lærir þessar að-
ferðir ekki með því að lesa um þær
heldur verður maður að þreifa sig
áfram. Fyrstu þrjú árin varð ég að
sjá um alla sjúkraþjálfunina sjálf-
ur, því að engir sjúkraþjálfarar
voru á staðnum. Þegar mig rak í
vörðurnar fór ég til London og
lærði meira. Seinna fékk ég snilld-
ar nuddara, Sólveigu Magnúsdótt-
ur, til að annast sérhæfða nudd-
meðferð. A SFS erum við svo
lánsöm að hafa þrjá afbragðs þjálf-
ara.“
Tveir þeirra útlendinga, sem
Jósep hefur alltaf haldið sambandi
við, eru Nigel Hanchard og Henry
Sanford. Þeir hafa komið hingað
árlega frá 1992 og haldið námskeið.
Jósep segir að þeir þrír séu ekki
viðmælandi þá viku, sem þeir eru á
íslandi. „Við gerum ekki annað en
tala um sjoppuna," segir hann með
glampa í augunum og ekur sér í
stólnum.
Námskeiðin standa í sex daga og
eru aðallega ætluð heimilislæknum
og sjúkraþjálfurum. Jósep segir að
með því að
kenna þessum
tveimur hópum
saman sé verið
að reyna að fá
stéttirnar til að
tjá sig meira
hvora við aðra
og kenna þeim
sameiginlegt
tungumál.
Margir læknar
hafi ekki haft
hugmynd um
hvað sjúkra-
þjálfarar hafa
verið að gera og
kannski ekki
borið alltof
mikla vh-ðingu
fyrir því.
„Menntun
sjúkraþjálfara
hefur breyst
mikið á 10-15
árum og við
læknarnir höf-
um ekki fylgst
með. Þeir eru orðnir hámenntaðir
og kannski hættir að bera virðingu
fyrir okkur. Það felur þá hættu í
sér, að sjálfvirkni hlaupi í sjúkra-
þjálfunina. Læknar eiga að gefa
fyrinnæli um meðhöndlun en ekki
skrifa bara „bakverkir" og „sjúkra-
þjálfun". Það er eins og að senda
sjúkling með lyfseðil út í apótek og
skrifa á hann „lyf við asthma" eða
„meðal við gyllinæð".
Ef menn treysta sjúkraþjálfara
sínum geta þeir einnig, eins og ég
geri stundum, lagt í hendumar á
þeim hvaða aðferð þeir telja besta.
Það er gífurlegur styrkur fyrir
lækni að kunna sjálfur þær aðferð-
ir sem verið er að biðja þjálfarana
að beita. Meðferðin verður mark-
vissari og komið er í veg fyrir að
sjúklingar séu að dandalast mán-
uðum saman hjá fólki, sem er að
beita gjörsamlega marklausri með-
ferð. Þetta á við um hreyfikerfis-
vandamál almennt."
Dregur forvarnagildi
íþrótta í efa
Þegar talið berst að forvörnum
segir Jósep að þar standi hnífurinn
í kúnni. Auðvitað væri best að fá
fullfrískt fólk til að læra stellingar,
líkamsbeitingu og gera æfingar til
að koma í veg fyrir bakverk. „En
til þess þarf að sannfæra það um
að það verði ríkara, grennra eða
sexý,“ segir hann og kiprar augun.
„Það hlýtur að vera á einhvers
konar forsendum af því tagi, sem
fólk stundar líkamsræktarstöðv-
arnar. Ég á erfitt með að skrifa
undir, að fólk stundi líkamsrækt
um þrítugt til að verða heilbrigðara
um sjötugt. Manneskjan er ekki
þannig," segir hann sposkur.
„Ég held því ekki fram að lík-
amsrækt sé óholl, en ég er á móti
því að menn klifi sífellt á því að
íþróttir hafi sjálfkrafa forvarna-
gildi. Ég tel að sú tegund líkams-
og heilsuræktar sem tröllríður öllu
núna geri ekkert meira gagn en að
hjóla eða ganga ferða sinn dags
daglega, synda reglulega eða
stunda dans. Enda hefur enginn
sýnt fram á það með rannsóknum.
Annað hvort eru menn fullkomlega
sannfærðir um að líkamsræktin sé
svona holl eða að þeir óttast niður-
stöðumar. Hingað kemur fjöldi
manns sem hefur í líkamsræktar-
stöðvum verið að gera æfingar sem
við bönnum. Það merkilega er að
æfingamar gerir fólkið undir eftir-
liti. Ég tek það fram að mjög mis-
jafnt er hvað fólk sem rekur lík-
amsræktarstöðvar veit um líkams-
beitingu. Sumir virðast vita afskap-
lega lítið eins og Jónína Benedikts-
dóttir hefur meðal annars bent á.“
Hann leggur áherslu á að mann-
eskjan sé sköpuð til að ganga og
synda og leggur blessun sína yfir
hjólreiðar. „Vel þjálfaður maður
getur gengið endalaust og ganga
er sennilega besti streitueyðirinn
sem hægt er að hugsa sér. Aftur á
móti erum við lélegir hlauparar,
því við nýtum orkuna mun verr.
Við erum líka ágætlega sköpuð til
að synda. Alla
vega virðumst við
hafa meðfædda
eiginleika, sem
tengjast busli í
vatni. Sumir
mannfræðingar
halda því jafnvel
fram að einn for-
feðra okkar hafa
verið sundapi,
sem lifði í ósum
fljóta."
Iþróttaþjálfarar
og heimilislækn-
ar lykilmenn
Jósep leggur
áherslu á að verði
hægt að fá fólk til
að stunda al-
mennilegar for-
varnir og kenna
því hvernig það
eigi að með-
höndla verkina
sjálft sé mikið
unnið. Mjög
skiptar skoðanir séu um gagnsemi
forvarna hjá fullorðnu fólki, nema
það hafi þeim mun meiri einkenni.
Hins vegar ætti forvarnarstarf
meðal barna og unglinga að geta
skilað árangri. Þar telur hann
íþróttakennara og þjálfara vera
geysimikilvæga. Þeir séu í bestri
aðstöðu til að stunda forvarnir í
skólum og íþróttafélögum, en til
þess þurfi hugarfarsbreytingu.
„Eins og er virðist megináhersl-
an lögð á keppnisíþróttir og ein-
hverja afreksmannaframleiðslu,
sem gagnast líklega aðeins örfáum
þegar til lengdar er litið. Það væri
stórkostlegt, ef þetta ágæta fólk
einbeitti sér fyrst og fremst að
kennslu í líkamsbeitingu og reyndi
að ala unga fólkið upp með framtíð
þess sem manneskna í huga en
ekki framtíð þess sem
íþróttagarpa. Auk þess skilst mér
að íþróttafólk kosti heilbrigðiskerf-
ið álíka mikið og reykingamenn,
enda er orðin til heil íræðigrein
sem heitir „Sports Medicine“.“
Of mikið af ónauðsynlegum
rannsóknum
Þegar kemur að greiningu og
meðferð einfaldari bakvandamála
segir Jósep að allt standi og falli
með því að heimilislæknarnir kunni
þessi fræði. Þeim sé nauðsynlegt
að hafa með sér sjúkraþjálfara,
enda eigi að vera sjúkraþjálfari við
hverja H2-heilsugæslustöð sam-
kvæmt reglugerð. „Heimilislækn-
arnir gætu orðið hinir einu, sönnu
sérfræðingar í stoðkerfisvandamál-
um og þá sér í lagi bakverkjum,
sem eru önnur eða þriðja algeng-
asta orsök komu til læknis. Þetta
eru yfirleitt lágtæknivandamál og
krefjast oft þess eins, að tekin sé
nákvæm sjúkrasaga og gerð ræki-
leg skoðun. Hins vegar á að vísa
krónískum og endurteknum bak-
verkjum til sérfræðings. Þessi til-
högun myndi spara heilbrigðiskerf-
inu óhemju fjármuni og vinnu, því
hér er um svo ofboðslega stórt
vandamál að ræða, sem verður ein-
hverra hluta vegna alltaf verra.“
Jósep gagnrýnir að alltof mikið
sé tekið af ónauðsynlegum rönt-
genmyndum, segulómunum og
sneiðmyndum. Með því að draga úr
þeim slær hann á að hægt sé að
spara tugi milljóna króna á ári.
Hann hefur verið í samráðshópi á
vegum landlæknisembættisins,
sem nýlega sendi frá sér leiðbein-
ingar til lækna um greiningu og
meðferð hryggvandamála með
taugarótareinkennum, þ.e. brjósk-
losi, með þetta í huga. „Sagt er í
skákinni, að þeir skáki sem lítið
kunna. Svíarnir segja, að þeir taki
röngtenmyndir sem lítið kunna.
Það á ekki að taka röngtenmyndir,
sneiðmyndir, segulómanir eða
mænumyndir nema læknar óttist
að um sýkingu, krabbamein eða
galla í hrygg sé að ræða eða þeir
séu vissir um að skurðaðgerð sé
nauðsynleg. I langflestum tilfellum
er hægt að greina brjósklos á
sjúkrasögunni og staðfesta grein-
JÓSEP heldur því fram að maðurinn sé ekki skapaður til að silja né
beygja bakið, enda má sjá hvemig hann og sjúkraþjálfarinn Lucia de
Korte beita líkamanum.
Það á ekki að taka
röntgenmyndir,
sneiðmyndir, segul-
ómanir eða mænu-
myndir nema læknar
óttist að um sýkingu,
krabbamein eða galla
í hrygg sé að ræða
eða þeir séu vissir
um að skurðaðgerð
sé nauðsynleg. í
langflestum tilfellum
er hægt að greina
brjósklos á sjúkra-
sögunni og staðfesta
greininguna með ná-
kvæmri skoðun.