Morgunblaðið - 03.07.1998, Qupperneq 24

24 FÖSTUDAGUR 3. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
UMHVERFISVERNP í BANPARÍKJliNUM
Mikil andstaða er við Kyoto-samninginn á Bandaríkjaþingi
Trúa að tæknin geti leyst
öll mengunarvandamál
Orðspor Bandaríkjamanna í umhverfísmál-
um er ekki sérlega gott, enda eru þeir
ábyrgir fyrir losun um 25% af öllum gróð-
urhúsalofttegundum í heiminum. Andstaða
er við Kyotosamninginn bæði meðal
stjórnvalda og almennings. Líklega er þó
hvergi í heiminum að fínna jafnmikla
tæknikunnáttu í mengunar- og umhverfís-
málum og 1 Bandaríkjunum og margir
virðast trúa því að tæknin geti leyst öll
vandamál. Egill Ólafsson var í Bandaríkj-
unum og kynnti sér umhverfísmál.
Morgunblaðið/Egill
UMHVERFISSTOFNUN Bandai-íkjanna (EPA) þarf iðulega að verja
gerðir sínar fyrir dómstólum og hefur auk þess kært fjölda fyrirtækja
sem grunuð eru um brot á umhverfislögum. Stofnunin hefur m.a. verið
gagnrýnd fyrir að eyða of miklum fjármunum í lögfræðikostnað.
TAKMARKAÐUR áhugi er
á Kyotosamningnum um
verndun loftslagsins í
Bandaríkjunum og eru
nánast engar líkur á að hann verði
samþykktur á Bandaríkjaþingi fyrir
kosningamar árið 2000.
Það er erfítt að lýsa afstöðu
Bandaríkjamanna til umhverfismála
í stuttu máli. Hinn venjulegi Banda-
ríkjamaður hefur að flestra mati
minni áhuga á umhverfisvernd en
hinn dæmigerði Evrópubúi. Banda-
ríkjamenn senda frá sér gífurlega
mikla mengun eins og sést best á því
að þeir bera ábyrgð á 25% af öllum
gróðurhúsalofttegundum sem berast
út í andrúmsloftið, en þeir eru ekki
nema 4% jarðarbúa.
Bandaríkjamenn búa hins vegar
yfír gríðarlegri tækniþekkingu í um-
hverfismálum og hefur tekist að
leysa mörg erfið vandamál. Þegar
vandamál koma upp reyna þeir yfn--
leitt að leita tæknilegra lausna á
vandanum í staðinn fyrir að reyna að
breyta hegðun manna með lögum
eða skattlagningu, en slíkar lausnir
eru Evrópubúum miklu tamari.
Andstaða við að fela stjórnvöld-
um í Washington umsjón
umhverfismála
I lok þriggja vikna ferðar til að
kynnast umhverfismálum í Banda-
ríkjunum standa orð dr. Roberts
Rycroft, prófessors við George Was-
hington Úniversity, ofarlega í huga.
„Ef þú kemur úr þessari ferð heldur
ruglaðri en þú varst í upphafi ferðar
hefur þú skilið um hvað umhverfis-
mál í Bandaríkjunum snúast."
Dr. Rycroft hefur stundað rann-
sóknir og kennslu í umhverfisfræð-
um í mörg ár og sent frá sér margar
bækur á þessu sviði. Hann er ein-
dregið þeirrar skoðunar að Banda-
ríkin standi aftar en aðrar þjóðir á
Vesturlöndum í umhverfisvernd. Að
hluta til eigi þetta sér sögulegar ræt-
ur. Bandaríkin séu gríðarlega stórt
land og landnemarnir hafi getað fært
sig til nýrra heimkynna þegar þeir
höfðu spillt umhverfi sínu. Skipulag
bandarísks þjóðfélags sé einnig með
þeim hætti að erfitt sé fyrir stjórn-
kerfið að ráða við erfið umhverfismál
sem oftar en ekki nái til stórra
svæða eða jafnvel alls heimsins.
Bandaríkin eru eins og flestir vita
bandalag 50 sjálfstæðra ríkja.
Bandaríkjaþing setur lög um um-
hverfismál, en síðan getur hvert og
eitt ríki sett strangari reglur og það
hafa sum þeirra gert eins og t.d.
Kalifomía, sem er með strangari lög
á flestum sviðum. Að auki geta sveit-
arstjórnir sett sér enn strangari
reglur. Þannig er Los Angeles í Kali-
forníu með eigin umhverfisstefnu og
Santa Monica, sem er borgarhverfi í
Los Angeles, hefur sett sér ákveðin
markmið í umhverfísmálum, sem eru
f LOS Angeles er á degi hveijum tekið á móti 120 þúsund tonnum af sorpi.
BARÁTTA umhverfissamtaka í Bandaríkjunum beinist m.a. gegn
timburiðnaðinum. Skóglendi í Bandaríkjunum hefur verið að stækka á
síðustu árum og er tæplega þriðjungur landsins þakinn skógi.
t.d. ekki þau sömu og í Pasadena
sem einnig er borgarhverfi í Los
Angeles. Rycroft segir að margir
ókostir séu við þetta skipulag en
kosturinn sé sá að þetta gefi ríkjun-
um og einstökum sveitarstjórnum
tækifæri til að gera tilraunir í um-
hverfisvernd, sem stundum séu síð-
an færðar yfir á stærri svæði eða
landið allt. „Það er ákaflega ríkt í
Bandaríkjamönnum að vantreysta
alríkisvaldinu og þeir reyna yfírleitt
að leysa öll vandamál á sveitar-
stjórnarstiginu eða í ríkisstjórnun-
um áður en þeir láta þau koma til
kasta alríkisins. Við reyndum að
leysa umhverfisvandamál með þess-
um sama hætti og það tók okkur ára-
tugi að viðurkenna að þessi mál yrðu
ekki leyst nema á vettvangi alríkis-
stjórnarinnar," segir Rycroft.
Umhverfíslög misströng
milli ríkja
Mjög breytilegt er frá einu ríki til
annars hversu hart ríkisstjórnimar
taka á umhverfismálum. Rycroft
segir að þetta tengist oftar en ekki
efnahag ríkjanna. Ríku ríkin fylgi yf-
irleitt strangari umhverfisstefnu en
fátækari ríkin sem hugsi meira um
að halda niðri atvinnuleysi en að
stuðla að hreinu umhverfi. V-Virgin-
ía, Ai’kansas og Dakota eru dæmi
um fátæk ríki sem ekki hafa sett sér
háleit markmið í umhverfismálum.
Rycroft segir að þó hafi ekki orðið
vart við þá þróun í Bandaríkjunum
að fyrírtæki fiyti starfsemi sína frá
ríki sem er með strangar reglur í
umhverfismálum til ríkja sem séu
með slakari reglur. Þó séu dæmi um
að fyrirtæki hafi flutt, en fieira en
umhverfismál ráði væntanlega þar í
flestum tilvikum. Hvergi í Banda-
ríkjunum sé t.d. eins mikill uppgang-
ur í efnahagsmálum og í Kaliforníu,
sem sé með ströngustu umhverfis-
löggjöfina.
Alríkisstjórnin hefur vald til að
hegna ríkisstjórnunum ef þeirri lág-
markslöggjöf um mengunarvarnir,
sem þingið hefur sett, er ekki fylgt.
Alríkisstjórnin getur t.d. lækkað eða
fellt niður fjárframlög til vegamála í
ríkinu. Til svo róttækra aðgerða er
ekki gripið fyrr en að undangengn-
um viðræðum milli stjórnvalda í
Washington og viðkomandi ríkis-
stjórnar og ljóst þykir að ríkið ætlai’
ekki að bregðast við fyi’irliggjandi
kröfum um úrbætur.
Ekkert umhverfísráðuneyti til
Bandaríkjamenn hafa ekki stofnað
neitt umhverfisráðuneyti eins og
flest Evrópuríki hafa gert. Þeir hafa
hins vegar falið ýmsum stofnunum
verkefni á þessu sviði og þeirra mik-
ilvægust er Umhveifisstofnun
Bandaríkjanna (EPA), sem stofnuð
vai- í forsetatíð Nixons árið 1973.
Rycroft segir að EPA sé frekar veik
stofnun. Hún sé með útibú í einungis
10 ríkjum og nái í reynd naumast að
sinna öllum þeim verkefnum sem
henni sé ætlað að sinna.
EPA gerh tillögur um lög og
reglugerðir á sviði umhverfismála,
setur fram áætlanir um aðgerðir í
hreinsun umhverfisins og er m.a.
með deildir sem búa yfir þekkingu til
að bregðast við mai’gvíslegum
vandamálum í umhverfismálum.
Stofnunin getur m.a. sent menn á
staðinn ef verða alvarleg óhöpp sem
kalla á tafarlausar aðgerðir.
Rycroft bendir á að eitt af því sem
geri það að verkum að stjórnkeifi
Bandaríkjanna sé almennt seint að
gi'ípa til nauðsynlegra aðgerða í um-
hveifismálum sé að stofnanir ríkisins
leggi enga sérstaka áherslu á að
vinna saman að lausn verkefna.
Þvert á móti sé það alsiða að þær
takist á og vinni hver gegn annarri.
Þannig sé EPA oftar en ekki í stríði
við orkumálaráðuneytið og iðnaðar-
ráðuneytið.
Þegai- spurt sé um stefnu Banda-
ríkjanna í einhverju ákveðnu um-
deildu máli á sviði umhverfisins get-
ur stundum verið erfitt að gefa skýr
svör vegna þess að stjórnvaldsstofn-
anir landsins fylgi oft ólíkri stefnu og
berjist hatrammlega fyrir sínum
málstað.
Flokkarnir með óiíka stefnu
í umhverfismálum
Verulegur ágreiningur er milli
Repúblikanaflokksins og Demókra-
taflokksins í umhverfismálum. Það
var reyndar í forsetatíð repúblikan-
ans Richard Nixons sem lög voru
sett um vatnsvernd, verndun lofts-
lagsins og um tegundh- í útrýmingar-
hæjtu.
Á seinni árum hefur Repúblikana-
flokkurinn gerst æ gagnrýnni á
stefnu þeirra sem vilja kosta meiru
til en þegar hefur verið gert til að
vemda umhverfið. I stefnuskrá sinni
fyrir þingkosningarnar 1994 lýsti
flokkurinn því yfir að hann myndi
breyta nokkrum helstu grundvallai'-
lögum í umhverfisvernd með það að
markmiði að draga úr skorðum sem
lögin setja. Stefnan var hluti af
markmiðum flokksins við að draga
úr umsvifum ríkisvaldsins og auka
frelsi einstaklinganna til athafna.
Flokkurinn vann góðan sigur í
kosningunum og árið eftir voru lögð
fram frumvörp til breytinga á lögum
um vatnsvemd, hreinsun loftslagsins
og um tegundir í útrýmingarhættu.
Einnig vora settar fram tillögur um
að selja land í eigu ríkisins til einka-
aðila. Andstaða við þessar tillögur
reyndist hins vegar meiri en forystu-
menn Repúblikanaflokksins gerðu
ráð fyrir, ekki síst hjá almenningi.
Fæstar þehra urðu að lögum, fyrst
og fremst vegna þess að almenning-
ur var ekki tilbúinn til að stíga skref
í þessa átt. Repúblikanaflokkurinn
er hins vegar andvígur því að sett
verði ný og strangari umhverfislög-
gjöf.
Flokkurinn er með meirihluta í
báðum þingdeildum og þess vegna er
fátt um stórtíðindi hvað varðar laga-
setningu í umhverfismálum í Banda-
ríkjunum þessa stundina. Demókra-
taflokkurinn, sem er hlynntur því að
þingið beiti sér fyrir því að skref
verði stigin í átt til strangari um-
hverfislöggjafar hefiu- ekki þing-
styrk til að knýja stefnu sína í gegn
og Repúblikanaflokkurinn, sem sett
hefur fram stefnu um frjálsari um-
hverfislöggjöf, leggur litla áherslu á
að íylgja stefnu sinni eftir.
Mikil andstaða við
Kyotosamninginn
Sterk staða Repúblikanaflokks-
ins í þinginu gerir það að verkum
að Kyotosamningurinn á mjög
erfitt uppdráttar í Bandaríkjunum.
Raunar er einnig mikil andstaða við
hann innan Demókrataflokksins.
Heimildarmenn innan bandaríska
stjórnkerfisins sögðu að nánast
engar líkur væru á að samningur-
inn yrði samþykktur í þinginu. Til
að hann öðlist samþykki í öldunga-
deildinni þurfa 67 þingmenn að
styðja hann. Heimildarmaður úr
orkumálaráðuneytinu sagðist telja
að eins og staðan væri í dag myndu