Morgunblaðið - 03.07.1998, Qupperneq 34

' 34 FÖSTUDAGUR 3. JÚLÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Tekinn á
í boxinu
„Hann ergeysilega sterkur
inni í boxinu og hikar ekki við
að taka menn á. “
Fáar atvinnugreinar
eru jafn ofurseldar
lögmálum hnattvæð-
ingarinnar svo-
nefndu og alþjóðleg
knattspyrna. Fjármagnið leitar
uppi hæfíleikana og markaðinn
sem tilbúinn er til að greiða
uppsett verð fyrir að fá notið
þeirra. Knattspyrnumenn eru
seldir á milli landa fyrir upp-
hæðir sem nægju myndu til að
leysa nokkur verkföll hjúkrun-
arfræðinga á íslandi og trúlega
mætti friða nokkrar kverka-
takastéttir til viðbótar ef Brasil-
íumaðurinn
VIÐHORF Deniison væi'í í
----- eigu íslenska
Eftir Ásgeir ríkisins.
Sverrisson Þótt þjóð-
arstoltið dyljist
fæstum þegar knattspyrnu-
mennirnir kyrja þjóðsönginn af
ofsakrafti á heimsmeistaramót-
inu í Frakklandi eru þeir fyrst
og fremst alþjóðleg verslunar-
vara. Nú er svo komið að flest
stærstu knattspymufélög Evr-
ópu geta einungis talist, ensk,
spænsk eða ítölsk vegna þess að
heimavöllur þeirra er í þessum
löndum. Bestu lið Evrópu eru
að verða alþjóðleg fyrirtæki
með alþjóðlegu starfsliði og
markaðurinn er í vaxandi mæli
öldungis óháður landfræðilegum
takmörkunum.
Islendingar hafa ekki farið
varhluta af hnattvæðingunni á
þessu sviði mannlífsins. Mökkur
íslenskra knattspyrnumanna
starfar nú í Noregi en þarlendir
hafa selt flesta bestu knatt-
spyrnumenn sína til útlanda á
undanliðnum árum. Þau skörð
þarf að fylla og leitaðir eru uppi
erlendir hæfileikamenn sem fá-
anlegir eru fyrir viðunandi verð.
Lítil lið í réttnefndu dvergríki
eru í raun varnarlaus gagnvart
slíkri ásælni enda eru þau oft
skuldsett og peningarnir sem
fást fyrir gjaldgenga leikmenn
koma sér vel.
Þeir sem lofa hnattvæðingu
efnahagslífsins og lögmálið góða
um að fjármagnið leiti jafnan
uppi hæfileikana halda því
gjarnan fram að þessi þróun
ógni í engu hinum smáu. Smá-
þjóðir búi oftar en ekki yfir sér-
tækri þekkingu sem hinir stærri
sæki í. Þá megi ekki gleyma
þeim styrk sem felist í menn-
ingarlegum hefðum og tungu
smærri þjóða. Þeirri arfleifð
verði ekki svo auðveldlega ógn-
að auk þess sem smáþjóðir geri
sér almennt og yfirleitt ljóst að
þær þurfi að standa vörð um
sérkenni sín og tungu. í krafti
slíkra raka er t.a.m. haldið uppi
umfangsmikilli menningarstarf-
semi á vegum ríkisvaldsins sem
skattborgararnir standa undir.
Eitt af því sem fylgir hnatt-
væðingunni er síaukin sam-
keppni. Þetta á ekki síst við um
alþjóðlegan sjónvarpsrekstur.
Og neytendur hagnast að öllu
jöfnu á þessari skipan mála.
Þannig geta menn nú fylgst
með heimsmeistaramótinu í
Frakklandi á fjölmörgum er-
lendum gervihnattastöðvum,
sem vitanlega eru þar með í
beinni samkeppni við ríkissjón-
varpið.
Hvers vegna skyldu áhuga-
menn um knattspyrnu á Islandi
frekar fylgjast með leikjum
heimsmeistaramótsins í íslenska
ríkissjónvarpinu? Svarið kann
að vefjast fyrir einhverjum en
við blasir að þar ræður tungu-
málið mestu. Menningarleg rök
hljóta að kveða á um að Islend-
ingar eigi rétt á að njóta þessa
efnis á eigin tungumáli í sjón-
vai'pi því sem skattborgurunum
er gert að standa undir.
Þetta mætti að minnsta kosti
ætla en reyndin er hins vegar
önnur. Þær lýsingar sem
áhugamönnum um heimsmeist-
aramótið er boðið upp á fara
nefnilega langtímum saman
fram á einhverju öðru máli en
íslensku.
„Hann er geysilega sterkur
inni í boxinu og hikar ekki við
að taka menn á“. Setningar sem
þessar hafa áhugamenn um
knattspymu mátt meðtaka oft á
dag á síðustu vikum og svo virð-
ist sem enginn vitiborinn maður
telji ástæðu til að gera við þetta
athugasemdir innan ríkissjón-
varpsins. Getur verið að þar á
bæ telji menn íslenskt „íþrótta-
mál“ á einhvern hátt ómerki-
legt?
Það sem áður kallaðist „að
leika á mann“ eða „reyna að
snúa á mann“ heitir nú að taka
mann á. Þetta er vitanlega bein
þýðing úr ensku og hún er svo
heimskuleg og lágkúruleg að
það er nánast glæpsamlegt.
Hvað í dauðanum merkir það á
íslensku að taka mann á? Það
sem áður nefndist „vítateigur"
kalla fræðimenn á sjónvarpinu
nú box að hætti enskumælandi
þjóða og oft heyrist að tilteknir
snillingar komi með krossa inn í
boxið sem væntanlega merkir
að þeir skili sendingum af könt-
unum inn í vítateiginn. Lið
konvd á breikinu nú um stundir
þegar þau hefja gagnsókn og
sóknarmenn taka boltann á
vollý-inu þegar þeir skjóta við-
stöðulaust að marki.
Þessi ósköp hófust með til-
komu sjónvarpsstöðvarinnar
Sýnar en þar á bæ eyðileggja
menn rándýrt úrvalsefni oft-
sinnis í viku hverri með íþrótta-
lýsingum sem eingöngu verður
jafnað við hryðjuverk.
Þeir sem lýsa knattspyrnu-
leikjum í ríkissjónvarpinu
standast sumir hverjir fyllilega
erlendan samanburð. Það er
hins vegar óverjandi að þegar
verst lætur skuli menn þurfa að
leita á náðir erlendra sjónvarps-
stöðva í þeim tilgangi einum að
hlífa sér og sínum við að verða
vitni að því hvernig tungumál-
inu er misþyrmt af algjöru
blygðunarleysi. Rökin fyrir því
að ríkisvaldinu beri skylda til að
standa vörð um tunguna nú
þegar alþjóðavæðingin er í al-
gleymingi eru hrakin á degi
hverjum í ríkissjónvarpinu. Þeir
sem ekki skynja hlutverk sitt og
sérstöðu verða undir á tímum
„hnattvæðingarinnar."
Að frelsa Willy
eða græða á Keikó
ÉG heimsótti dansk-
an vin og kollega sl.
sumar, en sá er þing-
maður fyrir sósalíska
þjóðarflokkinn þar í
landi og bóndi á Jót-
landi fyrir og meðfram
þingmennskunni. Eitt
af gersemum búsins
sem hann vildi sýna
mér, fyrir utan 19du
aldar myllu o.fl. (enda
heitir staðurinn
Klostermplle), var lið-
lega þrítug meri. Hún
var fædd á Islandi en
hafði alið aldur sinn að
mestu í Danmörku.
Skemmst er frá því
að segja að mér var hin
mesta raun að því að sjá ásigkomu-
lag aumingja skepnunnar. Hryggur-
inn var svo niðursveigður að kviður-
Mín niðurstaða er sú,
segir Steingrfmur J.
Sigfússon, að náðar-
svefninn sé mannúð-
legasta lausin í þeim
skilningi þess orðs að
það sé líka mannúð að
fara vel með dýr.
inn náði niður undir jörð, liðamót
svo stirð að hrossið gat illa gengið
o.s.frv. Ég spurði því bóndann þeirr-
ar, að því er mér fannst eðlilegu,
spurningar: Hefur þú ekki velt því
fyrir þér að fara að fella aumingja
merina? Hann horfði á mig fyrst
með undrunarsvip sem síðan breytt-
ist í hryllings yfir þessu villimanns-
lega viðhorfi mínu. Það sem Islend-
ingnum mér fannst eðlilegt viðhorf
að skepna sem ekki var lengur til
nokkurra nytja og hverri lífið var
sjálfri orðin þjáning hana ætti að
fella, fannst honum vera grimmd.
Æpandi þögn
Mér hefur orðið hugsað til merar-
innar dansk-íslensku að undanfömu.
Ástæðan er sú að það fer í taugarn-
ar á mér hvernig ís-
lenska þjóðin, undir
forystu forsætisráð-
herra síns, lætur fífla
sig í Keikó-málinu svo-
nefnda. Verst hefur
mér þó fallið þögnin.
Er ég virkilega einn
um að telja okkur höfð
að hálfgerðum ginning-
arfíflum eða finnast
fleiri sömu skoðunar?
Hafa þeir þá valið
þögnina fremur en
standa í þeim leiðind-
um að koma fram með
aðra skoðun í málinu
en þá sem fjölmiðlar og
forsætisráðherra hafa
löggilt? Hvað sem því líður og þó ég
hafí um fleira að hugsa þessa dag-
ana þá get ég ekki lengur orða
bundist.
Frelsum dýrið frá þjáningum
sinum og græðgi mannanna
Hvað á að gera við fullorðið dýr
sem á unga aldri var tekið frá fjöl-
skyldu sinni og úr sínum náttúru-
legu heimkynnum og hefur síðan
mátt þola misjafna vist og glímt við
sjúkdóma í framandi umhverfi? Og
allt þetta hefur aumingja dýrið mátt
líða svo mennirnir gætu svalað for-
vitni sinni og fýsnum og þó fyrst og
síðast gróðafíkninni:
Fernt virðist helst koma til
greina:
a. Það sem nú er í undirbúningi,
það er að leggja aftur eða enn
einu sinni á dýrið erfiða flutn-
inga og síðan aðlögun að nýjum
aðstæðum og umdeilanlegum
hvað varðar velferð dýrsins.
Afram á að ala það einmana í
búri (svo lengi sem það lifir eða
hvað?) og auðvitað græða á öllu
saman.
b. Hafa dýrið áfram þar sem það er
nú, leggja ekki á það frekari
flutninga og reyna að búa eins
vel að því og frekast er kostur.
c. Flytja dýrið á þær slóðir þar sem
það var fangað, sleppa því og
leyfa náttúrinni að hafa sinn
gang. Jafnvel þó reynt yi’ði að
koma við aðlögun hlýtur að telj-
ast líklegt að dýrið yrði skamm-
líft en endalokin yrðu þá í nátt-
úrunní. (Sjúklingurinn, sem
Keikó auðvitað er eftir meðferð
mannanna, fengi þá að deyja
heima.)
d. Dýralæknar yrðu fengnir til þess
að svæfa dýrið svefninum langa,
leysa það frá þjáningum sínum,
frelsa það þannig á þann eina
hátt sem sennilega er hægt í
reynd úr þessu.
I ljósi þess sem blessuð skepnan
hefur þegar mátt þola.
• Þeirrar staðreyndar að háhyrn-
ingar eru hópdýr þar sem fjöl-
skylda eða hópur fylgist að árum
saman, veiðir jafnvel saman
O.S.fl’V.
• Litlar líkur eru á að Keikó geti
nokkurn tímann ráðið við lífið í
hinni villtu náttúru á nýjan leik
og enn minni á að hann finni fjöl-
skyldu sína eða nái því að eign-
ast nýja.
• Hann, félagsveran og kynþroska í
þokkabót, ef náttúrulegar hvatir
eru þá fyrir hendi eftir þá með-
ferð sem hann hefur sætt, virðist
vera dæmur til áframhaldandi,
þjáningarfullrar einsemdar.
Ér mín niðurstaða sú að náðar-
svefninn sé mannúðlegasta lausin í
þeim skilningi þess orðs að það sé
líka mannúð að fara vel með dýr.
Sú niðurstaða sem Islendingar
eru að láta hafa sig í að bera ábyrgð
á, enn nýir flutningar og áframhald-
andi búrvist, er verst. Hinir kostirn-
ir tveir að láta hann ljúka ævi sinni í
núverandi umhverfi eða hverfa (á
vit náttúrunnar) eru betri.
Islendingar hafa látið hræða sig
frá því að nýta sjávarspendýr, veidd
og aflífuð með skjótvirkasta mögu-
legum hætti til matbjargar. Leggst
ekki lítið fyrir okkur, ef við göngum
nú að hluta til andstæðingum okkar
í því máli á hönd, og tökum til við að
gera út á áframhaldandi þjáningar
blessaðrar skepnunnar. Verður eng-
um fleirum en undirrituðum klígju-
gjarnt yfir fleðulátum og því græðg-
isyfirbragði sem hefur einkennt
framgöngu flestra í þessu máli?
Börn heimsins hefðu gott af
þeirri kennslustund í siðfræði sem
fælist í því að útskýra fyrir þeim að
svefninn væri Keikó sjálfum fyrir
bestu. Þá, og þá fyrst, yrði hann líka
frjáls. Þá yrði það sannleikur en
ekki lygi fjái’plógsmanna.
Höfundur er alþingismaður.
- einmana dýri í búri -
Steingrímur J.
Sigfússon
Samkeppni á fjár-
magnsmarkaði
í STUTTRI blaða-
grein nýlegri ræddi ég
ögn frjálsa samkeppni,
skilyrði fyrir henni og
takmarkanir hennar.
Bent var á það m.a., að
markaðurinn er oft
ekki nægilega stór fyr-
ir mörg fyrirtæki, ef
nýta á kosti fjöldafram-
leiðslu. Viðeigandi
dæmi um það er banka-
kerfið hérlendis. Land
okkar er mjög fámennt,
líkt og smáhérað eða
kauptún í stærri ríkj-
um. Umsvifin eða velt-
an er þess vegna svo
lítil, að hún er ekki til
skiptanna milli margra
banka. Þetta kemur glögglega fram
í rekstri þeirra. Svonefndur vaxta-
munur inn- og útlána, sem í
kanadískum viðskiptabönkum t.d.
hefir lengi verið 1%, er margfaldur
hjá okkur. Hann hefir verið breyti-
legur, allt frá 3-4% og upp í 9%,
jafn vel enn meiri í sparisjóðunum.
í Ijósi þessa má furðulegt telja, að
íslensk stjómvöld skuli á sínum
tíma hafa stofnað þrjá
ríkisbanka til að deila
með sér smárri inn- og
útlánaveltu. Sérlegur
rekstrarkostnaður ís-
lensku bankanna hefh’
svo aukið á vaxtaþung-
ann, sem fyrirtæki og
heimili hafa orðið að
bera. Þannig hafa þrír
bankastjórar lengstum
verið í hverjum ríkis-
bankanna, oft einn úr
hverjum stjórnmála-
flokki. I kanadísku við-
skiptabönkunum er
einn bankastjóri og
annar til vara í afleys-
ingar vegna forfalla.
Síðarnefndu stöðuna
skipar venjulega formaður banka-
ráðs, svo að ekki þurfi að stofna til
nýs embættis. Utlánatöp hafa og
hrjáð íslenska bankakerfið, en þau
eru ekki á dagskrá í þessum þætti.
Einkavæðing hefir verið mjög í
tísku síðustu áratugi. Hún byggist á
þeirri trú, að hlutafélag sé líklegra
til alls sparnaðar og eftirlits en op-
inber stofnun. Að minni hyggju er
Magni
Guðmundsson
Furðulegt má telja,
segir Magni Guð-
mundsson, að íslensk
stjórnvöld skuli á sín-
um tíma hafa stofnað
þrjá ríkisbanka til að
deila með sér smárri
inn- og útlánaveltu.
allur rekstur kominn undir fram-
kvæmdastjóranum, og því ber að
vanda val hans vel. Vert er að minn-
ast þess, að Englandsbanki, sem
lengi var talinn best rekni miðbanki
í heimi, leitaði fyrir sér um banka-
stjóra meðal manna, sem höfðu öðl-
ast orðstír í atvinnulífinu, og voru
það talin sérstök meðmæli, ef faðir-
inn og jafnvel afinn höfðu skarað
fram úr líka. Hér vantar fastar
ráðningarreglur bæði í einkageiran-
um og hinum opinbera.
Persónulega virðist mér sjálf-
sagður hlutur, að Landsbankinn og
Búnaðarbankinn séu sameinaðir í
einn banka, er veitt sé forstöðu af
einum bankastjóra og varamanni
hans.
Höfundur er doktor í hagfræði.