Morgunblaðið - 30.07.1998, Síða 34

■%l FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
AFMÆLI
MORGUNBLAÐIÐ
Eru Islendingar
ógestrisnir?
MARGT hefur í gegnum tíðina
verið sagt um okkur Islendinga
sem þjóð. Við erum ekki einungis
hamingjusamasta þjóð í heimi,
heldur erum við líka gestrisin, góð
heim að sækja, vinir
vina okkar og sitthvað
fleira.
Eitthvað er þetta að
vefjast fyrir okkur
þessa dagana. Það vill
svo til að við störfum
með hópi fólks sem sér
um að senda til út-
landa og taka á móti til
Islands skiptinemum í
sjálfboðavinnu. Sjálf
höfum við verið svo-
leiðis skiptinemar og
vitum þvi mæta vel
hversu ómetanleg
reynsla það er að fá
tækifæri til að búa í
öðru landi í eitt ár,
læra nýtt tungumál,
kynnast annarri menningu og sið-
um, eignast nýja vini af ólíkum
uppruna - og síðast en ekki síst
_j)ýja fjölskyldu. Það er ekki síst
petta síðasttalda sem skiptir svo
miklu máli þegar maður er kominn
í framandi land, langt frá heima-
högum. Fjölskyldan, jafnvel þótt
hún hýsi mann bara tímabundið,
getur skipt sköpum um að
skiptinemaárið gangi vel.
Að sjálfsögðu gengur það misvel
þegar nýr einstaklingur kemur inn
á heimilið. Það getur verið heilmik-
ið rask. En, eins og ein fósturmóð-
irin orðaði það: „Og hvað með það?
ég býst við að einhver hýsi ung-
linginn minn í útlöndum hlýt ég að
vera tilbúin að gera slíkt hið sama
fyrir ungmenni sem kemur hing-
áð.“ Nú og sumu fólki lyndir vel,
öðru verr, eins og gengur og það
getur tekið tíma að aðlagast. Bara
viðleitnin; að vera tilbúinn að taka
við ungum einstaklingi til tíma-
bundinnar dvalar á heimilinu sýnir
gestrisni af bestu gerð. Þegar upp
er staðið ber öllum, sem reynt
hafa, saman um að það að hýsa
skiptinema sé ein dýrmætasta
reynsla sem fólk hafí eignast.
Þá kemur að gestrisni okkar Is-
lendinga eða eigum við að segja
skorti á gestrisni? Það virðist vera
að þegar við íslendingar sendum
okkar böm og unglinga út í heim
sem skiptinema gerum við ráð fyr-
ir að þau fái „góða fjölskyldu". Það
þarf eiginlega ekkert að vera að
orðlengja það neitt, svo sjálfsagt
þykir okkur það. Oftar en ekki er
það nú raunin að fósturfjölskyid-
umar verða á endanum manns aðr-
ar fjölskyldur, sem maður heldur
sambandi við langt fram eftir aldri.
Nú er því ekki að neita, að marg-
ir íslendingar hafa alls enga að-
stöðu til að hýsa annan einstakling
á heimili sínu, annaðhvort fjár-
hagslega, sökum plássleysis eða af
öðmm ástæðum. En það undarlega
gy að oft era það þær fjölskyldur
sem helst hliðra til og taka við
skiptinemunum.
Hugsið ykkur ungmenni á leið til
íslands frá einhverju fjarlægu
landi: Bolivíu, Ghana, Indlandi.
Þetta er fyrsta utanlandsferðin;
kannski er eini möguleikinn á að
komast frá sínu landi sá, að fara
með einhverjum viður-
kenndum samtökum.
Og Island verður fyrir
valinu? Island, sem
þau vita svo lítið um.
Einhver eyja norður í
Dumbshafi, en þar
hlýtur að búa gott fólk
fyrst það vill taka móti
þeim í heilt ár. Þau
bíða spennt eftir upp-
lýsingum um fjölskyld-
urnar sínar á Islandi.
Oft þurfa þau að bíða
lengi. Því fjölskyldurn-
ar láta bíða svo lengi
eftir sér. Stundum era
bara engar fjölskyldur
og þá era góð ráð dýr.
Og gistiheimilin líka.
Af því að við trúum því ennþá að
Islendingar séu gestrisnir eftir allt
saman höllumst við helst að því að
um einhvern misskilning sé að
ræða varðandi það að taka
Mestu máli skiptir,
segir Jóhanna Þór-
dórsdóttir, að
skiptineminn finni að
hann er velkominn á
nýja heimilinu.
skiptinema inn á heimilið. Við höf-
um svo sem heyrt það á fólki: „Ég
hef ekki tíma“ eða „ég hef ekki
nógu mikið húspláss" nú eða, „við
eram allt of gömul“ og „við eram
allt of ung“. „Við tölum svo litla
ensku.“ Allt þetta og miklu meira
heyram við.
Að taka erlendan skiptinema til
lengri eða skemmri tíma inn á heim-
ili sitt þýðir ekki að fjölskyldan
þurfi að byrja á að „drífa sig hring-
inn svo þau fái nú að sjá eitthvað af
landinu okkar“. Heldur ekki það að
vera með „heitan mat í hádeginu".
Né heldur að skipuleggja bíó- eða
leikhúsferðir eða aðra skemmtidag-
skrá á kvöldin. Ungmennin era oft-
ast dugleg að verða sér úti um þess
konar skemmtanir sjálf. Það snýst
heldur ekki um fjölda herbergja,
stærð fjölskyldna, aldur eða neitt
þvíumlíkt.
Ungmennin sem koma til Is-
lands koma hingað til að kynnast
okkur íslendingum, menningu okk-
ar og siðum. Upplifa hvemig það
er að búa í öðra landi, innan um
heimafólk. Það stundar sína sjálf-
boðavinnu - eða er í skóla - og um-
gengst sína vini. Ef fjölskyldur era
ekki vanar að vera með heitan mat
í hádeginu, keyra til Gullfoss og
Geysis reglulega eða stunda bíó-
ferðir er engin ástæða til að fara að
taka upp á því þótt annar einstak-
lingur komi á heimilið. Mestu máli
skiptir að ungmennið finni fyrir að
það er velkomið. Að það fínni fyrir
hjartahlýju og því sé mætt af opn-
um huga og skilningi á þessum
dýrmætu tímamótum, þegar það er
í fyrsta sinn í burtu frá fjölskyldu
sinni og heimalandi. Það er það
sem við búumst við af ókunnu fólki
í öðrum löndum til handa börnun-
um okkar. Af hverju ekki að sýna
það sama í garð þeirra erlendu
ungmenna sem hafa valið Island
sem heimaland sitt í eitt ár? Sýn-
um þeim að við eram tilbúin að
taka við þeim og veita þeim það
sama og við ætlumst til að fjöl-
skyldur úti í heimi veiti unglingun-
um okkar. Sýnum þeim gestrisni.
Höfundur er stjómmálafræðingur
og starfar með AUS - Alþjóðlegum
ungmennaskiptum.
Jóhanna
Þórdórsdóttir
AUÐUR
SVEINSDÓTTIR
LAXNESS
Auður á Gljúfrasteini er
áttatíu ára ung í dag. Um hana
á ekki við að nota lýsingarorðið
gamall svo vel ber hún aldur-
inn. Auður er ung í anda, lif-
andi og lífsglöð, víðsýn og nú-
tímaleg í hugsun. Hún lifir fyr-
ir líðandi stund og hið ókomna
þótt glitrandi minningasjóður
hins liðna sé innan seilingar og
notalegt geti verið að láta hug-
ann hvarfla til ánægjustunda
fyrri tíðar.
Auður er fædd á Eyrarbakka
30. júlí 1918 dóttir hjónanna
Sveins Guðmundssonar, járn-
smiðs og Halldóra Kristínar
Jónsdóttur, konu hans. A sjö-
unda ári fluttist Auður með for-
eldram sínum og systrum til
Reykjavíkur. Eftir nám í gagn-
fræðaskóla, tungumálanám og
setu á margvíslegum nám-
skeiðum starfaði hún við verslun-
arstörf en síðan í nokkur ár á
Röntgendeild Landspítalans. Hún
fékk snemma áhuga á félagsmálum
og kvenréttindabaráttu, var meðal
stofnenda kvennablaðsins Mel-
korku árið 1944, sat lengi í ritnefnd
tímaritsins Hugur og hönd og
skrifaði greinar um vefnað, prjón
og fornar íslenskar listir í þessi rit.
Auk þess vann hún ötullega að
hannyrðum og hönnun meðal ann-
ars á flíkum úr íslenskri ull. Má í
því sambandi geta þess að þekkt-
ustu mynstur sem ratt hafa sér til
rúms á lopapeysum síðustu áratugi
og margir telja ævafom hannaði
Auður fyrir hálfri öld. En þótt
hæfileikar hennar á sviði hannyrða
og listsköpunar séu miklir eins og
fjöldi gripa á Gljúfrasteini ber
glöggt vitni tengja fæstir lands-
manna nafn hennar í fljótu bragði
þessum viðfangsefnum. Hún er
þekktari að því að hafa gengið sinn
æviveg samhliða Nóbelsskáldinu
Halldóri Laxness og var áratugum
saman nefnd í sömu andrá og eig-
inmaður hennar. Ohætt er að segja
að Auður hafi verið HaUdóri ein-
stök stoð og stytta fram til hinstu
stundar hans.
Kynni tókust með þeim Auði og
Halldóri 1939 eða fyrir tæpum sex-
tíu áram en þau gengu í hjónaband
á aðfangadag 1945. Auður hefur
ekki einungis verið húsfreyja á
Gljúfrasteini, eiginkona og móðir
og amma heldur var hún um langt
árabil ritari og nánasti samverka-
maður skáldsins, hreinritaði á rit-
vél hverja bókina eftir aðra og
sumar mörgum sinnum. Handrit
bókanna voru oft orðin útflúrað
þegar komið var að því að slá text-
ann á ritvélina. Varð þá oftast að
ráði það vinnulag að Halldór rýndi
sjálfur í býantskrotið á blöðunum
og læsi Auði fyrir. En hugur
skáldsins var sístarfandi og frjór
og áfram var haldið að breyta text-
anum og bæta um betur. Stundum
hóf hann á ný að krota í síðurnar
strax og þær vora rannar úr ritvél-
inni hjá Auði og um það leyti sem
síðasta blaðsíða bókar var hreinrit-
uð hóf hún að vélrita enn eina gerð
hennar frá upphafi. Þeir sem
stunda textavinnslu með tölvum nú
um stundir yrðu ókátir ef þeir
þyrftu að slá inn heilar síður að
nýju ef aðeins væri þörf á að lag-
færa örfá orð á síðunni. En svona
var farið að á þeim liðnu dögum.
Auður hefur alla tíð annast
rekstur heimilisins að Gljúfrasteini
í Mosfellsdal af einstakri ósérhlífni
og allt veraldarvafstur sem því
tengist enda taldi hún að tíma
skáldsins væri betur varið við rit-
störfin. Auður skapaði Halldóri
þannig næði til þess að sinna list
sinni heima fyrir í ritstofunni á efri
hæð Gljúfrasteins og sýndi einnig
ótrúlega þolinmæði og þrautseigju
þegar hann var oft langtímum
saman úti á landi eða erlendis ann-
aðhvort við undirbúning nýrra
bóka eða þegar hann var að reka
smiðshöggið á þær. Þannig stuðlaði
Auður beint og óbeint að því að
meistaraverkin frá hendi skáldjöf-
ursins urðu fleiri en ella hefði orðið
raunin á. Að þessu leyti stendur
þjóðin í þakkarskuld við hana. En
þótt álag gæti orðið mikið á köflum
og í mörgu að snúast hefur Auður
aldrei kvartað en bent á að fyrir
vikið hafi líf hennar orðið fjöl-
breyttara og ævintýraríkara en
gengur og gerist.
Auður hefur ferðast mikið innan
lands og utan og fór með Halldóri
vítt um lönd á meðan hans naut við.
Stundum gáfust tækifæri til að
hafa dæturnar tvær, Sigríði og
Guðnýju, með í fór eins og þegar
fjölskyldan dvaldist í Lugano í
Sviss veturinn 1959-1960. Þar lauk
Halldór við skáldsöguna Paradís-
arheimt og Auður vélritaði bókina
frá upphafí til enda. Reyndar tog-
aði Sviss þau aftur til sín veturinn
1972-1973 en þá átti fjölskyldan
heima í smábænum Teufen, í út-
jaðri borgarinnar St. Gallen. Þegar
rætt er við Auði um utanferðir
þeirra Halldórs ber hæst eins og
gefur að skilja ferðina á Nóbelshá-
tíðina í Stokkhólmi 1955 en einna
minnisstæðastur er tæplega fimm
mánaða leiðangur þeirra umhverfis
jörðina sem hófst haustið 1957. I
þeirri fór hélt Auður nákvæma
dagbók um allt það helsta sem fyr-
ir augu bar óg var meðal annars
vitnað til hennar í bókinni A
Gljúfrasteini sem Edda Andrés-
dóttir skráði en þar er byggt á við-
tölum hennar við Auði og ýmsum
öðrum heimildum. Bókin kom út
haustið 1984 en í tengslum við
vinnslu hennar og útgáfu tókust
góð kynni með okkur Auði sem
urðu enn nánari er ég gerðist for-
leggjari Halldórs árið eftir og
heimagangur hjá þeim hjónum.
Gestrisni er Auði í blóð borin og
er gesti ber að garði töfrar hún
fram glæstar veitingar að því er
virðist án fyrirhafnar. Þess beina
hef ég notið í ótöldum heimsóknum
mínum til þeirra hjóna Halldórs og
Auðar jafnt á Gljúfrasteini sem í
íbúð þeirri er þau áttu til skamms
tíma að Fálkagötu 17 í Reykjavík.
Þeir vora ekki fáir þjóðarleiðtog-
amir og frammámennimir úr ýms-
um heimshornum sem sóttu þau
hjón heim á Gljúfrasteini á meðan
mest var umleikis þar á bæ. En
heimilið var líka opið sveitungum í
Mosfellssveit, múgamönnum og
menningarfrömuðum, innlendum
og erlendum gestum af ýmsum
stigum. Mannfagnaðir af margvís-
legu tagi vora þar daglegt brauð
um árabil að ekki sé minnst á tón-
leika heimskunnra listamanna þar
sem gestir gátu orðið á áttunda
tug. En Auði varð ekki skotaskuld
úr því að vera gestgjafi á heims-
mælikvarða jafnframt því að ann-
ast veitingar og leysa allt af hendi
með einstökum myndarbrag. Og
gegnum þykkt og þunnt hefur hún
haldið fágaðri reisn sinni, einlægni
og æðraleysi.
Auður Sveinsdóttir Laxness er
unnandi menningar og fagurra
lista, víðlesin og með fágaðan
smekk. Hún hefur einstaka frá-
sagnargáfu og er sagnasjór. Þótt
Auður sé sannkallaður heimsborg-
ari era lítillæti og hógværð þeir
eðliskostir sem mest era áberandi í
fari hennar. Ég þakka Auði ein-
staklega góð og gefandi kynni. Það
hefur verið lærdómsríkt og nota-
legt að fá að njóta nærvera hennar,
glaðværðar, gáska og hispursleys-
is. Og ég veit að svo mun verða
áfram því afmælisbam dagsins er
alltaf á besta aldri og er talandi
dæmi um það hve aldur er afstætt
hugtak. Um leið og ég færi Auði
hugheilar ámaðaróskir okkar Elín-
ar á áttræðisafmælinu bið ég þess
að sól megi áfram, skína á veg
hennar um ókomna tíð.
Olafur Ragnarsson.
Við merkis tímamót í lífi Auðar
Sveinsdóttur Laxness er ekki að
efa, að henni eru sendar hlýjar
kveðjur og þakkir hvaðanæva, því
að með slíkum sóma og rausn hefur
hún rækt hlutverk sitt sem eigin-
kona, móðir og húsmóðir á einu
fremsta heimili landsins.
Þegar Halldór Kiljan reisti sér
hús um þjóðbraut þvera í stríðslok,
var sá búskapur enganveginn auð-
veldur fyrst í stað. Endurminn-
ingabókin „Á Gljúfrasteini“ er
fróðleg heimild um það allt svo
langt sem hún nær, en oft er þar
stiklað á stóra; og gaman hefði ver-
ið að Auður hefði sagt þar meira af
sjálfri sér og af þeirri Reykjavík
sem hún kynntist á unglingsárun-
um. Hún var fædd og upp alin á
Eyrarbakka, en fluttist ung í höf-
uðstaðinn. Og lítt mun hana hafa
grunað þá, hvílíkt lífshlutverk beið
hennar.
Hún var ung, forkunnar fógur,
vel gefin og listhneigð, og skáldið
skynjaði að hér var kona sem var
honum samboðin sem lífsfóranaut-
ur.
Heimili þeirra varð brátt þekkt
fyrir gestrisni og glæsimennsku.
Þar var komið jafnt fram við alla,
hvort heldur það voru þjóðhöfð-
ingjar eða fólk sem erfitt var að
flokka undir stétt eða starfsheiti.
En það kom líka í hlut húsmóð-
urinnar að sjá svo um, að eigin-
maðurinn fengi að hafa starfsfrið.
Ætli það hafi ekki verið ærið starf
á stundum. Og ekki skal gleyma
allri þeirri aðstoð, sem hún beinlín-
is veitti honum við störf hans. Lík-
lega gera fáir sér ljóst, hvílíkt ævi-
verk Auður Laxness á að baki, en
hún hefur líka verið gæfusöm hvað
heilsufar snertir, og reglusemin og
dugnaðurinn borið sinn góða ávöxt
í tímans rás.
í meira en hálfa öld skipaði hún
sess við hlið manns síns sem full-
trúi hins fremsta og bezta í ís-
lenzkri menningu. Heima og er-
lendis var hún landi og þjóð til
sóma.
Slík kona á allan heiður skilinn.
Elías Mar.
www.mbl.is