Morgunblaðið - 26.09.1998, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1998 11
FRETTIR
Einn öflugasti áhrifavaldur á strauma og veðurfar í Norður-Atlantshafí í hámarki
N orður-Atlantshafss veifl-
an er okkar el Nino
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
ROBERT R. Dickson ræðir við starfsbróður á ráðstefnunni um náttúrufarsbreytingar og áhrif þeirra á Norð-
ur-Atlantshafl, sem nú stendur yfir á Grand Hóteii.
N orður-Atlantshafs-
sveiflan er fyrirbæri í
andrúmsloftinu. Und-
anfarna áratugi hefur
liðið lengra og lengra á
milli sveiflna og er hún
nú að verða áratuga-
bundin í stað þess að
vera árleg. Vísindamað-
urinn Robert Dickson
segir að hún sé nú í
hámarki, en hann kom
fram á ráðstefnu um
náttúrufarsbreytingar
og áhrif þeirra á Norð-
ur-Atlantshafi, sem lýk-
ur á Grand Hóteli í dag.
Norður-Atlantshafssveiflan
nefnist fyrirbæri, sem
ræður lögum og lofum í
Atlantshafí. Hún hefur
áhrif á hafið með að breyta hitastigi
yflr hafínu, með því að blása hafínu
til og stjórna regni á mismunandi
stöðum. Norður-Atlantshafssveiflan
hefur verið í miklum vexti undan-
farið og segir Robert Dickson, sem
hefur rannsakað hana um langt ára-
bil og er nú við rannsóknarmiðstöð í
Lowestoft í Suffolk á Bretlandi, að
það þýði að áhrif verði til langframa
og tala megi um minni strauma.
Hann nefndi sem dæmi um það hvað
sveiflan væri öflug að þegar hún
hefði verið í lágmarki 1970 hefði Atl-
antsstraumurinn flutt 50 megatonn
af vatni á sekúndu, en 1995, þegar
sveiflan hefði verið í því hámarki,
sem hún væri enn, hefði straumur-
inn flutt 65 megatonn af vatni á
sekúndu, samkvæmt mælingum
Ruth Cume og Michaels S.
MacCartneys hjá Woods Hole-haf-
rannsóknastofnuninni í Massachu-
setts.
„Við köllum þetta ráðandi endur-
tekningaferli í andrúmsloftinu,"
sagði Dickson, sem fyrr í vikunni
flutti fyrirlestur um efnið á ráð-
stefnu Rannsóknastofnunar Islands
á Grand Hóteli, í samtali við Morg-
unblaðið. „Þetta er helsta mynstrið,
sem endurtekur sig í andrúmsloft-
inu á okkar hluta norðurhvels jarð-
ar, og það skýrir um þriðjunginn af
breytingum á loftþrýstingi við
sjávarmál þannig að sveiflan skiptir
talsverðu máli.“
Hann sagði að beint áhrifasvæði
sveiflunnar næði frá Flórída og upp
á norðurheimskautið, eða frá
heittempruðum hluta Atlantshafsins
til Beringssunds.
Stórt áhrifasvæði
„Breytingar á þessu svæði og
viðbrögð í vistkerfínu ráðast að
mestu leyti af Norður-Atlantshafs-
sveiflunni," sagði hann. „Hún er
okkar el Ni—no, sem er einnig end-
urtekningarferli í andrúmsloftinu og
hefur áhrif allt frá Ameríku til
Astralíu. E1 Ni~no nær hins vegar
ekki inn í Atlantshafíð."
Dickson sagði að Norður-Atlants-
hafssveiflan hegðaði sér hins vegar
öðru vísi en el Ni~no. Um þessar
mundir virtist mega miða við að
sveiflan stæði í áratug, en í upphafí
þessarar aldar hefði hún verið tíðari.
Skrár um virkni sveiflunnar næðu
aðeins aftur á miðja 19. öldina eða til
upphafs hennar þannig að aðeins
væri hægt að byggja á undanförnum
150 árum. En á þeim tíma virtist
sveiflan hafa tekið breytingum
þannig að þrýstingsbreytingar, sem
áður virtust árlegar, urðu með
lengra millibili um miðbik þessarar
aldar. Um leið urðu áhrifin meiri í
báða enda sveiflunnar.
„Breytingarnar, sem við höfum
verið að mæla, eru því bæði miklar
og að vissu marki án fordæma,"
sagði hann.
Helsta einkennið
þrýstingsbreyting
Helsta einkenni Norður-Atlants-
hafssveiflunnar er þrýstingsbreyt-
ing. Hún er mæld með því að taka
muninn á loftþrýstingi við sjávarmál
að vetrarlagi milli Portúgals og ís-
lands. Hún hefur einkum áhrif í
Evrópu, Evrasíu, Norður-Afríku og
austurhluta Norður-Ameríku. Norð-
ur-Atlantshafssveiflan hefur áhrif á
staðbundna vestanvinda yfír hafinu.
Þá veldur sveiflan miklu um það
hvar óveðra gætir.
„Sjómenn þekkja vel til þess
hvernig stormar hegða sér yfir
Norður-Atlantshafí," sagði Dickson.
„Það breytist mjög. Þegar kvarðinn,
sem notaður er til að mæla fyrir-
bærið, er í lægri kantinum eins og
hann var á sjöunda áratugnum, eru
stormar bundnir við strönd Band-
aríkjanna, en þegar sveiflan fer upp
á við færist óveðursvirknin þannig
að hún verður mest milli Labrador-
hafs og íslands og nær inn á heim-
skautið. Undanfarið hefur verið
mjög vindasamt yfir Norðaustur-
Atlantshafi.“
Flytur til regnbelti
Hann sagði að í þriðja lagi hefði
sveiflan áhrif á rigningu. A sjöunda
áratugnum hefði sveiflan verið í
lægð, en á þessum áratug væri hún í
hæð. Við sveifluna hefði regnbeltið
flust til og regn hefði sérstaklega
færst í aukana vestur af Noregi.
„Þetta hefur sérstaklega áhrif á
seltuna í Atlantsstraumnum við
Noreg,“ sagði hann. „Einnig leiðir
þetta til þess að hafís leitar meira
suður.“
Hann sagði að ýmsar kenningar
væru uppi um það að sveiflan hefði
ekki aðeins staðbundin áhrif þegar
hún væri svona mikil og stæði lengi
yfir, en engin þeirra væri sönnuð.
í Atlantshafinu væri spurningin
hvort hringrásir strauma gætu haft
áhrif á sveifluna og hvað það væri,
sem réði því hvað langur tími liði
milli sveiflna. í íshafinu væri lykilat-
riði hvort sveiflan hefði leitt til þess
að hlýr undirstraumur úr Atlants-
hafi færi undir ísinn á 300 metra
dýpi og kæmi á raski. Hann væri
einangraður frá ísnum af
ferskvatnslagi en spurning væri
hver vörn þess væri og ekki væri
vitað hvaða áhrif þetta hefur á ís-
inn.
Ekki ráðið með áhrif á ísinn
,Á meðan ferskvatnslagið er fyrir
hendi eru áhrifin ekki mikil á ísinn,
en þar sem það hefur hörfað um leið
og undirlagið hefur hlýnað, bráðnar
ísinn,“ sagði hann. „Sveiflan gerir
því hvort tveggja, ýtir á eftir heita
straumnum og gengur á einangrun-
ina. Þetta hefur hins vegar alls ekki
gengið svo langt að hræða þurfi fólk.
Þetta er enn sem komið er eðlilegur
hlutur, sem hefur gerst áður. Þetta
mun aðeins hafa áhrif á takmörkuð-
um svæðum í Norðuríshafi og
standa yfír á meðan sveiflan er í há-
marki.
í norðurhöfum er spurningin
hvort aukningin á fersku vatni, sem
verður vegna rigningar og íss, hefur
áhrif á sjóinn, sem kemur suður með
strönd Grænlands. Það eru aðeins
tvö niðurföll í baðkari hafanna þar
sem dýptin er rneiri en 1.500 metrar
og þetta er mjög mikilvægt svæði
fyrir hafstraumana um allan heim.
Spurningin er því hvort þessi breyt-
ing á hita og aukning á fersku vatni í
norðurhöfum hefur áhrif á hita og
seltu efri straumanna, sem stjórna
straumakerfi heimshafanna."
Árhringir sedrustrjáa
í Marokkó
Hann kvaðst ekki telja að sveiflan
gæti gengið svo langt að ekki yrði
aftur snúið. Hann sagði að það
styddu rannsóknir, sem gerðar
hefðu verið á vexti sedrustrjáa í
Atlasfjöllum í Marokkó. Það kynni
að hljóma undarlega, en eigi að
finna einhvem mælikvarða, sem
gerir kleift að meta Norður-Atlants-
hafssveifluna að vetrarlagi þegar
hennar gætir helst, getur úrkoma
gefið bestar vísbendingar. Vöxtur
sedrusviðarins í Marokkó byggist á
vetrarúrkomunni þannig að hann
verður einn besti mælikvarðinn, en
einnig er hægt að styðjast við gróð-
urleifar í borkjörnum frá Græn-
landi.
Charles W. Stockton og Mary F.
Glueck, sem eru við háskólann í
Tucson í Arizona, hafa kortlagt
Norður-Atlantshafssveifluna 550 ár
aftur í tímann og kynnti Glueck
óbirtar niðurstöður þeirra á ráð-
stefnunni í Grand Hóteli.
Samanburður á árhringjum
sedrustrjáa undanfarinna 150 ára og
þeim mælingum, sem Diekson
nefndi fyrr hér að ofan, sýndi það
greinilega fylgni að trjáhringimir
eru nothæfur mælikvarði á sveifluna.
Langfimasveiflur
ekki nýnæmi
„Það sem kom í ljós við mæling-
una þetta langt aftur var að lang-
tímasveiflur af þessu tagi hafa átt
sér stað áður,“ sagði Dickson. „Þess
vegna höldum við að þetta þurfi alls
ekki að vera af mannavöldum, held-
ur sé þetta nokkuð, sem gerist í
andrúmsloftinu af og til. Það er því
ólíklegt að sveiflan nái því hámarki
að hún fari ekki til baka. Við höfum
fordæmin fyrir hinu. Hins vegar
verðum við að fylgjast með þessu
vegna þess að standi þetta lengi get-
ur það haft áhrif á marga þætti í
vistkerfinu og meira að segja ferða-
mennsku."
Dickson sagði að sveiflan hefði
einnig áhrif á viðgang fískstofna
vegna þess að vöxtur átu færi eftir
því hvort hún væri í lægð eða há-
marki. Þegar vindasamara væri í
Norður-Atlantshafi væri minna um
átu og gæti það seinkað þroska fiska.
Mismunandi áhrif
við jaðarskilyrði
Einnig væri talið að hlýnun
Barentshafs væri vegna þess að
sveiflan væri nú í hámarki og það
hefði haft góð áhrif á þorskstofninn
þar. I Norðursjó hefði nýliðun hins
vegar verið léleg vegna þessarar
sömu hlýnunar. Þarna væri um að
ræða tvö svæði þar sem væru jaðar-
skilyrði og við það að hlýnaði þar
sem væri í kaldasta lagi hefði það
þegar áhrif á stofninn en þar sem
sjórinn væri í hlýrra lagi mætti hann
ekki hitna miklu meira.
Dickson sagði að erfiðara væri að
negla niður hver áhrif sveiflunnar
væru á þorsk við ísland vegna þess
að ekki væri hægt að tala um jaðar-
skilyrði, þótt heimskautajaðarinn
væri rétt fyrir ofan landið.
Hann sagði að sveiflan hefði alltaf
verið þekkt fyrirbæri en henni hefði
sennilega verið gefið nafn á fjórða
áratugnum.
Herjólfur í
slipp til
Danraerkur
FERJAN Herjólfur fer í slipp til
Danmerkur hinn 14. október nk.,
og er reiknað með að slipptakan
taki tvær vikur. Við það bætast um
átta sólarhringar sem fara í sigling-
ar til og frá Vestmannaeyjum. Að
sögn Gríms Gíslasonar, stjórnarfor-
manns Herjólfs, verða veltiuggar
skipsins yfirfarnir. Skipt verðm- um
legur og þéttingar í þeim, auk þess
sem aðalvélar skipsins verða yfir-
farnar.
Reiknað er með að slipptakan
kosti um 10 milljónir króna en við
það bætist kostnaður við kaup á
varahlutum. Ekki hefur verið geng-
ið frá frá því hvaða skip kemur í
stað Herjólfs í fjarveru hans, en
mikið hefur verið leitað, bæði inn-
anlands sem erlendis. Að sögn
Gríms kemur til greina að Fagra-
nesið, sem áður hefur leyst Herjólf
af, myndi sjá um bátsferðir milli
lands og Eyja á meðan.
Herjólfur fer frá Vestmannaeyj-
um áleiðis til Árósa í Danmörku
síðdegis miðvikudaginn 14.
október, og verður selt í ferðina.
„Við munum nýta ferðina og bjóð-
um farþegum að sigla með okkur,
og hafa bíla sína með, til Árósa og
aftur til baka þegar að því kemur,“
segir Grímur.
---------------
Vilja kanna
forkaupsrétt á
Þórustöðum
FORRÁÐAMENN Vatnsleysu-
strandarhrepps hafa ákveðið að
freista þess að neyta forkaupsréttar
vegna sölu á hluta jarðarinnar
Þórustaða á Vatnsleysuströnd sem
Hitaveita Reykjavíkur festi nýlega
kaup á vegna hitaréttinda við
Krísuvík. Kaupverðið var 35 millj-
ónir króna. Ætlan hreppsins er að
selja Hitaveitu Suðurnesja hitarétt-
indi og fjámagna með því kaupin.
Jóhanna Reynisdóttir, sveitar-
stjóri Vatnsleysustrandarhrepps,
upplýsti í viðtali við Morgunblaðið í
gær að hreppurinn ætti að geta
neytt forkaupsréttar vegna þess að
jörðin væri landbúnaðarjörð en
leggist búskapur af á jörðinni þarf
samþykki hreppsins að koma til.
Slíkt samþykki hafi ekki verið veitt
en jörðin hefur að undanförnu aðal-
lega verið nýtt vegna hrossa.
Jóhanna sagði hreppinn heldur ekki
hafa samþykkt þá tvískiptingu jai'ð-
ar ofan og neðan vegar sem gerð
hafi verið en Hitaveita Reykjavíkur
keypti jarðarhlutann ofan vegar,
þ.e. sunnan vegar. Þurfi til þess
einnig samþykkti jarðarnefndar
auk umsagnar landbúnaðarráðu-
neytis og Bændasamtakanna.
Sveitarstjórinn segir að sýslu-
maður hljóti að kanna hugsanlegan
forkaupsrétt þegai- hann fær kaup-
samning í hendur til þinglýsingar
og þar með eigi Vatnsleysustrand-
arhreppur að geta komið formlega
inn í málið. Hún telur óeðlilegt að
Reykjavíkurborg sé að seilast í
hitaréttindi, sem Hitaveita Suður-
nesja hefur þegar lýst áhuga á að
nýta, og segir að fái hreppurinn að
ganga inn í kaupin muni Hitaveitu
Suðumesja verða seld hitaréttindi
og þannig sé hugmyndin að fjár-
magna kaupin.
Hjartahlý og áreiðanleg
heimilisaðstoð
Óskast fyrir aldraða konn í 3—4 klukku-
stundir á dag, t.d. frá kl. 12—16, í fjórar vikur
frá og með 29. september.
Upplýsingar í síma 568 6457.