Morgunblaðið - 26.09.1998, Blaðsíða 58

i. 58 LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
son baráttumaður fyrir umráðum
hestamanna yfir Skógarhólum,
hann stikaði það út.
Þannig var farið að því að gera
landsmótsstað. Girt og völlur gerð-
ur. Landnámið jaðraði við land-
töku. - Síðan var farið að semja við
íhaldssemina sjálfa. Þingvalla-
nefnd.
Að þessu máli fylgdu Gunnari
góðir og kappsamir menn. Nú var
ekki stigið honum á tær. Þessi
landsmótsstaður er nú áningastað-
ur hestamanna í ferðum. Endur-
bætur hafa verið gerðar og eru LH
til hins mesta sóma. Við getum sagt
með sanni: Heim að Skógarhólum.
Nú æjum við fyrst öp
áður söng og hófahljóði
fórum rjúfa ijallaþögn.
(HH)
Akvörðun hefir verið tekin um að
reisa íslenska hestinum minnis-
varða á Skógarhólum.
Skáldfákurinn greyptur í grjót
og merkið helgað brautryðjandan-
um Gunnari Bjamasyni.
Leggjum því máli lið og látum
ekki lenda í undandrætti. Það er
engin virðing við þann sem merkið
hóf að láta hlutina dragast eða
sofna í nefnd.
Gunnar Bjarnason gerði strand-
högg. Lauk námi við landbúnaðar-
háskóla Dana. Vakti áhuga er-
lendra manna á íslenska hestinum
og útflutningur hófst á reiðhestum.
Þama hafði hann auðvitað storm-
inn í fangið. Náði því sem varð hon-
um til hláturs að vera kallaður
landráðamaður.
Þama fór almenn skoðun, hestar
færu ekki úr landi með óskert kyn-
færi.
Viðurkenningar hlaut Gunnar.
Riddari Fálkaorðunnar. Gullmerki
LH. Erlendir unnendur hestsins
sem Gunnari Bjamasyni var svo
lagið að lýsa á hrífandi hátt sýndu
* honum ávallt sóma. Hann varð víða
um lönd heiðursfélagi þeirra félaga
og klúbba sem hann hafði raunar
stofnað sjálfur.
Allar þessar viðurkenningar hafa
verið réttar með alhug, nema ein.
Forseti íslands, skólabróðir og
vinur Gunnars, sagðist þurfa að
kynna honum að krossinn væri fyr-
ir störf í embætti.
Langt geta hlutimir gengið og
lágt lotið, ef erfitt er að viðurkenna
hlut þess er mddi veginn þá grjót
hafði á hann fallið við breytta þjóð-
félagshætti.
Gunnar Bjamason var glæsi-
menni að öllu útliti og meistari
orðsins. Rómurinn mitóll yfir mál-
inu. I raun áróðursmeistari sem
lyfti löndum sínum til dáða og talaði
tungum á erlendri grand. Utflutn-
ingur íslenska reiðhestsins var haf-
inn.
Eftir Gunnar liggur stórvirtó í
bókum og ritgerðum.
Gunnar Bjamason batt ekki
bagga sína sömu hnútum og fjöld-
inn. Vegna þess verður hann okkur
minnisverður og raunar vegvísir.
Svo er ektó annað eftir en reisa
mertóð. Gera það með þeim hætti
að minningu hans sé sómi að og
okkur hinum til hugbóta.
Hinn væni vinnumaður hefir ver-
ið kallaður af velli heim. Þar dugðu
ekki önnur amboð en ný í stað
þeirra fúnu er hrakku sundur í
höndum hans.
Kvaddur er eldhuginn sem átti
hin sterku vængjatök. Það er svo
annara að snurfusa og sverfa þar til
ekki sér til samskeyta.
Friður sé með ættfóltó og þeim
er næst stóðu Gunnari Bjamasyni.
Bjöm Sigurðsson.
Þegar við Halldór sonur Gunnars
Bjamasonar fyrir fjöldamörgum
áram stóðum á fyrstu þrepum
hestamennskunnar og reyndum á
ýmsan hátt að öðlast fróðleik um
hesta og hestamenn fannst Gunnari
tilhlýðilegt að fara með piltana í
reisu um landið, heilsa upp á helstu
hestamenn fyrir norðan og austan
og enda í Homafirði. Þessi ferð
varð ógleymanleg. Gunnar þekkti
hvem bæ sem við ókum framhjá,
sagði sögur af ábúendum og rakti
ættir þar sem ýmsir þættir í skap-
gerð löngu liðinna forfeðra opinber-
uðust með dramatískum hætti í
niðjunum. Allt var þetta satt og
rétt, að minnsta kosti vora lýsing-
amar svo ljóslifandi og fjörgandi að
okkur piltungunum fannst þetta
ekki geta verið öðravísi. Þannig var
það líka þegar Gunnar sannfærði
okkur um að kaupa frekar tveggja
vetra stóðhestsefni í Hornafirði en
fallegt, vel ættað og efnilegt stóð-
hestsefni fyrir norðan. Hornfirstó
folinn var sendur suður, og þegar
við Halldór sáum hann aftur vorum
við sammála um að aldrei hefðum
við séð jafnljótan hest. En þá var
Gunnar víðs fjarri.
Ektó var annað að gera en að
nota hestinn í stóðið og temja.
Reynslan af hestinum varð síðan sú
að hann fríkkaði ekki og afkvæmi
hans urðu ektó glæsihross. En fjör-
ið, þessi dýrmætasti eiginleitó
hesta, var með ólítóndum og oftast
fylgdi prýðisgangur. Þannig hafði
Gunnar séð prinsinn í frostónum,
og ektó hægt að áfellast hann þó að
eitthvað af frostónum sæti eftir við
umbreytinguna.
Eg átti eftir að kynnast Gunnari
betur er við dvöldum nokkrar vikur
í Ameríku með 40 íslenska hesta er
þangað vora fluttir til Ameríku á
vegum Búvöradeildar SÍS. Eins og
búast mátti við komu upp alls konar
vandamál sem Gunnar ýmist leysti
á einhvem hátt, eða þóttist ektó sjá,
og þá vora þau ektó lengur tál
trafala. Mest ógnun stóð þó af stóln-
ingsleysi sumra útlendinganna á ís-
lenska hestinum. Ráðsmaður á bú-
garðinum þar sem hestamir dvöldu
taldi víst, að hestamir mundu drep-
ast ef þeir stæðu heilan dag úti á
beit. Þá fullyrti hann einnig, að hin-
ir útlendu stóra jálkar myndu
murka lífið úr þeim íslensku ef þeir
kæmust í návígi. Og einn daginn sé
ég hvar ráðsmaðurinn, sem var stór
og mikill ramur, kemur stormandi í
átt til Gunnars. Ég heyri að hann
öskrar á Gunnar og heimtar að ís-
lensku hestamir fari brott á stund-
inni. Gunnar svarar einhverju til.
Ég sé hvar ráðsmaðurinn reiðir
hnefann og er til alls líklegur. En nú
var Gunnari nóg boðið. Hann
hvessti augun á ruminn og sagðist
skyldu segja honum úr hverju ís-
lenstó hesturinn væri gerður, og
hvers vegna hinir ofvernduðu stóru
útlendu jálkar myndu ektó hafa er-
indi sem erfiði ef þeir reyndu að
angra þá íslensku. Þetta var byrjun
ræðunnar sem stóð yfir í nokkrar
mínútur. Rök vora sótt í íslenskt
harðbýli um aldir, þróunarsögu
hestakynja allt frá tímum Rómverja
til okkar daga, reynsludæmi frá
Evrópu o.fl. Allt flæddi þetta út úr
honum í samfellu og með þeim
raddstyrk og sannfæringarkrafti
sem hann bjó svo ríkulega yfir, og
var ennþá magnaðra við þessar
krítísku aðstæður.
Ráðsmanninum var bragðið. Það
var eins og hann hefði misst sjónar
á ætlunarvertó sínu. Hann gekk
burtu hálfringlaður. En allt sem við
báðum hann um eftir þetta var
sjálfsagt.
Dagarnir í Ameríku vora sumir
nokkuð þreytandi í þrúgandi hita
og við ókunnar aðstæður. En
hvenær sem var gat maður átt von
á að Gunnar skellti upp úr vegna
einhvers skondins sjónarhoms sem
hann hafði séð í þessu daglega
amstri. Húmor hans var mjög nátt-
úralegur, ektó smíðaður til þess að
vera fyndinn, heldur óhjákvæmi-
legur af því að þessi flötur málsins
blasti bara allt í einu við honum.
Gunnar var maður heitra skoð-
ana og sannfæringa. Það kom mér
því nokkuð á óvart hve opnum huga
og hleypidómalaust hann ræddi um
ýmsa samferðamenn sína, jafnvel
þá sem höfðu lagt stein í götu hans.
Hann ræddi um persónu þeirra
eins og fræðimaður þegar hann
leitaði skýringa á gjörðum þeirra,
eða eins og hestamaður sem spyr
hvort rótar hrekkjanna sé að leita í
misheppnaðri tamningu eða genum
frá forfeðranum. Gunnar hafði tek-
ið þátt í mörgum orastum á sinni
ævi og hvorki hlíft sjálfum sér né
öðram. En ég fann ektó að hann
bæri kala til nokkurs manns, enda
orðinn vel trúaður um þetta leyti og
væntanlega séð allt bardagasviðið í
nýju Ijósi. En eldhugi var hann til
hinsta dags.
Sigurður G. Thoroddsen.
„Gjörðu svo vel, ég ætla að gefa
þér þessar bækur.“
„Ég kom nú bara til þess að biðja
þig að hafa framsögu um ræktun og
kynningu íslenska hestins, með
Halldóri búnaðarmálastjóra hjá
fræðslunefnd Fáks.“
„Þú átt þessar bækur og í þessari
héma fjalla ég einmitt um ævintýr-
ið með íslenska hestinn á megin-
landinu og sigurgöngu hans þar.“ -
Hann ýtti þykkum bókabunka til
mín.
„Þvílíkur höfðingi ertu,“ sagði ég
og horfði á volduga útgáfuna á
borðinu, - Ættbók og sögu íslenska
hestsins. „Já, ég á heldur ektó langt
að sækja það, því Bjami Sívertsen
og Rannveig Filippusdóttir, forfeð-
ur mínir, vora líka miklir höfðingj-
ar. Hún fegursta kona á Islandi, og
engar tillögur í atvinnumálum þjóð-
arinnar á síðustu öldum dugðu bet-
ur en tillögur og framkvæmdir
Bjarna. Auk þess, sem hann leysti
auðvitað hafnbann breska heims-
veldisins á íslandssiglingamar á
Napóleonstímunum við sjálfan kon-
unginn í London, ásamt vini sínum
Sir Joseph Banks, og bjargaði
þannig þjóðinni frá hungurdauða
eftir Móðuharðindin."
Gunnar Bjarnason hélt margar
innblásnar ræður á lífsleiðinni, en
sérstaklega naut hann sín í umfjöll-
un um íslenska hestinn, enda
hrossaræktarráðunautur og stolt
hans sem íslendings var einstakt.
„Islenstó hesturinn," sagði Gunn-
ar „er svo einstakur í veröldinni að
fjöri, fjölhæfni, hæfileikum og
geðslagi, að hann einn dygði að til
halda frægð okkar á loft meðal
þjóðanna. Svo er hann mjög þrek-
mitóll líka og hefur sem lífvera al-
deilis þolað súrt og sætt með þjóð-
inni í þúsund ár.
Þótt við hefðum aldrei skrifað
helstu bókmenntir veraldarinnar
eða sögu norrænna konunga, aldrei
ort sum fegurstu ljóð, sem til era,
eða sungið betur en aðrir, aldrei átt
listamenn yfírhöfuð, vísindamenn
eða íþróttamenn, sem aðrir stóröf-
unda okkar af, heimsfræga forseta
og stjómmálamenn, sem setja
mark sitt á veraldarsöguna, - bara
ræktað og tamið þennan öðling, -
íslenska hestinn, þá væram við ein-
stök meðal þjóðanna. Svo eigum við
auðvitað allt hitt líka,“ sagði ráðu-
nauturinn og brosti brosi, sem
breytir dimmu í dagsljós.
Gunnar sagði mér að í kynningu
og markaðssetningu íslenska hests-
ins á meginlandinu hefði hann alltaf
gætt þess að landið, þjóðin, sagan
og menningin fylgdi með í umfjöU-
uninni. Þess vegna ættu íslending-
ar marga vini erlendis út á hvem
gæðing, sem farið hefði yfir hafið.
Og nú væra fleiri íslenskir hestar
úti en til væra á Islandi, og þætti
þó ýmsum nóg um hér heima. En
vináttan og aðdáunin á þjóðinni út á
hestinn væri takmarkalaus.
Gunnar var þvílíkur fullhugi og
eldhugi, að hann hreif alla með sér
og orkaði það, sem honum datt í
hug. Slíkir menn ryðja vegi, þar
sem aðrir sjá tóma ófærð. Þegar
brautin er lögð finnst syo öllum
eðlilegt, að hún sé þar. A undur-
samlegan hátt innrætti hann fólki
hvort tveggja, ást á landi sínu og al-
þjóðahyggju.
I hjarta sínu var stórmennið
samt auðmjúkt og guðhrætt. Vildi
öllum vel og þakklátur fyrir allt það
góða, sem lífið færði honum.
Ég votta börnum, bamabömum,
ástvinum og ættingjum öllum mína
dýpstu samúð. Algóður guð leggi
Gunnar minn sér að hjarta og veiti
honum sinn frið.
Guðlaugur Tryggvi Karisson.
„Eins og hindin, sem þráir vatns-
lindir, þráir sál mín þig, ó Guð. Sál
mína þyrstir eftir Guði, hinum lif-
anda Guði. Hvenær mun ég fá að
koma og birtast fyrir augliti Guðs?“
(Sl. 42,3).
Þessi orð komu upp í hugann er
ég ritaði hér örfá kveðjuorð í minn-
ingu míns kæra vinar og félaga
Gunnars Bjamasonar. Enginn var
heitari í bænum sinum en hann að
leita styrks og daglegrar hand-
leiðslu hjá Guði. Enginn var sann-
færðari en Gunnar um nálægð
Guðs í öllu lífi okkar mannanna.
Undir það síðasta ræddum við um
Guð í Ijósi trúarreynslu Gunnars og
það vora mér forréttindi að sitja við
fótskör hans og fá að hlusta á hann
og njóta þessarar leiðsagnar hans á
þessum vettvangi sem og öðram.
Þessar línur era kveðja og þakkir
til góðs vinar en ektó upptalning á
æviatriðum, enda gera aðrir þeim
mun betri stól en ég. Mig langar þó
að stikla á örfáum augnablikum í
lífi okkar beggja og Iíta um öxl.
Kynni mín af Gunnari Bjamasyni
hófust árið 1970 er ég var í mennta-
skóla og leitaði ráðlegginga hans
um þau áform mín að kynnast er-
lendum hestamönnum. Ég hafði
mitónn áhuga fyrir hestum og
markaði fyrir íslenska hesta og
hvemig best væri að afla sér sam-
banda og koma sér upp aðferðum
til að byggja slíkt starf og þektóngu
til framtíðar. Svar hans var
hvorttveggja í senn hvatning og
ráðlegging um að hefjast handa
strax að skóla loknum. í svarbréfi
hans vora dýrmætar ábendingar
sem leiddu til þess að við urðum
samstarfsmenn og vinir á þessum
vettvangi síðar og æ síðan.
Við áttum eftir að eignast sam-
eiginlega vini, starfa að málefnum
íslenska hestsins bæði heima og er-
lendis. Við unnum saman að hags-
munamálum hestamanna og störf-
uðum saman í erlendum samstópt-
um um árabil við að bæta og auka
hróður íslenska hestsins. Þar hefur
mitóð starf verið unnið og nú hafa
aðrir komið að málum sem sýnir að
enn era verkefnin næg. Samvinna
okkar var með ágætum og stöðugt
var haldið áfram og ný lönd unnin.
Það var eldmóður Gunnars sem
mestu réð um framvinduna og ár-
angurinn lét ekki á sér standa. Allir
hrifust með honum og hann lét
einskis ófreistað til að vinna þessu
málefni fylgi. Allir sem til hans
þekktu vissu að slíkur eldmóður er
ektó öllum gefinn og að andi hans
og kraftur einkenndist af því, að
málstaðurinn var helgaður íslenska
hestinum „Skaparans meistar-
mynd“ og þeirri menningararfleifð,
sem hann var tengdur og tengir
enn. Þessi ár vora mér dýrmæt
reynsla, uppörvun og óþrjótandi
gleði sem fólst í því að vera sam-
ferðamaður hans og meðreiðar-
sveinn. Hér var ég lærisveinn og
hann meistarinn og ferð okkar
hafði fyrirheit.
Þessi áratugur og næsti á undan
var á sinn hátt blómatími í hestaút-
flutningi, en var ektó að sama skapi
jafn ánægjulegur fyrir vin minn
Gunnar. Fjölskylduhagir hans tóku
breytingum og hann fór að hægja á
í starfi og byrja nýtt upphaf á efri
áram. Við höfðum félagsskap hvor
af öðram og samleið okkar ein-
kenndist af föðurlegri hlýju hans í
minn garð. .1 samstarfi okkar bar
engan skugga á og meðan Gunnar
hafði krafta og heilsu var hann að-
alhvatamaður að framsækni í
markaðsmálum, sýningarhaldi og
kynningum erlendis. Margt af því
ber enn mertó þess að Gunnar
Bjarnason hafði með framkvæði
sínu og áræði komið því á legg og
mótað upphafíð. Hestamennskan
og markaðurinn allur naut þess
með ýmsum hætti. Landbúnaður-
inn og hagsmunir bænda í heild
voru hans ævistarf sem ráðunautur
og áhuginn því tengdur.
Hann settist að lokum í helgan
stein og fékk notalega vist á Dal-
braut, en hugur hans var enn bund-
in við hið lifandi starf og hann naut
þess að hafa tengsl við þann heim
sem hann hafði skapað. Oft heim-
sótti ég hann á Dalbrautina. Við
rifjuðum upp ýmsa þætti úr sögu
hestaútflutnings, erlend samskipti
og flesta þá mertósviðburði sem við
áttum báðir kost á að upplifa.
Menning og arfleifð íslenska hests-
ins var gróðursett í hjörtum hesta-
manna og ávextir þeirra fræja sem
Gunnar gróðursetti voru L.H. og
Landsmótin, FEIf og Evrópumót-
in, markaðir og stórsýningar með
þátttöku íslenskra knapa, sem bára
hróður íslenska hestsins um víða
veröld. „Við hófanna snilld og leik
og lag, fá löndin hjarta og sál“, seg-
ir í kvæði Guðfinnu frá Hömram.
Þetta færði Gunnar öðram þjóðum
sem íslenska arfleifð og gaf öllum
ríkulega sem vildu njóta með hon-
um. Eldmóður hans var sem leiftur
og oft var hann fylltur andagift og
mælsku sem átti engan jafningja.
Hann var sem spámaður á leið til
hins fyrirheitna lands og hann hreif
alla með sér. Aldrei vantaði úrræði.
Nú þegar Gunnar er horfinn af
sjónarsviðinu verður tómlegt á
meðan verið er að sætta sig við að
hans nýtur ektó lengur við. Meðan
hann lá veikur og naut umönnunar
hjúkrunarfólks gat ég heimsótt
hann og við sátum saman og spjöll-
uðum. Enn var glampi í augum og
áhugi fyrir því að frétta af vinum og
samferðamönnum, málefnum og
nýjungum. Við ræddum mitóð um
bækur hans og frásagnir af mönn-
um og hestum. Þann tíma sem við
áttum saman við þessar aðstæður
var ég við nám í Guðfræðideild. Ég
man er ég kom til hans á Dalbraut
nýinnritaður í deildina og bað hann
að draga „mannakorn" fyrir mig.
Það era litlir miðar með ritningar-
versum í Biblíunni. Hann gladdist
mjög fyrir mína hönd yfir þessari
ákvörðun minni að verða prestur og
dró vers úr spádómsbók Jesaja:
41:18-20. Yfirskriftin var að „Guð
mun láta eyðimörtóna blómgast".
Varla var hægt að fá betri texta.
Þessu versi fylgdi hann síðan eftir
með bæn. Þetta varð að fastri reglu
á milli okkar. Fjögur ár liðu hratt
og mín stærsta stund var að geta
komið til hans í apríl sl. sem ný-
vígður prestur. Við ræddum saman
og ég sat við rúmið hans og dró fyr-
ir hann mannakomið. Hann fékk
versið með tilvitnuninni sem er
upphaf greinar minnar. Enn hafði
Líkaböng þó ektó hringt sitt sein-
asta högg, en við vissum báðir að
það kæmi. Við nýttum frestinn vel
og hittumst af og til sem fyrr.
Nú hefur Líkaþöng glumið svo
um munar. Með híjómi hennar hef-
ur hetja fallið. Hetja stórræða,
hetja áræðis. Hetja sem stóð ávallt
fremst í bardaganum og kunni að
sveifla brandi. Orð og athafnir vora
fyllt eldmóði augnabliksins. Margt
var sagt í hita leiksins málefni til
stuðnings. Oft var talað spámann-
legri röddu og stundum sveið und-
an. En ávallt var grannt í hið góða
sem einkenndi fas hetjunnar miklu
og í bijósti hans sló hlýtt hjarta sem
oft var ákaft. Hann vildi koma
miklu í verk áður en síðasta dags-
verkið yrði unnið. Nú renna fyrir
hugskotssjónum liðnir atburðir af
unnum frægðarverkum og allt er
með slíkri hugljómun, að líkja má
við eitt stórkostlegt ævintýri. Ævin-
týrin urðu að raunveraleika og gefa
af sér ný ævintýri. Við sem sáum
hetjuna ríða fram að hinstu sjónar-
rönd, vitum ektó hvernig við getum
þakað fyrir gleðina yfir samferða-
manninum. Hann stólur eftir sig
ævintýraljóma og var kóngur um
stund. Hann sat á stóli frægðar
sinnar og hafði álfur og lönd sem
lutu honum. Hann sigraði rító með
hesti sínum sem hafði tign og fijálst
fas og veitti mörgum ólgandi gleði
og lífsfyllingu. Það var frelsi og
ferskur andblær á vígi-eifum stund-
um sýninga og sigra. Það var frelsi í
faxins hvin, við fákanna hófadyn.
Hetjan mín lifir áfram í minningum
hugans og frásögnum þeim sem
hann skráði eigin hendi og færði
samferðamönnum og vinum. Merk-
ið stendur þótt maðurinn falli.
Nú að leiðarlokum þegar við eig-
um ektó lengur þau augnablik í lif-
anda lífi, sem við áttum, er við sát-
um saman, fyllist hugur minn þakk-
læti yfir því sem ég fékk notið í
samfylgd þinni kæri vinur. Bænir
þínar og blessanir sem þú gafst
mér verða aldrei nægilega endur-
goldnar. Sú vegsemd að hafa átt