Morgunblaðið - 10.10.1998, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 1998
AKUREYRI
MORGUNBLAÐIÐ
Jóhann Konráðsson
Hann var tilfinningaríkur, gat blossað upp af litlu tilefni,
ekki síst ef honum þótti hallað á sig eða sína. Þá ólgaði hann
eins og norðlensk stórhríð, en hún gekk fljótt yfir. Fyrr en
varði var komin sunnanblíða.Það gat líka verið stutt í tárin á
viðkvæmum stundum. Það var þessi ólgandi lund, ásamt
silfurtærri röddinni, sem gerði hann að listamanni.}}
Eftir Gísla Sigurgeirsson
Með söng í hjarta
auksöngsávörum
er söngvarinn besti.
Fáumergefið
slflct veganesti.
Hann mýkir sorgir,
hann miðlar gleði,
mildi og hlýju.
Gerir vetur
að vori nýju.
(Bragi Sigurjónsson yrkir til Jóhanns Kon-
ráðssonar þegar hann varð sextugur.)
að gerðist fyrir langt um löngu á Suður-
Brekkunni á Akureyri. Ungur drengur
var að vaga þar um móana í aðgerðar-
leysi þegar degi var tekið að halla. Hann var
langur eftir aldri og ógnarmjór, klæddur í
hnébuxur, kot og moldarbrúna háleista, að
þess tíma sið. Litur sokkanna var víst valinn af
tillitssemi vð mæður þess tíma. Moldarbrúnt
þótti henta vel fyrir jarðvöðla, þótt grasgi-ænt
hefði í ófáum tilfellum komið sér betur. En
moldarbrúnt og grasgrænt fer vel saman.
Stráksi vissi ekki hvernig hann átti að eyða
stund fram að kvöldmat. Sár hljóð frá „Litla-
Kleppi" komii honum til að staldra við. Ein-
hver sjúklingurinn í „kasti“. Innan skamms
hljómaði undirfögur söngrödd í bland við for-
mælingar sjúklingsins. Hann kannaðist vel við
röddina, hún togaði hann nær og nær. Loks
settist strákur undir glugganum hans Gauja.
- Ertu kominn vinur, sagði Gaui, sem var
vinur barnanna og lék á als oddi þegar heilsan
leyfði.
- Attu ekki eina brúna? bætti hann við,
hallaði örlítið undir flatt og brosti undurblítt.
Strákur seildist ofan í vasa sinn og kom það-
an með karamellu, sem hann rétti Gauja. Önn-
ur rataði beint í munninn á stráksa, fyrir
slysni! Þær voru frá Flóru þessar karamellur,
undurgóðar, en höfðu ofhitnað við framleiðsl-
una og fengust því fyrir lítið. Faðir stráksa
hafði fengið einn kassa og taldi sig hafa falið
hann rækilega niðri í kjallara. En ekki betur
en svo, að stráksi var að verða búinn úr kass-
anum.
- Áttu ekki aðra? sagði Gaui, og horfði von-
araugum til stráksa, og hann fékk ósk sína
uppfyllta. Smátt og smátt komst ró á sjúkling-
inn, hann róaðist við sönginn. En söngvarinn
hélt áfram að syngja, hvert lagið á eftir þðru á
meðan hann gaf sjúklingunum matinn. í gam-
anbrag frá árshátíð Karlakórs Akureyrar
frá þessum tíma er eftirfarandi erindi:
Aður Jóhann sótti sjó
sagður var hann aflakló
alltaf fim af ýsum dró
og öðrum fiski talsvert þó.
Syngur nú í svefnsins ró
sjúklingana á Kleppi
út svo enginn sleppi.
Strákurinn var svo lánsamur að eiga syni
söngvarans fyrir leikfélaga. Það var margt
brallað í þá daga og æskuvináttan lifir. En
stráksi hafði aldrei árætt að eiga orðastað við
söngvarann.
ann var ekki eins og aðrir fullorðnir
menn. Fas hans og framganga var
óvenjuleg. Hann var alltaf snyrtileg-
ur, hvort heldur hann var að koma úr fiski, úr
fjárhúsunum eða á leið til tónleika. Þá sást
ekki kusk á karli og skórnir svo stífburstaðir,
að það mátti nota þá fyrir spegil. Hann var
ekki hár vexti, en bætti það upp með snöfur-
legri framgöngu. Hann talaði líka hátt í sam-
ræðum við aðra. Það var enginn heimóttar-
bragur á þessum manni. Þess vegna hélt
stráksi að söngvarinn væri merkilegur með
sig og jafnvel stærilátur, færi því tæpast að
eyða orðum í krakkakjána. Síðar á lífsleiðinni
komst drengurinn að raun um það, að í þess-
um manni bjó einn sá tilfinningaríkasti og
hlýjasti persónuleiki sem hann hefur kynnst.
Þeir innsigluðu vináttuna með því að horfast í
augu, um leið og söngvarinn strauk stráknum
létt um vanga. Það var ekki sagt aukatekið
orð. Þess þurfti ekki. Það gleymir enginn
brúnum, hlýjum augum söngvarans, Jóa
Konn.
Þessar æskuminningar fóru um huga minn
þegar ég frétti af stórtónleikum sem verða á
Akureyri um helgina. Þar verður sungið og
spilað í minningu Jóhanns Konráðssonar.
Sonur hans, Kristján Jóhannsson óperu-
söngvari, sér um sönginn ásamt bróðurdóttur
sinni, Jónu Fanneyju Svavarsdóttur, og óp-
erusöngkonunni Sigrúnu Hjálmtýsdóttur.
Ein blómlegasta rós Norðlendinga á tónlist-
arsviðinu, Sinfóníuhljómsveit Norðurlands,
leikur með og fer eflaust á kostum. Stórkost-
legt að heyra, hvað Guðmundi Óla Gunnars-
syni hefur tekist að koma hljómsveitinni til
mikils þroska á undanförnum árum.
Ég mun því ganga með mikilli tilhlökkun og
eftirvæntingu til þessara tónleika, en mig lang-
ar að minnast Jóhanns ögn nánar.
Það er laukrétt, Jóhann Konráðsson var ekki
eins og aðrir menn. Hann skar sig úr fjöklan-
um. Hann minnti meira á listamann frá Ítalíu
eða öðrum suðrænum löndum en dæmigerðan
íslenskan karlmann um miðja öldina. Hann var
tilfínningaríkur, gat blossað upp af litlu tilefni,
ekki síst ef honum þótti hallað á sig eða sína.
Þá ólgaði hann eins og norðlensk stórhríð, en
hún gekk fljótt yfír. Fyrr en varði var komin
sunnanblíða. Það gat líka verið stutt í tárin á
viðkvæmum stundum. Það var þessi ólgandi
lund, ásamt silfurtærri röddinni, sem gerði
hann að listamanni. Það streymdu frá honum
tilfinningamar og hlýjan þegar hann söng.
Hann flutti boðskap Ijóðsins, söng frá hjarta til
hjarta. Þessa eiginleika hefur Kristján erft frá
fóður sínum þótt þeir feðgar eigi fátt annað
sameiginlegt í söng.
óhann fæddist 16. nóvember 1917. Hann
var elstur sex systkina, sonur Svövu Jó-
steinsdóttur Jónassonar frá Hróarsdal í
Hegranesi. Jónas í Hróarsdal var hómopati
sins tíma, tók á móti ótöldum börnum í sinni
sveit og gekkst við þrjátiu og einu bai-ni sjálf-
ur. Móðir Svövu var Ingibjörg Sigurgeirsdótt-
ir, sem ættuð var af Barðaströnd. Faðir Jó-
hanns var Konráð Jóhannsson gullsmiður.
Hann var sonur Elínar Gottskálksdóttur og Jó-
hanns Rristjánssonar frá Végeirsstöðum í
Fnjóskadal.
Jóhann var sísyngjandi sem barn og þegar
hann var í sveit í Fagranesi í Öxnadal, níu ára
gamall, hélt hann fyrsta konsertinn. Hann var
smali, fékk það hlutverk að sitja yfir ánum.
Einhverju sinni skilaði strákur sér ekki á rétt-
um tíma með ærnar til mjalta. Þegar að var
gáð stóð hann á þúfukolli og söng hástöfum
fyrir ærnar. Þær létu sér vel líka, lágu hinar
rólegustu á jórtrinu. Hann sagðist hafa fundið
fyrir „músík“ í ánum, því þær virtust kunna vel
að meta söng. Síðar fann hann fyrir því sama
hjá öðrum skepnum, ekki síst hjá hestunum.
Hann átti alltaf góða hesta, losaði sig við trunt-
urnar. En ef þeir voru eitthvað daprir þá þurfti
Jói ekki annað en tralla taktfast lifandi lag, þá
fóru þeir óðar á kostum.
egar Jói var á sautjánda ári fór hann til
Jóhanns Oddgeirssonar, útvegsbónda á
Grenivík. Kona hans var Aðalheiður Kri-
stjánsdóttir frá Végeirsstöðum í Fnjóskadal.
Hún var sem sé afasystir Jóhanns. Jóhann var
ráðinn háseti á Hákon, bát sem Oddgeir gerði
út. Þar kynntist Jóhann fyrst rödduðum söng.
Þeir sungu sem sé raddað við beitinguna á
Grenivík í þá daga. Hann sagðist hafa átt erfitt
með að halda laginu til að byrja með, en það
lærðist fljótt.
Oddgeir og Aðalheiður á Grenivík áttu ellefu
börn, þar af sjö dætur. Þeirra á meðal var
Fanney, sem sá strax að strákurinn innan að
var ekki eins og aðrir strákar. Hann var frjáls-
legri, glaðlegri og gekk meira að segja með
greiðu upp á vasann!
Fanney hún heitir
fjögurra ára snót
sem fjörlega trítlar
lífinu mót.
Með ennið sitt bjarta
og augnanna glóð.
Indæla brosið
og gullið lokkaflóð.
Þannig orti Jónas Jóhannsson frá Jaðri um
Fanneyju. Hún tók komumanni vel og fyrr en
varði var ástin komin í spilið. En til að byrja
með var hún í meinum, því Oddgeir var ekki al-
veg sáttur við ráðahaginn, en það jafnaði sig
með árunum. Þau trúlofuðu sig á afmælisdegi
Jóa 16. nóvember 1938 og gengu í hjónaband
árið eftir. Þá var fyrsta barnið fætt, Heiða
Hrönn, og önnur dóttir, Anna María, fylgdi í
kjölfarið. Síðan kom strákaskarinn: Konráð
Oddgeir, Jóhann Már, Svavar Hákon, Kristján
Ingvar og Björgvin Haukur er yngstur.
Jói sótti sjóinn í nokkur ár, en eftir að í land
var komið leið ekki á löngu þar til hann steig á
svið til að syngja fyrir Akureyringa með Karla-
kór Akureyrar. Hann fékk strax stórkostlegar
viðtökur, eins og fram kemur í gi-ein Halldórs
Friðjónssonar í Alþýðumanninum:
„Sérstakt dálæti virtust áheyrendur hafa á
einsöngvara kórsins, Jóhanni Konráðssyni,
sem söng einsöng í tveimur lögum - Um sum-
ardag og Ökuljóð - enda er rödd hans sérstak-
lega fógur og mjúk.“
Eftir þetta varð ekki aftur snúið. Jói söng og
söng, fyrst og fremst vegna þess að hann hafði
gaman af því sjálfur frá barnsaldri. Foreldrar
hans voru söngvin og móðir hans naut þess
hvað strákurinn var söngelskur. Þegar hann
veiktist mikið barnið, þannig að honum var
vart hugað líf, lagðist Svava á bæn og bað al-
mættið um bata. Hún sagði stráknum síðar, að
hún hefði beðið þess sérstaklega, að hann fengi
að halda þessari undurfallegu rödd. Jói sagðist
alla tíð hafa búið að hreinni og innilegri guðs-
trú móður sinnar. Hann sagðist trúa á Guð og
almættið og hann trúði því að móðir hans hefði
verið bænheyrð. Hann leit á röddina sem
hljóðfæri, sem skaparinn hefði lánað sér. Hann
taldi líka, að skaparinn hefði ætlast til þess af
honum, að hann legði rækt við röddina og
leyfði öðrum að njóta hennar með sér. Þess
vegna þurfti hann alltaf að eiga andartak með
Guði og sjálfum sér áður en hann byrjaði að
syngja. Um leið strauk hann yfír hljóðfærið
með lófanum, frá munni, yfir höku og niður
háls.
Jói eignaðist marga aðdáendur, en vissu-
lega átti hann líka öfundarmenn, sem
voru tilbúnir að bíta hann í bakið - og það
hressilega. Slíkt þurfa vinsælir listamenn að
þola, en Jóa gekk það misjafnlega. Það sem
bjargaði honum var stuðningur og hvatning
frá góðum vinum, sönnum vinum. Til dæmis
sendi Gunnar Hafdal, bóndi og skáld, Jóa þús-
und krónur til að hann kæmist á söngnámskeið
hjá Ingibjörgu Steingrímsdóttur. í þá tíð mun-
aði um þúsundkallinn. Fleiri námskeið sótti Jói
og naut leiðsagnar hjá stjórnendum og radd-
þjálfurum kóranna. Mest taldi hann sig hafa
lært í söngsins ólgusjó, þar sem helstu lærifeð-
urnir voru Áskell Jónsson, Jakob Tryggvason
og Sigurður Demetz, svo einhverjir séu nefnd-
ir.
Það var ekki fyrr en Jói var orðinn fjörutíu
og fímm ára, að hann komst utan. Það var
styrkur frá Akureyrarbæ og KEA, auk lista-
mannalauna frá Alþingi, sem gerði honum
kleift að sigla til Kaupmannahafnar. Þar naut
hann fyrirgreiðslu Magnúsar Jónssonar,
söngvara, vinar og frænda. Þarna dvaldi Jói í
góðu yfírlæti í nokkrar vikur og meðal leið-
beinanda hans var Stefán Islandi.
Þær stundir komu, að draumar um meiri
frægð og frama, jafnvel í öðrum löndum, kitl-
uðu Jóa. ítalski söngvarinn Primo Montanari
vildi fá hann með sér til Italíu og kórar í
Reykjavík komu með tilboð. En áfram hélt
hann tryggð við sina heimabyggð og söng um
allt land, ýmist einn eða með öðrum söngvur-
um, með kórum og að ógleymdum Smárakvart-
ettinum. Samhljómur þeirra fjórmenninga var
dásamlegur.
Þegar Jói hætti að syngja opinberiega 1977
var hann sáttur við hvernig lífíð lék við hann.
Hafí Jói einhvern tíma átt draum um að
sigra heiminn með söng sínum þá sá hann slíka
drauma vera að rætast í Kristjáni syni sínum
áður en hann kvaddi jarðlífið. Hann fór til
Leeds á Englandi um jólin 1982 til að sjá og
heyra Ki-istján í „Madama Butterfly“. Að sýn-
ingu lokinni hallaði Jói sér aftur í sætinu og
grét af hamingju á meðan fagnaðarlátunum
rigndi yfir Kristján á sviðinu. Heilsan var tekin
að gefa sig. Á leiðinni heim til Islands hallaði
Jói höfðinu að öxl konu sinnar, konu sem hann
taldi stóra vinninginn í lífí sínu, og sofnaði
svefninum langa. Þreyttur - en sæll.
Það hefur stundum gefíð á bátinn, sagði Jói
við mig stuttu áður en hann fór, og hélt áfram:
- Þá hef ég stundum þurft að vera frekur, því
ég vil ekki láta klofast yfír mig þó ég sé ekki
hár í loftinu. En ég er fullkomlega sáttur við
lífið eins og það hefur verið. Ég hef átt góða
konu og við höfum komið upp heilbrigðum
börnum. Saman höfum við ræktað garðinn
okkar. Uppskeran hefur fullnægt mér. Slík
lífsfylling verður ekki keypt með söng úti í hin-
um stóra heimi.
Mitt líf hefur veitt mér mikla hamingju og
söngurinn hér heima hefur gefíð mér mikið.
Söngur kallar fram það besta sem býr í mann-
inum.
Ég tek heils hugar undir þessi orð Jóa.
Hann sannaði þau með söng sínum; hann gaf
gleði og linaði þrautir. Aðrir hafa tekið upp
merki hans og gera það sama. Ég er sannfærð-
ur um að þessi orð eiga eftir að sannast enn
einu sinni á tónleikunum í íþróttahöllinni á
Akureyri í dag.
Blessuð sé minning Jóhanns Konráðssonar.
Hann átti ekki falskan tón.